Το ενεργειακό παιχνίδι στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο

Η πολιτική αποσταθεροποίηση της Αιγύπτου και της Λιβύης, οι οποίες είναι από τις κύριες εξαγωγικές χώρες πετρελαίου φυσικού αερίου της περιοχής προς την Ευρώπη, καθιστά αυτό το επιχείρημα ακόμη πιο πρόδηλο στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα μεγάλα ευρωπαϊκά κράτη (και τις συναφείς εταιρείες ενέργειας), οι οποίες ήδη δραστηριοποιούνται στην Ανατολική Μεσόγειο (Γαλλία, Βρετανία, Γερμανία, Ισπανία και Ιταλία), και έχουν εκδηλώσει στην περίπτωση της Γαλλίας και της Γερμανίας ενδιαφέρον συμμετοχής στον ΄β γύρο εκχωρήσεων του 2012.

Η Τουρκία προσπαθεί να χρησιμοποιήσει την διπλωματία των κανονιοφόρων του 19ου αιώνα, για να εμποδίσει ένα ευρωπαϊκό κράτος από το δικαίωμά του να παράξει στρατηγικές πρώτες ύλες που θα αποδειχθούν ολοένα και περισσότερο απαραίτητες για την ενεργειακή ασφάλεια της ίδιας της Ευρώπης. Γι 'αυτό ακριβώς το λόγο το Ισραήλ, οι ΗΠΑ και τα περισσότερα κράτη-μέλη της Ε.Ε. έχουν υπερασπιστεί τη νομιμότητα και τη σημασία της γεώτρησης της Noble στο κοίτασμα Αφροδίτη.

Υπάρχει ωστόσο μια ποιοτική διαφορά σε ότι αφορά την ισραηλινή υποστήριξη η οποία και υπερβαίνει κατά πολύ την προώθηση των συμφερόντων του Delek Group και της συμμετοχής του με 30% στην κοινοπραξία εκμετάλλευσης της «Αφροδίτης». Το Ισραήλ δεν συμπαραστάθηκε στην Κύπρο υπερασπιζόμενο την προοπτική μετατροπής της στη βασική έδρα εξαγωγής του φυσικού του αερίου προς την Ε.Ε. Το Ισραήλ συμπαραστάθηκε (και θα συνεχίσει να συμπαρίσταται) στην Κύπρο γιατί δεν θέλει να ορίζει η Άγκυρα του που αρχίζει και το που τελειώνει η δική του ΑΟΖ, την οποία και οροθέτησε με τη Λευκωσία τον Δεκέμβριο του 2010.

Η Πρόκληση της Μεταπολεμικής Ανοικοδόμησης της Λιβύης

Η τρίτη σημαντική παράμετρος η οποία θα καθορίσει την πολιτική σταθερότητα της Αραβικής Μεσογείου καθώς και τη συνολική ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης είναι ο τρόπος που θα τελειώσει ο εμφύλιος πόλεμος στη Λιβύη, και η έκταση της ζημιάς στην ενεργειακή υποδομή της χώρας που μπορούν να κάνουν όσες δυνάμεις παραμένουν πιστές στο έκπτωτο καθεστώς. Η μάχη κατά του καθεστώτος και οι επιχειρήσεις μεγάλης κλίμακας μπορεί να έχουν τελειώσει αλλά η χώρα είναι σε μια κατάσταση χάους. Το χάος αυτό επιτείνεται από ένα πλήθος ένοπλων ομάδων που προέρχονται από φυλές οι οποίες ανταγωνίζονται η μία την άλλη ενώ υποδιανέμονται περαιτέρω σε περιφερειακές υποομάδες με ασαφείς επιδιώξεις για το μέλλον της χώρας.

