Ο Ντανιέλ Ορτέγκα και ο ήπιος αυταρχισμός στη Νικαράγουα

Όπως και οι συναδέλφοί του ισχυροί άνδρες Βλαντιμίρ Πούτιν και Ούγκο Τσάβες, ο πρόεδρος της Νικαράγουας Ντανιέλ Ορτέγκα συνήθως υφίσταται σκληρότατη κριτική από τα διεθνή μέσα ενημέρωσης, μερικές φορές απόλυτα δικαιολογημένα. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι Ortega χρησιμοποιεί καταπιεστικές τακτικές εναντίον των αντιπάλων του, στρέφει το εκλογικό παιχνίδι προς όφελός του, χρησιμοποιεί την κρατική εξουσία για να προωθήσει τα επιχειρηματικά συμφέροντα των φίλων του, και από καιρό σε καιρό καταφέρεται εναντίον «του αμερικανικού ιμπεριαλισμού». Αλλά το περασμένο Σαββατοκύριακο, ο αντάρτης που έγινε πολιτικός κέρδισε την επανεκλογή του.

Το προσωπικά χάρισμα – μια συχνή εξήγηση για την ακατανόητη δημοτικότητα ορισμένων ηγετών - δεν είναι η απάντηση στο αίνιγμα Ortega. Όντας κουραστικός ομιλητής, ο 66χρονος Ortega σπάνια δίνει συνεντεύξεις Τύπου. Ο Ντανιέλ, όπως τον αποκαλούν οι οπαδοί του, δεν είναι ούτε μια λαμπρή διάνοια, έχοντας συντομεύσει τη βασική εκπαίδευσή του προκειμένου να συμμετάσχει σε μυστικές επαναστατικές ενέργειες. Αλλά είναι αρκετά έξυπνος για να μαθαίνει από τα λάθη του και να προσαρμόζει τις στρατηγικές του στις μεταβαλλόμενες διεθνείς και εγχώριες πραγματικότητες. Ως οξυδερκής και ακούραστος πολιτικός, ο Ortega έχει επιβιώσει με το να εκμεταλλεύεται τις ευκαιρίες διεύρυνσης των πολιτικών συμμαχιών του και εξασθενίζοντας και διχάζοντας τους αντιπάλους του.

Το νόημα της αναγέννησης του Ορτέγκα εξαρτάται από το πώς το βλέπει ο καθένας. Για κάποιον υποστηρικτή της ελεύθερης αγοράς, η εκδοχή του κρατικού καπιταλισμού από τον Ortega είναι ένα ανησυχητικό προηγούμενο, αν και έχει συγκεντρώσει την υποστήριξη του τοπικού ιδιωτικού τομέα. Αλλά και οι φιλελεύθεροι δημοκράτες σε όλο το δυτικό ημισφαίριο είναι θορυβημένοι από την διάβρωση ορισμένων συνταγματικών αρχών - συμπεριλαμβανομένης, ιδίως, της άρσης των περιορισμών για την επανεκλογή του προέδρου. Όμως ο Ortega μπορεί επίσης να αποτελέσει κάποια πηγή έμπνευσης σε κάποιους αριστερούς ψάχνουν για ένα οικονομικό μοντέλο το οποίο να συνδυάζει σταθερότητα με δίκαιη κατανομή πλούτου. Και οι επαγγελματίες της ανάπτυξης, από όλες τις πολιτικές ιδεολογίες μπορούν να επωφεληθούν από την κατανόηση του πώς η κυβέρνηση υπό τους Σαντινίστας του Ortega είναι προφανώς πιο αποτελεσματική στη διαχείριση των πόρων του δημόσιου τομέα από ό, τι ήταν η περισσότερο προσανατολισμένη προς την αποτελεσματικότητα, συντηρητική προκάτοχός της.

Η Εκπαίδευση Ενός Επαναστάτη

Μετά τη διεξαγωγή μιας ένοπλης εξέγερσης που ανέτρεψε την απαξιωμένη δυναστεία των Σομόζα 1979, οι σοσιαλιστές Σαντινίστας έριξαν αμέσως την οικονομία της Νικαράγουας στο έδαφος. (Η αντίσταση κατά των Σαντινίστας από τους μαχητές «κόντρας» που υποστηρίχθηκαν από τις ΗΠΑ συνέβαλαν σημαντικά στην καταστροφή). Μαζικές απαλλοτριώσεις ιδιωτικών περιουσιακών στοιχείων οδήγησαν τον ιδιωτικό τομέα έξω από τη Νικαράγουα και ο υπερπληθωρισμός αύξησε τη λαϊκή υποστήριξη στα κόμματα της αντιπολίτευσης. Ο Ortega ανατράπηκε στις εκλογές του 1990.

