Το δημοκρατικό δίλημμα του ισραηλινού στρατού

Τον Μάρτιο, χιλιάδες έφεδροι του ισραηλινού στρατού προκάλεσαν σοκ στην χώρα, όταν ανακοίνωσαν ότι δεν θα εμφανίζονταν πλέον για εκπαίδευση και δεν θα συμμετείχαν σε επιχειρήσεις, αν ο πρωθυπουργός, Bενιαμίν Νετανιάχου, δεν εγκατέλειπε τα σχέδια για την αναμόρφωση του δικαστικού συστήματος της χώρας. Ένα από τα προτεινόμενα μέτρα ουσιαστικά θα φίμωνε την εποπτεία του Ανώτατου Δικαστηρίου του Ισραήλ επί της κυβέρνησης και των νόμων που ψηφίζει. Η ζωηρή κριτική των εφέδρων ήταν ένας σημαντικός παράγοντας στην απόφαση του Νετανιάχου να βάλει προσωρινά στον πάγο την αναμόρφωση. Αλλά οι εντάσεις σχετικά με αυτήν δεν έχουν μειωθεί και μια πρωτοβουλία διαμεσολάβησης υπό την ηγεσία του Ισραηλινού προέδρου, Ισαάκ Χέρτζογκ, έχει σημειώσει μικρή πρόοδο στην επίλυση αυτής της διαφοράς.

Ισραηλινοί έφεδροι του στρατού διαμαρτύρονται κοντά στην Ιερουσαλήμ, στο Ισραήλ, τον Φεβρουάριο του 2023. Amir Cohen / Reuters
-------------------------------------------------

Στο Ισραήλ, όπου η στρατιωτική θητεία θεωρείται πολιτικό καθήκον και ιεροτελεστία, η διαφωνία των εφέδρων έχει βαθιά συμβολική σημασία. Έχει επίσης πρακτικές στρατιωτικές συνέπειες, ιδίως επειδή πολλοί από τους εν λόγω εφέδρους ανήκουν στην πολεμική αεροπορία και είναι κεντρικής σημασίας για τις συνεχιζόμενες επιχειρήσεις των Ισραηλινών Αμυντικών Δυνάμεων (Israel Defense Forces, IDF) στην Συρία και αλλού κατά μήκος των συνόρων του Ισραήλ. Μέχρι στιγμής, οι έφεδροι συνεχίζουν να προσέρχονται για υπηρεσία. Όσο όμως η μάχη για τη μεταρρύθμιση μαίνεται, η πιθανότητα για μελλοντική διαφωνία παραμένει.

Σύμφωνα με τους συμβατικούς κανόνες των δημοκρατικών σχέσεων μεταξύ πολιτών και στρατού, οι απειλές των εφέδρων να αρνηθούν να υπηρετήσουν θα έπρεπε να καταδικαστούν και θα καταδικάζονταν ευρέως. Αλλά αυτή δεν είναι μια συνηθισμένη στιγμή στην ιστορία του Ισραήλ. Ένα μεγάλο τμήμα της κοινωνίας πιστεύει ότι η σχεδιαζόμενη από την κυβέρνηση αναθεώρηση αποτελεί υπαρξιακή απειλή για την ισραηλινή δημοκρατία. Αυτό παρουσιάζει ένα μπερδεμένο δίλημμα για τους εφέδρους. Η διατήρηση μιας υγιούς δημοκρατίας απαιτεί από τους αξιωματικούς του στρατού να απέχουν από την παρέμβαση στην πολιτική. Ταυτόχρονα, το να παρακολουθεί κανείς παθητικά ενώ εκλεγμένοι ηγέτες διαλύουν την δημοκρατία έρχεται σε θεμελιώδη αντίθεση με την δέσμευση ενός αξιωματικού να στηρίζει και να υπερασπίζεται αυτήν την δημοκρατία. Υπό αυτές τις συνθήκες, η αντίδραση των εφέδρων είναι κατανοητή -και ίσως ακόμη και δικαιολογημένη. Ακόμα κι έτσι όμως, αυτή η διαφωνία εγκυμονεί μακροπρόθεσμους κινδύνους για τις πολιτικο-στρατιωτικές σχέσεις του Ισραήλ και ενδεχομένως για την εθνική του ασφάλεια.

