Η επερχόμενη κρίση διαδοχής του Ιράν | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η επερχόμενη κρίση διαδοχής του Ιράν

Ο αγώνας για την ανάδειξη του επόμενου ανώτατου ηγέτη θα είναι χαοτικός και επικίνδυνος

Ο Χαμενεΐ είχε βεβαίως φίλους και είχε συγκεντρώσει αρκετή δύναμη ώστε να είναι υποψήφιος για την ανώτατη θέση -σε μεγάλο βαθμό με το να κερδίσει τις εκλογές του 1981 και του 1985 για να γίνει πρόεδρος του Ιράν. Αλλά εκείνη την εποχή, η προεδρία ήταν σε μεγάλο βαθμό ένας τελετουργικός ρόλος, χωρίς πραγματική εξουσία. Ο Χαμενεΐ ανήκε στην πολιτική δεξιά του καθεστώτος, η οποία πίστευε ότι ο ανώτατος ηγέτης δεν ήταν υπεράνω των παραδοσιακών θρησκευτικών νόμων και ότι το κράτος έπρεπε να σέβεται την ανεξαρτησία των ιδιωτικών επιχειρήσεων. Εκείνα τα χρόνια, ωστόσο, το ισλαμικό καθεστώς ελεγχόταν ως επί το πλείστον από την Aριστερά. Αυτή η παράταξη έχει μεταμορφωθεί στους σημερινούς μεταρρυθμιστές, αλλά εκείνη την εποχή, προσδιορίζονταν από την πίεσή τους για μια επιθετική εξωτερική πολιτική, για την εκκαθάριση κάθε διαφωνίας, και για την δημιουργία μιας άκρως συγκεντρωτικής οικονομίας. Είχαν κερδίσει μια σαρωτική νίκη στις εκλογές του 1988, αποκτώντας υπερπλειοψηφία στο κοινοβούλιο του Ιράν. Ο νεαρός ηγέτης της Αριστεράς, ο Μιρ Χοσεΐν Μουσαβί, παρέμεινε πρωθυπουργός, και οι αριστεροί κυριάρχησαν στο υπουργικό του συμβούλιο. Υψηλόβαθμες θέσεις στο δικαστικό σώμα, συμπεριλαμβανομένων του αρχιδικαστή της χώρας και του γενικού εισαγγελέα, ήταν επίσης στα χέρια της Αριστεράς.

Η εξουσία της Αριστεράς επεκτάθηκε πέρα από τους πολιτικούς θεσμούς. Έναν χρόνο νωρίτερα, το 1987, ο Χομεϊνί είχε παραδώσει αιφνιδιαστικά την διοίκηση των Επαναστατικών Επιτροπών, της πιο τρομακτικής τότε δύναμης εσωτερικής ασφάλειας της χώρας, σε αριστερούς πράκτορες. Η πλειονότητα των στελεχών του Σώματος των Φρουρών της Επανάστασης του Ιράν (Iran Revolutionary Guards Corps -IRGC) είτε υποστήριζε την Αριστερά είτε τον Αγιατολάχ Χοσεΐν Αλί Μονταζερί, ο οποίος είχε τότε οριστεί επίσημα διάδοχος του Χομεϊνί. Η ίδια η ηγεσία του IRGC ήταν διχασμένη μεταξύ της δεξιάς και της αριστεράς, και ο Χομεϊνί είχε ζητήσει πρόσφατα για δύο δεξιούς στρατηγούς του να περάσουν από στρατοδικείο. Ο στενός κύκλος του ίδιου του Χομεϊνί, συμπεριλαμβανομένου του γιου του, είχε μια πιο φιλική σχέση με την αριστερά.

Το πώς ο Χαμενεΐ κατάφερε στην συνέχεια να βγει νικητής είναι ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της Ισλαμικής Δημοκρατίας, εν μέρει επειδή τα αρχεία των επακόλουθων διαδικασιών της Συνέλευσης των Ειδικών παραμένουν μυστικά. Αλλά μόλις δύο μήνες πριν από τον θάνατο του Χομεϊνί, η αριστερά διεξήγαγε με επιτυχία εκστρατεία για την απομάκρυνση του Μονταζερί ως επίσημα διορισμένου διαδόχου του Χομεϊνί, δημιουργώντας ένα συνταγματικό κενό. Η Συνέλευση των Ειδικών συγκάλεσε έκτακτη συνεδρίαση κεκλεισμένων των θυρών. Στο κονκλάβιο, τα μέλη συζήτησαν αρχικά για την ύπαρξη πολλών κορυφαίων ηγετών αντί για έναν, αλλά τελικά απέρριψαν οποιαδήποτε συμφωνία καταμερισμού της εξουσίας. Στην συνέχεια καταψήφισαν τους πιο εξέχοντες υψηλόβαθμους κληρικούς, συμπεριλαμβανομένου του Αλί Μεσκινί, του προέδρου της συνέλευσης (του οποίου ο ισχυρός γαμπρός ήταν τότε επικεφαλής της υπηρεσίας πληροφοριών του Ιράν).