Επανερχόμενος στην εξουσία μετά τη νίκη του με μικρή διαφορά στις προεδρικές εκλογές το 2006, ο Ortega επέλεξε να συναρτήσει το μέλλον του με την ορθοδοξία της ελεύθερης αγοράς. Σε κάθε τρίμηνο κατά τη διάρκεια της προεδρίας του, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, όπως απαιτείται από τις τυπικές διαδικασίες δανεισμού, παρακολουθούσε και ενέκρινε τις οικονομικές επιδόσεις της Νικαράγουα. Η Παγκόσμια Τράπεζα και η Διαμερικανική Τράπεζα Ανάπτυξης (Inter-American Development Bank ) συνέχισαν να βοηθούν τη Νικαράγουα στο σχεδιασμό και τη χρηματοδότηση κοινωνικών προγραμμάτων και βελτιώσεων υποδομών.

Οι εγκρίσεις του ΔΝΤ έπεισαν τους ιδιώτες επενδυτές ότι ο Ortega δεν θα επιστρέψει στις παλιές κακές ημέρες της δεκαετίας του 1980. Υπό το νέο, αναμορφωμένο Ortega, υπήρξαν ελάχιστες απαλλοτριώσεις ακινήτων και καθόλου ανεύθυνες νομισματικές πολιτικές που θα μπορούσαν να διαβρώσουν την αξία του κεφαλαίου. Παρά τις περιστασιακές ρητορικές εκρήξεις ενάντια στον «ιμπεριαλισμό», ο Ortega έχει κρατήσει την πολιτική της Νικαράγουα εντός των ορίων του Συμφώνου Ελεύθερων Συναλλαγών ΗΠΑ-Κεντρικής Αμερικής (CAFTA). Οι Ηνωμένες Πολιτείες παραμένουν με μεγάλη διαφορά ο κύριος εμπορικός εταίρος της Νικαράγουας.

Κατά τη διάρκεια των ετών που πέρασε στην αντιπολίτευση, ο Ortega συνήθιζε να καταγγέλλει τις επιχειρήσεις - κάτεργα. Σήμερα, η κυβέρνησή του στεγάζει διεθνείς επενδύσεις σε ζώνες ελεύθερου εμπορίου στο έδαφος της Νικαράγουα, οι οποίες κατασκευάζουν μπλε τζιν και t-shirts για τους αμερικανούς καταναλωτές. Μετά από μια πτώση κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας οικονομικής ύφεσης το 2008, η απασχόληση σε αυτά τα βιομηχανικά πάρκα της Νικαράγουα έχει απογειωθεί φέτος και τώρα προσφέρει κοντά στις 100.000 θέσεις εργασίας για τους φτωχούς των πόλεων. Η τήρηση των κατευθυντήριων γραμμών του ΔΝΤ και των κινήτρων της CAFTA, και με τη βοήθεια των υψηλών διεθνών τιμών για τις εξαγωγές καφέ, βόειου κρέατος και ζάχαρης, η οικονομία της Νικαράγουα αναπτύχθηκε κατά 4% ή 5% κατά τη διάρκεια του 2010-2011 – κάτι που συνιστά μια αξιοσέβαστη επίδοση.