Ο εμφύλιος πόλεμος της Λιβύης είναι ύψιστης σημασίας για πολλούς λόγους, συμπεριλαμβανομένου του γεγονότος ότι η ανατροπή του Καντάφι αποτέλεσε τη μεγαλύτερη υπό ευρωπαϊκή ηγεσία στρατιωτική επέμβαση στη Μέση Ανατολή από τον πόλεμο του Σουέζ το 1956. Από ενεργειακής άποψης, ο ρυθμός της ανοικοδόμησης της Λιβύης και η επιστροφή της στην αγορά ως μια μεγάλη εξαγωγός χώρα πετρελαίου και φυσικού αερίου προς την Ευρώπη είναι ζωτικής σημασίας για τη σταθερότητα του διεθνούς πετρελαϊκού συστήματος σε μια περίοδο συστημικής αστάθειας καθώς η Σαουδική Αραβία φαίνεται διστακτική να ασκήσει το ρόλο της ως ηγεμονικού επιδιαιτητή της αγοράς, εν μέρει επειδή το Ριάντ θέλει υψηλότερες τιμές πετρελαίου για να χρηματοδοτήσει μέρος ενός εντυπωσιακού σχεδίου κοινωνικών επιδοτήσεων που χρειάζεται προκειμένου να εξουδετερώσει τις δυνητικές εστίες της δικής του αντιπολίτευσης. Παράλληλα η κλιμακούμενη διεθνής πίεση εναντίον του Ιράν που πλέον στοχεύει ολοένα και περισσότερο ακόμη και τις πετρελαϊκές εξαγωγές της χώρας δημιουργεί ένα ακόμη πιο επισφαλές περιβάλλον.

Η πρωτοφανής απόφαση του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (International Energy Agency / ΙΕΑ) στις 23 Ιουνίου 2011 να απελευθερώσει μέρος των δικών του στρατηγικών αποθεμάτων πετρελαίου, έτσι ώστε να καλύψει την απροθυμία της Σαουδικής Αραβίας να αυξήσει τη δικής της παραγωγή, είναι ενδεικτική της αδυναμίας του συστήματος, μολονότι (α) διανύουμε μια εποχή σχετικά υψηλών πλεονασματικών υπερπαραγωγικών ικανοτήτων (surplus production capacities) στις χώρες του Ο.Π.Ε.Κ. και δή τη Σαουδική Αραβία και (β) η διεθνής ζήτηση πετρελαίου μειώνεται λόγω της επεκτεινόμενης ευρωπαϊκής χρηματοπιστωτικής κρίσης και των υφεσιακών πιέσεων που αυτή δημιουργεί.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο συστημικής αστάθειας, η επιστροφή της λιβυκής παραγωγής πετρελαίου στα πρόν του Εμφυλίου (Ιανουάριος 2011) επίπεδα παραγωγής των 1,6 εκατ. βαρελίων ημερησίως (mbpd), είναι ζωτικής σημασίας. To 2010 οι λιβυκές εξαγωγές πετρελαίου αναλογούσαν στο 25% των ιταλικών, το 16% των γαλλικών, το 15% των ελληνικών, και το 13% των ισπανικών αναγκών, ενώ η Ιταλία κάλυπτε μέσω του υποθαλάσσιου αγωγού Green Stream έως και το 12% της τελικής κατανάλωσης φυσικού αερίου.
Η Λιβύη δεν ήταν μόνο ο τέταρτος μεγαλύτερος εξαγωγός πετρελαίου προς την Ευρώπη μετά τη Ρωσία, τη Νορβηγία και τη Σαουδική Αραβία, αλλά και ένας από τους πιο ελπιδοφόρους προμηθευτές αερίου, του οποίου η καθαρή εξαγωγική ικανότητα υπολογίστηκε το 2009 από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ότι μπορεί να τετραπλασιαστεί σε σχεδόν 40 bcm κατ’ έτος μέχρι το 2030. [10]

Τα αποθέματά αερίου της Λιβυής εκτιμώνται σε περίπου 1,5 TCM αλλά και πάλι οι υπεράκτιες έρευνες θα μπορούσαν να οδηγήσουν προς μια υψηλότερη εκτίμηση αποθεμάτων [11], ειδικά αν διευθετηθεί το εκκρεμές ζήτημα σχετικά με την οριοθέτηση της ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδος και Λιβύης. Υπάρχουν ωστόσο και πάλι πάρα πολλά ανοιχτά ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν ικανοποιητικά πριν επιχειρηθεί να γίνει οποιαδήποτε πρόγνωση για το μέλλον της Λιβύης, η οποία και καλείται να αντιμετωπίσει τη διττή πρόκληση της πολιτικής συμφιλίωσης και της οικονομικής ανασυγκρότησης.

Ποια είναι τα εναλλακτικά σενάρια σχετικά με την επιστροφή της Λιβύης στη διεθνή -και πιο συγκεκριμένα την ευρωπαϊκή- αγορά ενέργειας; Είναι θέμα 18 μηνών ή θα χρειαστούν 3 - 4 χρόνια; Πώς θα επηρεάσει η αναπόφευκτη αναδιάρθρωση της εγχώριας αγοράς ενέργειας της Λιβύης τη σχετική θέση των ευρωπαϊκών εταιρειών;