Η καταστροφή της Τουρκίας -και του Ερντογάν | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η καταστροφή της Τουρκίας -και του Ερντογάν

Πώς ο σεισμός θα μπορούσε να σημάνει το τέλος της διακυβέρνησής του
Περίληψη: 

Εάν ο Ερντογάν δεν μπορέσει να αποκαταστήσει την εικόνα του ως συμπονετικού και αποτελεσματικού reis, η εποχή του Ερντογάν ως ηγέτη που τον φοβούνται και τον σέβονται στην Τουρκία έχει τελειώσει. Ο θυμός και η αγωνία συσσωρεύονται σε όλη την χώρα.

Ο SONER CAGAPTAY είναι υπότροφος Beyer Family και διευθυντής του Τουρκικού Ερευνητικού Προγράμματος στο Washington Institute. Είναι συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο: A Sultan in Autumn: Erdogan Faces Turkey’s Uncontainable Forces [1].

Οι σεισμοί που έπληξαν δέκα νότιες τουρκικές επαρχίες στις 6 Φεβρουαρίου σηματοδοτούν την χειρότερη ανθρωπιστική καταστροφή της χώρας στην σύγχρονη ιστορία. Πολυσύχναστες πόλεις ισοπεδώθηκαν, αρχαίες ακροπόλεις γκρεμίστηκαν, και χιλιάδες οικιστικά και εμπορικά κτίρια κατέρρευσαν. Εκτός από τα πολυάριθμα θύματα στην γειτονική Συρία, περισσότεροι από 44.000 άνθρωποι έχουν χάσει την ζωή τους στην Τουρκία από τις 24 Φεβρουαρίου. Πάνω από 100.000 άνθρωποι έχουν τραυματιστεί και εκατομμύρια άλλοι είναι σήμερα άστεγοι. Το ένα έκτο του πληθυσμού της Τουρκίας -περισσότεροι από 13 εκατομμύρια άνθρωποι- πιστεύεται ότι έχουν πληγεί από τους σεισμούς.

02032023-1.jpg

Ο Τούρκος πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, στην Άγκυρα, τον Φεβρουάριο του 2023. Presidential Press Office / Handout / Reuters
---------------------------------------------------------

Η παροχή βοήθειας στις πληγείσες περιοχές είναι το πιο άμεσο μέλημα της τουρκικής κυβέρνησης. Η καταστροφή, ωστόσο, δεν αποτελεί μόνο μια υλικοτεχνική αλλά και μια πολιτική πρόκληση. Ήδη, οι προσπάθειες ανακούφισης της κυβέρνησης έχουν τεθεί υπό έρευνα, όπως και η αμέλεια και η διαφθορά που επέτρεψαν την κατασκευή πολλών υποβαθμισμένων κτιρίων τις τελευταίες δεκαετίες. Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, πρόεδρος της Τουρκίας από το 2003, αντιμετωπίζει τώρα την σημαντικότερη δοκιμασία της καριέρας του.

Είναι κάτι που μπορεί να του φανεί δυσοίωνα οικείο. Το 1999, ένας σεισμός σκότωσε σχεδόν 19.000 ανθρώπους και αποκάλυψε τους περιορισμούς του κοινωνικού συμβολαίου μεταξύ των πολιτών της Τουρκίας και του πατερναλιστικού κράτους τους. Αυτή η φυσική καταστροφή, σε συνδυασμό με την οικονομική κρίση που ακολούθησε, προκάλεσε βαθιά δυσαρέσκεια και ώθησε στην ανατροπή των κοσμικών και συχνά ανελεύθερων καθεστώτων που είχαν επικρατήσει από τότε που η χώρα αναδύθηκε από τα συντρίμμια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, το 1922. Μέσα από τα συντρίμμια, ο Ερντογάν και το ισλαμιστικό πολιτικό του κόμμα θα ανέβαιναν τελικά στην εξουσία και θα μεταμόρφωναν την Τουρκία. Τα πράγματα έχουν πλέον στραφεί εναντίον του Ερντογάν. Αυτός ο σεισμός θα μπορούσε να έχει τα ίδια αποτελέσματα με εκείνον πριν από σχεδόν 25 χρόνια, καταρρίπτοντας μια παγιωμένη πολιτική τάξη πραγμάτων. Ο σεισμός του 1999 βοήθησε να έρθει ο Ερντογάν στην εξουσία. Ο σεισμός του 2023 μπορεί να τερματίσει την κυριαρχία του.

ΠΑΤΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Η Τουρκία έχει μια μακρά παράδοση πατερναλιστικής, από πάνω προς τα κάτω διακυβέρνησης, η οποία έχει τις ρίζες της στην κρατική εκσυγχρονιστική προσπάθεια υπό την ηγεσία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας τον 19ο αιώνα. Το κράτος στην Τουρκία έχει το παρατσούκλι devlet baba (κράτος-πατέρας), σε αντίθεση με την χώρα, η οποία είναι γνωστή ως ana vatan (μητέρα πατρίδα). Σύμφωνα με αυτήν την πολιτική παράδοση, το κράτος είναι σαν ένας αυστηρός πατέρας που φροντίζει τους απογόνους του, τους πολίτες˙είναι βλοσυρό και σκληρόκαρδο, αλλά ταυτόχρονα καθοδηγεί τους πολίτες του και φροντίζει για τις ανάγκες τους.

Οι Τούρκοι ηγέτες επιμένουν εδώ και καιρό ότι ξέρουν τι είναι καλό για τον λαό: πρώτα οι τεθνεώτες Οθωμανοί σουλτάνοι˙ στην συνέχεια ο ιδρυτής της σύγχρονης Τουρκίας του εικοστού αιώνα, Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, και οι διάδοχοί του, γνωστοί ως Κεμαλιστές˙ και τώρα, ο Ερντογάν. Αυτοί οι ηγέτες έχουν καταστήσει σαφές ότι η προσεκτική διαχείριση της χώρας απαιτεί την υπακοή του λαού.

Μετά την απελευθέρωση της Τουρκίας από την κατοχή των Συμμάχων στο τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, ο Ατατούρκ προπαγάνδισε αυτό το πατερναλιστικό κοινωνικό συμβόλαιο. Έκανε τα πάντα για να διαμορφώσει τόσο το κράτος όσο και την κοινωνία σύμφωνα με την δική του κοσμική, εθνικιστική εικόνα. Ο Ατατούρκ ενσάρκωσε [2] την σύγχρονη τουρκική δημοκρατία. Με θλίψη, το 1934, το κοινοβούλιο της χώρας -εκείνη την εποχή, ένα αμιγές σώμα υπό τον έλεγχό του- ψήφισε έναν νόμο που του χάρισε το αποκλειστικό επώνυμο Ατατούρκ, που σημαίνει «πατέρας των Τούρκων». Μέχρι σήμερα, κανένας Τούρκος πολίτης δεν επιτρέπεται να φέρει το επώνυμο του ιδρυτή της χώρας.

Το πατρικό συμβόλαιο του Ατατούρκ με τους πολίτες παρέμεινε σε ισχύ και μετά τον θάνατό του, το 1938, και αφού η Τουρκία έγινε πολυκομματική δημοκρατία, το 1950. Τα κεμαλικά κόμματα τόσο της αριστεράς όσο και της δεξιάς διαιώνισαν αυτήν την μορφή διακυβέρνησης. Για δεκαετίες κατά την διάρκεια και μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, το κοσμικό devlet baba της Τουρκίας εθεωρείτο παντοδύναμο, ισχυρό, και μεγαλοδύναμο. Οι πολίτες δεν είχαν άλλη επιλογή από το να το φοβούνται.

Χρειάστηκε μια φυσική καταστροφή [3] για να κλονιστεί το κεμαλικό κράτος στον πυρήνα του. Ο συντριπτικός σεισμός του 1999 κατέστρεψε βιομηχανικές περιοχές στα περίχωρα της Κωνσταντινούπολης. Αυτό που ακολούθησε αποδείχθηκε ότι άλλαξε τα δεδομένα για τους πολίτες της Τουρκίας: την ώρα της ανάγκης τους, το πατρικό κράτος δεν ήταν πουθενά, καθώς χιλιάδες άνθρωποι κείτονταν τραυματισμένοι κάτω από τα ερείπια, περιμένοντας βοήθεια από τις υπηρεσίες αρωγής που δεν έφτασαν ποτέ. Χρειάστηκαν μέρες, και σε ορισμένες περιπτώσεις εβδομάδες, για να φτάσει η κυβερνητική βοήθεια σε ορισμένες κοινότητες. Αυτή η αποτυχία άφησε το πρόσχημα ενός αυστηρού αλλά αποτελεσματικού κεμαλικού κράτους κουρελιασμένο.

Μια τεράστια οικονομική κρίση το επόμενο έτος ήταν το τελειωτικό χτύπημα στο κεμαλικό devlet baba. Οι Τούρκοι πολίτες όχι μόνο αισθάνθηκαν εγκαταλελειμμένοι από το κράτος αλλά πλέον δεν το φοβόντουσαν. Η πόρτα ήταν πια ανοιχτή για τον Ερντογάν.

Ο ΚΑΠΕΤΑΝΙΟΣ ΣΤΟ ΠΗΔΑΛΙΟ