Τελικά, σύμφωνα με ιστορικές αναφορές, τα μέλη άρχισαν να προτείνουν τυχαία ονόματα, μεταξύ των οποίων και ο Αλί Χαμενεΐ. Ο Ακμπάρ Χασεμί Ραφσαντζανί, ο πρόεδρος του κοινοβουλίου, υποστήριξε τον πρόεδρο του Ιράν. Η Δεξιά ήταν ακόμη εύθραυστη και ορισμένα μέλη της ψήφισαν κατά του Χαμενεΐ. Αλλά η Δεξιά κατάφερε να συγκεντρώσει κάποια υποστήριξη από μέλη της Αριστεράς, προκειμένου να τον εκλέξει. Το πώς η Δεξιά κατάφερε αυτό το έργο είναι ακόμη αδύνατο να ειπωθεί. Αλλά ο Μεσκινί περιέγραψε αργότερα αυτό το «απροσδόκητο» αποτέλεσμα ως «αυθόρμητη θεϊκή παρέμβαση».

Μετά την επιλογή του Χαμενεΐ, ένα ειδικό συμβούλιο αναθεώρησε αμέσως το σύνταγμα του Ιράν για να δώσει στον ανώτατο ηγέτη μια άνευ προηγουμένου απόλυτη εντολή διακυβέρνησης, η οποία στην συνέχεια επικυρώθηκε με ένα αμφιλεγόμενο δημοψήφισμα. Και μόλις ανέλαβε την εξουσία, ο νέος ανώτατος ηγέτης του Ιράν εκκαθάρισε γρήγορα τους εχθρούς του. Στα τρία πρώτα χρόνια της ηγεσίας του, ο Χαμενεΐ εξεδίωξε αριστερούς αξιωματούχους από όλες σχεδόν τις θέσεις-κλειδιά. Διορίστηκε γρήγορα ένας νέος ανώτατος δικαστής. Παρόπλισε και μέχρι και φυλάκισε τους αντικομφορμιστές διοικητές του IRGC. Κατάφερε να αποκλείσει την Αριστερά από τις βουλευτικές εκλογές. Στην πραγματικότητα, μέχρι το τέλος του δεύτερου έτους του, ο Χαμενεΐ είχε καθιερώσει μια σφιχτή διαδικασία ελέγχου από την οποία έπρεπε να περάσουν όλοι οι εθνικοί υποψήφιοι πριν θέσουν υποψηφιότητα. Μέσα σε λίγα μόλις χρόνια, ο Χαμενεΐ από περιθωριακός παράγοντας έγινε το ξεκάθαρο αφεντικό του Ιράν.

Η ΤΑΞΗ ΤΗΣ ΑΤΑΞΙΑΣ

Σε αντίθεση με άλλα επαναστατικά καθεστώτα, όπως εκείνα της Κίνας, της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, ή του Βιετνάμ, η Ισλαμική Δημοκρατία δεν κατάφερε ποτέ να δημιουργήσει ένα κόμμα ή άλλη οργάνωση που θα μπορούσε να διαχειριστεί τις σχέσεις των ελίτ. Τα δύο σημαντικότερα μετεπαναστατικά πολιτικά κόμματα, το Κόμμα της Ισλαμικής Δημοκρατίας και η Οργάνωση Μουτζαχεντίν της Ισλαμικής Επανάστασης, διαλύθηκαν την δεκαετία του 1980 λόγω εσωτερικών διαφορών. Η πιο εξέχουσα ιερατική οργάνωση, ο Σύνδεσμος Μαχητικού Κλήρου, διασπάστηκε στα δύο από την δεξιά και την αριστερή του παράταξη. Σήμερα, στα χαρτιά, η ελίτ έχει σχεδόν 120 εγγεγραμμένα κόμματα που ισχυρίζονται ότι εκπροσωπούν τα συμφέροντά της, αλλά κανένα δεν μπορεί να υπολογίζει το μεγαλύτερο μέρος της ελίτ ως μέλη.