Αυτό το ρεκόρ οικονομικής ανάπτυξης βοήθησε σίγουρα τον Ortega στις εκλογές του περασμένου Σαββατοκύριακου. Αλλά θα επωφεληθεί επίσης από την αδυναμία των δύο κύριων υποψηφίων της αντιπολίτευσης. Ο ένας είναι ο Arnoldo Aleman, ο οποίος υπηρέτησε ως πρόεδρος από το 1997 ως το 2002, αλλά αργότερα καταδικάστηκε για διαφθορά και οι Ηνωμένες Πολιτείες αρνήθηκαν να του δώσουν βίζα εισόδου στην χώρα. Η υποψηφιότητα Αλεμάν, δίχασε και έριξε το ηθικό της αντιπολίτευσης. Αξιόπιστες πηγές καταδεικνύουν ότι ο Ortega ενθάρρυνε και, ενδεχομένως, συνέβαλε στη χρηματοδότηση της εκστρατείας του Αλεμάν. Ο άλλος υποψήφιος της αντιπολίτευσης είναι ο Fabio Gadea, μιά λαϊκή, 79 ετών προσωπικότητα του ραδιοφώνου. Ο Gadea υποστηρίζεται από ένα αμάλγαμα κεντροδεξιών και κεντροαριστερών κομμάτων, κανένα από τα οποία δεν έχει αρκετά χρήματα ή οργανωτική δύναμη για να διεξαγάγει μια ισχυρή προεκλογική εκστρατεία. Σε παλιότερες εκλογές, οι αντίπαλοι των Σαντινίστας χρησιμοποίησαν αποτελεσματικά εκστρατείες εκφοβισμού με αντικομουνιστικό περιεχόμενο.

Αλλά με τα ανοιχτού ροζ χρώματος πανό που είχαν τη φωτογραφία ενός χαμογελαστού Ortega και με συνθήματα όπως «χριστιανισμός, σοσιαλισμός και Αλληλεγγύη – Ενότητα για την κοινή ευημερία», οι Σαντινίστας διέλυσαν τον φοβικό παράγοντα φέτος. Ο μετριασμένος, μη συγκρουσιακός τόνος του Ortega απευθύνθηκε στο 40% των ψηφοφόρων που αυτοπροσδιορίζονται ως «κεντρώοι» - οι ταλαντευόμενοι ψηφοφόροι που αποτελούν το απολύτως απαραίτητο κλειδί για κάθε υποψήφιο που θέλει να προκαλέσει εκλογικά τους Σαντινίστας. Οι προεκλογικές δημοσκοπήσεις έδειχναν ότι αυτοί οι μη κομματικοποιημένοι ψηφοφόροι παρατάσσονταν πίσω από τον Ortega και μάλιστα σε πρωτοφανείς αριθμούς.

Η Μεγάλη Συμμαχία Δημοσίου - Ιδιωτών

Η επιτυχία του Ortega στην οικονομική πολιτική υποστηρίχθηκε από μια πολιτική συμμαχία με την ελίτ των επιχειρήσεων. Μια περίτεχνη σειρά ομάδων εργασίας με εκπροσώπους του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα καθώς και υψηλού επιπέδου συναντήσεις μεταξύ κορυφαίων καπιταλιστών της Νικαράγουας και υπουργών της κυβέρνησης διατηρούν ζεστές τις μεταξύ τους σχέσεις. Ο Jose Adan Aguerri, ο επικεφαλής του κορυφαίου Συνδέσμου Επιχειρήσεων της Νικαράγουα, περιέγραψε την προσέγγιση αυτή ως «επικοινωνία που φέρνει αποτελέσματα».

«Οι καλές οικονομικές επιδόσεις του έθνους είναι το αποτέλεσμα ενός ανοικτού πολιτικού διαλόγου", δήλωσε ο Aguerri σε συνέντευξή του. «Ξέρουμε ότι θα εισακουστούμε, δεν φοβούνται μια ξαφνική αλλαγή των κανόνων του παιχνιδιού». Ο Aguerri πρόσθεσε ότι, κατά τη διάρκεια των τριών τελευταίων ετών, το κυριαρχούμενο από τους Σαντινίστας νομοθετικό σώμα έχει θεσπίσει 45 νόμους σχετικά με την επιχειρηματικότητα, όλους εγκεκριμένους από τον ιδιωτικό τομέα, οι οποίοι έχουν βελτιώσει αισθητά το επιχειρηματικό κλίμα. Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας του τρέχοντος έτους, οι ηγέτες του επιχειρηματικού κόσμου διακήρυξαν την προτίμησή τους στην πολιτική συνέχεια και σταθερότητα που εξασφαλίζεται από τον Ortega. Η άρνησή τους να χρηματοδοτήσουν τις προεκλογικές εκστρατείες των πολιτικών αντιπάλων του Ορτέγκα καταδίκασε τις υποψηφιότητές τους.

