Πώς η Ευρώπη ξαναβρήκε το χάρισμά της

Πριν από περισσότερες από τρεις δεκαετίες, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζορτζ Μπους [ο πρεσβύτερος], εξέφρασε την ευχή για μια Ευρώπη «ολόκληρη και ελεύθερη». Η απρόκλητη εισβολή του Ρώσου προέδρου, Βλαντιμίρ Πούτιν, στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022 έκανε αυτό το απραγματοποίητο όραμα ακόμη πιο άπιαστο. Η επιλογή της Ρωσίας να διεξάγει Hobbesιανό πόλεμο στην Ουκρανία ήταν μια άμεση πρόκληση για την Kantιανή ιδέα της καθολικής ειρήνης πάνω στην οποία θεμελιώθηκε το σχέδιο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Η σύγκρουση υπενθύμισε στην Ευρωπαϊκή Ένωση ότι παραμένει εξαρτημένη από τις Ηνωμένες Πολιτείες για την ασφάλειά της. Οι μακροχρόνιες εντάσεις μεταξύ της Ανατολικής και της Δυτικής Ευρώπης σχετικά με τον τρόπο αντιμετώπισης της Μόσχας αποκαλύφθηκαν. Ταυτόχρονα, η επιστροφή του υψηλού πληθωρισμού το 2022 επανέφερε τις γνωστές διαχωριστικές γραμμές μεταξύ της βόρειας και της νότιας Ευρώπης.

Αντανάκλαση στο Bundestag (Γερμανικό Ομοσπονδιακό Κοινοβούλιο), στο Βερολίνο, τον Φεβρουάριο του 2022. Michele Tantussi / Reuters
------------------------------------------------------

Αλλά το 2022 έδειξε επίσης ότι η ΕΕ είναι εξαιρετικά ανθεκτική. Οι χώρες-μέλη απογαλακτίστηκαν από την ενεργειακή τους εξάρτηση από την Ρωσία με αξιοσημείωτη ταχύτητα και αποφασιστικότητα. Ακόμη και όταν ήταν οικονομικά δαπανηρό, οι Ευρωπαίοι ηγέτες παρέμειναν ενωμένοι στην υποστήριξή τους στην Ουκρανία. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) κατάφερε με επιτυχία να καταπολεμήσει τον πληθωρισμό τερματίζοντας τα προγράμματα αγοράς ομολόγων και αυξάνοντας τα επιτόκια χωρίς να προκαλέσει μεγάλο κύμα πωλήσεων κρατικού χρέους στην αγορά. Ευρωπαίοι απολυταρχικοί ηγέτες όπως ο Ούγγρος πρωθυπουργός, Βίκτορ Όρμπαν, βρέθηκαν πιο απομονωμένοι και σε θέση άμυνας. Οι οικονομικές συνέπειες του Brexit αποτέλεσαν σοβαρό πρόβλημα για το Ηνωμένο Βασίλειο και σχετικά μικρό πονοκέφαλο για την ΕΕ.

ΔΕΝ ΘΑ ΞΕΓΕΛΑΣΤΟΥΝ ΞΑΝΑ

Αυτές οι θετικές εξελίξεις επιβεβαιώνουν ότι οι ηγέτες της ΕΕ έχουν διδαχθεί από τα λάθη του παρελθόντος. Σκεφτείτε πώς, στις αρχές του 2010, η ΕΕ δίστασε προτού αποδεχθεί την κρίση του δημόσιου χρέους: για σχεδόν τρία χρόνια, οι ηγέτες απαντούσαν στην κρίση με προσωρινές λύσεις και παιχνίδια επίρριψης ευθυνών. Δεν ήταν παρά το καλοκαίρι του 2012 που ο Μάριο Ντράγκι, τότε πρόεδρος της ΕΚΤ, κατέπνιξε επιτέλους τους φόβους των χρηματοπιστωτικών αγορών όταν υποσχέθηκε να κάνει «ό,τι χρειάζεται» για να διαφυλάξει το ευρώ. Μόλις τον Ιανουάριο του 2015 ξεκίνησε σοβαρά η ανάκαμψη, όταν η ΕΚΤ ξεκίνησε την πλήρη «ποσοτική χαλάρωση» (quantitative easing), το πρόγραμμά της για την αγορά κρατικών ομολόγων από τα κράτη-μέλη της σε μεγάλη κλίμακα.

Συγκριτικά, όταν η COVID-19 έπληξε την Ευρώπη το 2020, η ΕΕ χρειάστηκε μόνο λίγες εβδομάδες για να καταλήξει σε μια ολοκληρωμένη απάντηση. Τον Μάρτιο του 2020, η ΕΚΤ ξεκίνησε το Πρόγραμμα Αγοράς Στοιχείων Ενεργητικού λόγω της Πανδημίας (Pandemic Emergency Purchase Program) (PEPP), μια προσπάθεια 750 δισεκατομμυρίων ευρώ (περίπου 811 δισεκατομμυρίων δολαρίων) που αγόραζε προσωρινά δημόσια και ιδιωτικά περιουσιακά στοιχεία για την διαφύλαξη του μηχανισμού νομισματικής μετάδοσης. Αυτό σταθεροποίησε τα επιτόκια δανεισμού και καταθέσεων των ευρωπαϊκών τραπεζών και απέτρεψε οποιαδήποτε άμεση χρηματοπιστωτική κατάρρευση. Λίγες εβδομάδες αργότερα, η Γαλλία και η Γερμανία έριξαν το βάρος τους σε ένα ευρωπαϊκό ταμείο ανάκαμψης από την πανδημία, το οποίο θα γινόταν γνωστό ως «ΕΕ Επόμενης Γενιάς» (Next Generation EU) και θα έφτανε τα 750 δισεκατομμύρια ευρώ. Διαχειριζόμενο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και χρηματοδοτούμενο από αμοιβαίως εγγυημένα ομόλογα, το ταμείο ανάκαμψης ενοποίησε την Ευρώπη παρέχοντας μεγάλες επιχορηγήσεις σε εκείνα τα κράτη-μέλη που το χρειάζονταν περισσότερο και διασφάλισε την οικονομική ανάκαμψη της ηπείρου.

Όταν η Ρωσία εισέβαλε [1] στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022, η ΕΕ ανέλαβε γρήγορα δράση. Σε στενή συνεργασία με τις Ηνωμένες Πολιτείες, η ΕΕ επέβαλε μια σειρά κυρώσεων, απαγορεύοντας στις ρωσικές ελίτ να ταξιδεύουν σε χώρες-μέλη, παγώνοντας τα περιουσιακά στοιχεία του στενού κύκλου του Πούτιν, και ακρωτηριάζοντας το ρωσικό εμπόριο επιβάλλοντας φόρους εισαγωγών και εξαγωγών. Ίσως το πιο σημαντικό, τα κράτη-μέλη απεξαρτήθηκαν από τον ρωσικό άνθρακα, το πετρέλαιο, και το φυσικό αέριο. Ο Όρμπαν διαμαρτυρήθηκε για ορισμένα από αυτά τα μέτρα, αλλά σχεδόν πάντα κατέληγε να προσχωρεί σε αυτά. Και παρόλο που η οικονομία της Ρωσίας δεν έχει ακόμη καταρρεύσει, οι ενέργειες της ΕΕ ροκανίζουν τα έσοδα της ρωσικής κυβέρνησης.