Το Ισραήλ είναι ο τόπος όπου αυτό το δίλημμα είναι πιο έντονο αυτήν την στιγμή. Αλλά η ένταση μεταξύ της υποταγής του στρατού στην πολιτική εξουσία και της υποχρέωσής του να υποστηρίζει την δημοκρατία δεν είναι μοναδική στο Ισραήλ: το στρατιωτικό προσωπικό σε όλο τον κόσμο αντιμετωπίζει μια παρόμοια δυσχέρεια κάθε φορά που οι πολιτικοί ηγέτες απειλούν να διαβρώσουν τις δημοκρατικές αξίες και θεσμούς. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η έκβαση της τρέχουσας αναμέτρησης και ο ρόλος των IDF [1] σε αυτήν, έχει σημασία πολύ πέρα από το Ισραήλ.

ΟΤΑΝ ΟΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ ΑΠΕΡΓΟΥΝ

Η σημασία της διαφωνίας μεταξύ των στρατιωτικών εφεδρειών του Ισραήλ είναι δύσκολο να υπερεκτιμηθεί. Οι έφεδροι διαδραματίζουν μοναδικό ρόλο στον στρατό και την κοινωνία της χώρας. Σε αντίθεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου μόνο ένα μικρό τμήμα του πληθυσμού επιλέγει να καταταγεί, όλοι οι Ισραηλινοί -με εξαίρεση τους Άραβες πολίτες της χώρας και τους περισσότερους υπερορθόδοξους Εβραίους- κατατάσσονται αυτόματα στις IDF σε ηλικία 18 ετών, με τις γυναίκες να υπηρετούν για δύο χρόνια και τους άνδρες για σχεδόν τρία. Όταν ολοκληρώσουν την θητεία τους, εντάσσονται στην εφεδρεία και είναι δυνατόν να κληθούν για εκπαίδευση και, αν χρειαστεί, για στρατιωτικές επιχειρήσεις.

Στην πράξη, μόνο ένα κλάσμα των Ισραηλινών -λίγο πάνω από το 1% του πληθυσμού- συμμετέχει στην τακτική εκπαίδευση και τις αποστολές των εφέδρων. Όσοι όμως το κάνουν, έχουν κεντρική σημασία για την ικανότητα της λειτουργίας των IDF. Ο μόνιμος στρατός του Ισραήλ είναι σχετικά μικρός, οπότε οι έφεδροι είναι απαραίτητοι για την πλήρωση των τάξεων σε περίπτωση πολέμου μεγάλης κλίμακας. Στην πολεμική αεροπορία, ακόμη και περιορισμένες επιχειρήσεις, όπως τα συχνά πλήγματα του Ισραήλ κατά των Ιρανών πληρεξουσίων στην Συρία, βασίζονται σε εφέδρους που προσφέρονται εθελοντικά για ενεργό υπηρεσία. Το ίδιο ισχύει και για ορισμένες ειδικές δυνάμεις και τμήματα του μηχανισμού πληροφοριών. Αυτοί οι πολίτες-στρατιώτες διαθέτουν σεβασμό και κύρος πολύ πέρα από τον στρατό. Η απειλή τους να αρνηθούν την θητεία τους έχει τεράστιο συμβολικό βάρος, για να μην αναφερθούμε στις επιπτώσεις στην εθνική ασφάλεια που έχουν τα μαχητικά αεροσκάφη που μένουν αδρανή ή τα μέλη των ειδικών δυνάμεων που αρνούνται αποστολές.

Οι έφεδροι έχουν ξαναμιλήσει κατά της ισραηλινής κυβέρνησης. Το 2003, δύο δωδεκάδες έφεδροι πιλότοι της πολεμικής αεροπορίας καταδίκασαν δημοσίως το ανθρώπινο κόστος των αεροπορικών επιδρομών των IDF στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη. Αφότου το Ισραήλ προχώρησε σε πόλεμο κατά της Χεζμπολάχ στον Λίβανο το 2006, ορισμένοι έφεδροι επέπληξαν την κυβέρνηση για τους χειρισμούς της στην σύγκρουση. Αλλά η πρόσφατη αναταραχή δεν έχει προηγούμενο. Οι διαμαρτυρίες του παρελθόντος ήταν σχετικά μικρές˙ αυτήν την φορά, οι διαφωνούντες αριθμούν χιλιάδες και είναι πολύ πιο οργανωμένοι. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η επαπειλούμενη απεργία θα μπορούσε να παραλύσει ολόκληρες μονάδες.

ΘΕΜΑ ΑΡΧΗΣ