Μερικώς επειδή οι συναδέλφοί του Σαντινίστας ελέγχουν πολλά συνδικάτα και οργανώσεις λαϊκής βάσης, ο Ortega κατάφερε επίσης να αποφύγει εργασιακές διαφωνίες και κοινωνική αναταραχή. Με την ανάληψη της εξουσίας το 2006, ο Ortega αύξησε τον κατώτατο μισθό, αλλά αργότερα συνέδεσε τους μισθούς με την παραγωγικότητα. Σήμερα, στη Νικαράγουα, το κόστος εργασίας είναι πολύ ανταγωνιστικό σε σχέση με τις παγκόσμιες αγορές.

Η κυβέρνηση Ortega υπήρξε επίσης σχετικά επιτυχής στην οικοδόμηση των υποδομών της χώρας, κάτι που αποτελεί προϋπόθεση για επικερδείς επενδύσεις. Υπό την προηγούμενη κυβέρνηση, οι συχνές διακοπές παροχής ηλεκτρικής ενέργειας άφηναν τις επιχειρήσεις και τους πολίτες χωρίς κλιματισμό και πόσιμο νερό. Ο Ortega προσήλκυσε διεθνείς επενδύσεις σε υδροηλεκτρική, αιολική και γεωθερμική ενέργεια, που έχουν οδηγήσει στη βελτίωση της παροχής ηλεκτρικού ρεύματος. Επιπλέον, οι ισπανικές και οι μεξικανικές τηλεπικοινωνιακές εταιρείες επέκτειναν με ταχείς ρυθμούς το διαδίκτυο στη χώρα καθώς και το δίκτυο κινητής τηλεφωνίας. Η κυβέρνηση Ortega έχει, επίσης, βελτιώσει τα μέσα μαζικής μεταφοράς. Όντως, πριν από τις εκλογές, καινούργια λεωφορεία που κατασκευάζονται στη Ρωσία και το Μεξικό έφτασαν πάνω στην ώρα για να εντυπωσιάσουν τους αναποφάσιστους ψηφοφόρους.

Εύνοια στους φτωχούς

Η υποστήριξη στους Σαντινίστας διακόπτεται ανάμεσα στις ταξικές γραμμές, αλλά το κόμμα δεν έχει ξεχάσει τους φτωχούς στις αστικές και αγροτικές περιοχές, οι οποίοι αποτελούν και την εκλογική τη βάση του. Ο Ortega μείωσε το κόστος για την υγειονομική περίθαλψη και τη δημόσια εκπαίδευση, επιδότησε τα εισιτήρια των δημόσιων λεωφορείων και τα τιμολόγια της ηλεκτρικής ενέργειας, και δώρισε μεταλλικές στέγες στους κατοίκους των παραγκουπόλεων. Η κυβέρνησή του παρέσχε από πέντε κότες και έναν κόκορα σε χιλιάδες αγροτικές οικογένειες, για την παραγωγή νεοσσών προς μελλοντική κατανάλωση και φρέσκα αυγά για τις τοπικές αγορές. Δημιούργησε, επίσης, προγράμματα χαμηλότοκων δανείων και κατάρτιση για γυναίκες μικρο-επιχειρηματίες στις αγροτικές περιοχές. Με μια ιδιαίτερα έξυπνη κίνηση, η κυβέρνηση εγκατέστησε φώτα στα γήπεδα επαγγελματικού μπέιζμπολ, έτσι ώστε οι εργαζόμενοι να μπορούν να παρακολουθήσουν το δημοφιλές άθλημα σε νυχτερινούς αγώνες.

Συνολικά, ο συνδυασμός της οικονομικής ανάπτυξης και των στοχευμένων ενισχύσεων μείωσε αισθητά τα ποσοστά φτώχειας. Σύμφωνα με αναλύσεις τόσο από της κυβέρνησης όσο και ιδιωτικών ερευνητικών ινστιτούτων, το ποσοστό των νικαραγουανών που ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας μειώθηκε αισθητά κατά τη διάρκεια της προεδρίας Ortega. Σε απάντηση, η υποστήριξη στους Σαντινίστας αυξήθηκε ανάμεσα στην αγροτιά, τους φτωχούς, τις γυναίκες και τους ιδεαλιστές νεότερους ψηφοφόρους.

