Φίλοι σε ανάγκη

Το ΝΑΤΟ δημιουργήθηκε για να αποτρέψει έναν μεγάλο πόλεμο στην Ευρώπη, ένα έργο που επετεύχθη καλώς για πολλές δεκαετίες. Εκτός από τον σύντομο πόλεμο του Κοσσυφοπεδίου το 1999, τα μέλη του δεν χρειάστηκε ποτέ να πολεμήσουν μαζί ή να συντονίσουν μια κοινή απάντηση στην επιθετικότητα —μέχρι πριν από ένα χρόνο, όταν η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία. Η απάντηση του ΝΑΤΟ προσφέρει έτσι νέα, πραγματικά στοιχεία για το πώς λειτουργούν στην πράξη οι σύγχρονες συμμαχίες.

Ιταλοί στρατιώτες στην Βουλγαρία, τον Δεκέμβριο του 2022. Stoyan Nenov / Reuters / Foreign Affairs illustration
-----------------------------------------------------

Η πρόσφατη συμπεριφορά της Ρωσίας και της Δύσης επιβεβαιώνει ότι τα κράτη συνάπτουν συμμαχίες όχι για να αντισταθμίσουν έναντι δυνάμεων αλλά για να αντισταθμίσουν έναντι απειλών. Ο τρόπος με τον οποίο το έκανε το ΝΑΤΟ έχει επίσης αποκαλύψει πολλά τόσο για τις αρετές της συμμαχίας όσο και για τις διαρκείς παθογένειές της. Ο πόλεμος ίσως να έδωσε στο ΝΑΤΟ μια νέα πνοή και να έδειξε την αξία των καθιερωμένων διαδικασιών του, αλλά υπογραμμίζει επίσης τον βαθμό στον οποίο τα ευρωπαϊκά μέλη του παραμένουν επικίνδυνα εξαρτημένα από τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Καθώς ο κόσμος κινείται προς την πολυπολικότητα, οι συμμαχίες θα έχουν μόνο μεγαλύτερη σημασία. Σε μια εποχή όπου καμία χώρα δεν βρίσκεται αδιαμφισβήτητη στην κορυφή του διεθνούς συστήματος, η επιτυχία θα εξαρτηθεί από την ικανότητα των αντίπαλων δυνάμεων να σχηματίσουν μια συνεκτική και ικανή ομάδα και να ασκήσουν συλλογική ισχύ. Πάνω απ' όλα, η Ουκρανία και τα επακόλουθά της δείχνουν ότι οι ηγέτες φλερτάρουν την καταστροφή αν αποτύχουν να καταλάβουν γιατί σχηματίζονται συμμαχίες και πώς λειτουργούν.

ΠΕΤΥΧΕ ΜΙΑ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ

Η έννοια της ισορροπίας δυνάμεων -η ιδέα ότι οι χώρες συνήθως ενώνουν τις δυνάμεις τους για να ελέγξουν ισχυρούς αντιπάλους- υπάρχει εδώ και αιώνες, αλλά στην πραγματικότητα, αναζητούν συχνότερα συμμάχους ως απάντηση σε απειλές. Τα ισχυρά κράτη μπορούν να είναι πιο απειλητικά από τα πιο αδύναμα, φυσικά, αλλά το πού βρίσκονται και το πώς γίνονται αντιληπτές οι προθέσεις τους μπορεί να είναι εξίσου σημαντικό. Τα ισχυρά κράτη είναι συνήθως πιο ανησυχητικά για τους άμεσους γείτονές τους, ειδικά όταν εμφανίζονται πρόθυμα να χρησιμοποιήσουν βία για να αλλάξουν το status quo.