Για τη χρηματοδότηση αυτών των κοινωνικών ενισχύσεων, ο Ortega αύξησε τους φόρους κατά ένα μικρό ποσοστό. Πιο σημαντικ ό είναι ότι βασίστηκε στην βασισμένη στο πετρέλαιο γενναιοδωρία του προέδρου της Βενεζουέλας Ούγκο Τσάβες. Μόνο το 2010, η Βενεζουέλα παρείχε στη Νικαράγουα 511 εκατομμύρια δολάρια σε εκπτώσεις αγοράς πετρελαίου και άμεση βοήθεια – κάτι που αναλογεί σε ένα επιβλητικό 7,6% του ΑΕΠ της Νικαράγουας. Σε αντάλλαγμα, ο Ortega μιμήθηκε τις αντιαμερικανικές πόζες του Τσάβες και συμμετείχε στην περιφερειακή Μπολιβαριανή Συμμαχία της Αμερικανικής Ηπείρου, εμπνεύσεως Τσάβες.

Με τον τρόπο αυτό, ο Ortega κατάφερε να επωφεληθεί και από τη μακροοικονομική ορθοδοξία του ΔΝΤ όσο και από τη βοήθεια της Βενεζουέλας - μια έξυπνη πράξη εξισορρόπησης. Πράγματι, οι ηγέτες του ιδιωτικού τομέα της Νικαράγουας τάχθηκαν υπέρ της διασύνδεσης με τον Τσάβες, αφού ελαφρύνει τα δικά τους φορολογικά βάρη τους και παρέχει έτοιμες αγορές για τις εξαγωγές βασικών προϊόντων. Παρ 'όλα αυτά, τούτη η στρατηγική θα μπορούσε σύντομα να γίνει πιο δύσκολη. Αν η Βενεζουέλα μειώσει τη βοήθειά της το επόμενο έτος, όπως αναμένεται, ο Ορτέγκα θα αναγκαστεί να μειώσει τις επιδοτήσεις και να αυξήσει τους φόρους και πάλι.

Κοιτώντας Μπροστά

Σε ιδιωτικές συναντήσεις με τον υπογράφοντα, ανώτεροι διπλωμάτες των ΗΠΑ στη Μανάγκουα διαμαρτύρονταν για την πλαδαρή αντιπολίτευση στους Σαντινίστας Επίσης, παραπονούνταν για το ότι η Ουάσιγκτον έχει αγνοήσει τη Νικαράγουα, καθώς απέτυχε να αντιδράσει με την αναγκαία αυστηρότητα, όταν ο Ortega ενορχήστρωσε κραυγαλέες λαθροχειρίες στη διάρκεια των δημοτικών εκλογών του 2008, προβαίνοντας σε διακρίσεις εις βάρος ΜΚΟ προσανατολισμένων υπέρ της αντιπολίτευσης, και θολώνοντας τη διαχωριστική γραμμή μεταξύ των κυβερνητικών οργανισμών και του κόμματος των Σαντινίστας.

Παρά το γεγονός ότι το αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών δεν έχει δημιουργήσει μια αποτελεσματική πολιτική για την αντιμετώπιση των ήπια αυταρχικών εξουσιών, όπως αυτή που εξασκεί ο Ortega, το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ και το γραφείο του εκπροσώπου Εμπορίου των ΗΠΑ μπορεί δικαίως να ισχυριστούν ότι τα ισχυρά μέσα διαμόρφωσης της πολιτικής τους, όπως η CAFTA, έχουν κρατήσει τη Νικαράγουα εντός κάποιων ορίων. Και παρότι ο Ortega έχει αποδυναμώσει κάποιους δημοκρατικούς θεσμούς, η Νικαράγουα παραμένει μια ζωντανή, πλουραλιστική κοινωνία όπου ένα εντυπωσιακό 80% των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων συμμετέχει στις εθνικές εκλογές. Με την μεταμόρφωσή του, ο Ντανιέλ Ορτέγκα είναι πιθανό να κρατήσει σταθερά τον έλεγχο για τα επόμενα πέντε χρόνια. Υποθέτοντας ότι η επανεκλογή του επιτεύχθηκε χωρίς εκτεταμένη νοθεία, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Νικαράγουα θα έχουν μια νέα ευκαιρία για να εισέλθουν σε μια πιο εποικοδομητική φάση στις διμερείς τους σχέσεις.

Πρωτότυπο: http://www.foreignaffairs.com/features/letters-from/daniel-ortega-and-ni...

Copyright © 2002-2010 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.