Αυτή η τάση εξηγεί γιατί η Μόσχα θεώρησε την διεύρυνση του ΝΑΤΟ ως απειλή: μια ισχυρή συμμαχία πλούσιων δημοκρατιών πλησίαζε τα ρωσικά σύνορα. Επιπλέον, το ισχυρότερο μέλος αυτής της συμμαχίας, οι Ηνωμένες Πολιτείες, δεσμεύτηκε ανοιχτά στην διάδοση των φιλελεύθερων θεσμών και είχε χρησιμοποιήσει βία για να το πράξει σε αρκετές πρόσφατες περιπτώσεις. Νιώθοντας απειλή, η Μόσχα απάντησε πλησιάζοντας την Κίνα και προσπαθώντας να εμποδίσει το ΝΑΤΟ να κινηθεί πιο ανατολικά, αλλά δεν μπόρεσε να πείσει την Ουκρανία να εγκαταλείψει τον στόχο της ένταξης στην Δύση ή να πείσει το ΝΑΤΟ να αναστείλει την πολιτική των «ανοικτών θυρών», σύμφωνα με την οποία οποιαδήποτε ευρωπαϊκή χώρα που πληροί τις απαιτήσεις της μπορεί να υποβάλει αίτηση για ένταξη.

Δυστυχώς για την Ρωσία, η αντίδρασή της στην διεύρυνση του ΝΑΤΟ απλώς ενίσχυσε την αίσθηση της απειλής που αισθάνονται οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρώπη, οδηγώντας την Δύση να πλησιάσει ακόμη περισσότερο την Ουκρανία. Όταν η Ρωσία κατέλαβε την Κριμαία [1] μετά την επανάσταση της Μαϊντάν το 2014, η οποία ανέτρεψε τον φιλορώσο πρόεδρο της Ουκρανίας, οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους επέβαλαν νέες κυρώσεις και άρχισαν να εξοπλίζουν και να εκπαιδεύουν τον στρατό της Ουκρανίας. Οι προσπάθειες της Ρωσίας να παρέμβει στις αμερικανικές και ευρωπαϊκές εκλογές και οι προσπάθειές της να δηλητηριάσει Ρώσους εξόριστους και άλλους πολιτικούς αντιπάλους επέτειναν τις ανησυχίες της Δύσης. Οι επιφυλάξεις του προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, για το ΝΑΤΟ δεν εμπόδισαν τις Ηνωμένες Πολιτείες να αναπτύξουν επιπλέον στρατεύματα στην Ευρώπη και η υποστήριξη προς την Ουκρανία αυξήθηκε περαιτέρω υπό τον πρόεδρο των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν.

Η εισβολή στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022 αφαίρεσε κάθε αμφιβολία για τους ρεβιζιονιστικούς στόχους της Μόσχας και προκάλεσε μια ταχεία και εκτεταμένη αντίδραση. Τα μέλη του ΝΑΤΟ και της ΕΕ επέβαλαν άνευ προηγουμένου οικονομικές κυρώσεις στην Ρωσία και οι Ηνωμένες Πολιτείες, το Ηνωμένο Βασίλειο, και άλλες χώρες άρχισαν να στέλνουν στο Κίεβο εξελιγμένα όπλα, στρατιωτική εκπαίδευση, οικονομική υποστήριξη, και πληροφορίες. Η Γερμανία ανέστρεψε εντελώς την πορεία της, υποστηρίζοντας τις ευρωπαϊκές προσπάθειες να περιοριστούν οι εισαγωγές ενέργειας από την Ρωσία και δεσμεύθηκε για μια μεγάλη στρατιωτική συσσώρευση. Να μην ξεχνάμε ότι η Σουηδία και η Φινλανδία υπέβαλαν αίτηση για ένταξη στο ΝΑΤΟ.

Αυτές οι αντιδράσεις δεν πρέπει να εκπλήσσουν κανέναν. Αν και ο ρωσικός στρατός είχε κακές επιδόσεις σε όλη την διάρκεια του πολέμου, η χώρα εξακολουθεί να είναι μια μεγάλη βιομηχανική δύναμη με ένα σημαντικό απόθεμα πυρηνικών όπλων, έναν μεγάλο στρατό, και σημαντικό στρατιωτικό δυναμικό. Συνορεύει με πολλά μέλη του ΝΑΤΟ, συμπεριλαμβανομένων των ευάλωτων χωρών της Βαλτικής. Ίσως το πιο σημαντικό, η εισβολή στην Ουκρανία έδειξε ότι ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, είναι πρόθυμος να χρησιμοποιήσει ένοπλη βία για να αλλάξει το ευρωπαϊκό status quo. Εάν αυτή η προσπάθεια πετύχαινε, άλλα κράτη στην περιοχή θα είχαν λόγους να αναρωτιούνται αν θα ήταν τα επόμενα.