Όχι πόλεμοι για το νερό | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Όχι πόλεμοι για το νερό

Πώς η κλιματική αλλαγή δεν θα οδηγήσει σε συγκρούσεις
Περίληψη: 

Η πολιτική κοινότητα έχει από μακρού χρόνου προβλέψει επερχόμενους πολέμους του νερού. Αλλά μην τους περιμένετε σύντομα. Το πιο πιθανό είναι οι εντάσεις για την πρόσβαση στο νερό να επιδεινώσουν απλώς υφιστάμενες περιφερειακές συγκρούσεις.

Ο SHLOMI DINAR είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής και Διεθνών Σχέσεων και αναπληρωτής διευθυντής της Σχολής Διεθνών και Δημοσίων Υποθέσεων στο Διεθνές Πανεπιστήμιο της Φλόριντα.
Η LUCIA DE STEFANO είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Complutense της Μαδρίτης και ερευνήτρια στο Παρατηρητήριο Υδάτων του Ιδρύματος Botín.
Ο JAMES DUNCAN είναι σύμβουλος για την διαχείριση φυσικών πόρων και την γεωγραφία στην World Bank.
Η KERSTIN STAHL είναι ανώτερη επιστήμων στο Ινστιτούτο Υδρολογίας στο Πανεπιστήμιο του Freiburg.
Ο KENNETH M. STRZEPEK είναι ερευνητής επιστήμονας στο Κοινό Πρόγραμμα Επιστήμης και Πολιτικής για την Παγκόσμια Αλλαγή του ΜΙΤ (Massachusetts Institute of Technology).
Ο AARON T. WOLF είναι καθηγητής γεωγραφίας στο Κολλέγιο Επιστημών της Γης, των Ωκεανών και της Ατμόσφαιρας στο Πανεπιστήμιο της Πολιτείας Όρεγκον.

Η παγκόσμια οικονομική ύφεση και η αναταραχή στον αραβικό κόσμο μπορεί να φτιάχνουν τίτλους στα πρωτοσέλιδα, αλλά ένα άλλο μεγάλο πρόβλημα καιροφυλακτεί: η περιβαλλοντική αλλαγή. Μαζί με τα ακραία καιρικά φαινόμενα, την άνοδο της στάθμης της θάλασσας και άλλες φυσικές καταστροφές, η υπερθέρμανση του πλανήτη διαταράσσει και τη διαθεσιμότητα των πόρων γλυκού νερού - με τεράστιες κοινωνικές και πολιτικές επιπτώσεις. Νωρίτερα φέτος, το Γραφείο του Διευθυντή Εθνικών Πληροφοριών των ΗΠΑ δημοσίευσε μια έκθεση, την «Παγκόσμια Ασφάλεια Νερού» (Global Water Security) [1], αξιολογώντας την πολιτική υδάτων σε όλο τον κόσμο. Στην έκθεση αυτή, οι συγγραφείς της δείχνουν ότι οι διεθνείς διαφωνίες για το νερό θα επηρεάσουν όχι μόνο τα συμφέροντα ασφαλείας των παρόχθιων κρατών, αλλά και εκείνα των Ηνωμένων Πολιτειών.

Σε πολλά μέρη του κόσμου, το γλυκό νερό είναι ήδη ένας σπάνιος πόρος. Αποτελεί μόνο το 2,5% του συνολικού διαθέσιμου νερού στον πλανήτη. Και μόνο το 0,4% από αυτό είναι εύκολα προσβάσιμο για κατανάλωση από τον άνθρωπο. Από αυτό το μικρό ποσό, ένα μειούμενο ποσοστό είναι πόσιμο, εξαιτίας της ρύπανσης και της γεωργικής και βιομηχανικής χρήσης νερού. Όλα αυτά θα ήταν αρκετά άσχημα, αλλά το ότι πολλοί φορείς γλυκού νερού (ποτάμια και λίμνες) μοιράζονται από δύο ή περισσότερα παρόχθια κράτη, περιπλέκει τη διαχείρισή τους.

Φυσικά, η κοινότητα των πολιτικών έχει προφητέψει από καιρό τους επικείμενους «πολέμους του νερού». Το 2007, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Μπαν Κι Μουν προειδοποίησε ότι «... η λειψυδρία είναι ένα ισχυρό καύσιμο για τους πολέμους και τις συγκρούσεις». Ωστόσο, η ιστορία δεν έχει δει πολλούς τέτοιους πολέμους. Στην πραγματικότητα, ο μόνος επίσημος πόλεμος για το νερό έλαβε χώρα περίπου 4.500 χρόνια πριν. Ήταν μια σύγκρουση μεταξύ των πόλεων-κρατών Λάγκας (Lagash) και Ούμα (Umma) στο σύγχρονο Ιράκ για τον ποταμό Τίγρη. Πιο πρόσφατα, υπήρξαν κάποιες «στενές επαφές», ειδικά στην άγονη Μέση Ανατολή. Περίπου δύο χρόνια πριν από τον πόλεμο του 1967, το Ισραήλ και η Συρία αντάλλαξαν πυρά πάνω από την κοίτη του ποταμού Ιορδάνη, για τον οποίον και οι δύο ισχυρίστηκαν ότι ο απέναντι έκανε υπερβολική χρήση. Οι περιορισμένες ένοπλες συγκρούσεις ατόνησαν, αλλά οι πολιτικές διαμάχες για τις κοινές πηγές νερού των χωρών συνεχίζονται. Το 2002, ο Λίβανος κατασκεύασε αντλίες νερού σε έναν από τους παραποτάμους, κάτι που προκάλεσε ανησυχία στο Ισραήλ που βρίσκεται πιο κάτω. Το έργο δεν προκάλεσε καμία επίσημη στρατιωτική δράση, αλλά με την ειρήνη στην περιοχή ήδη επισφαλή, οι λεκτικές ανταλλαγές μεταξύ των δύο χωρών οδήγησαν τις Ηνωμένες Πολιτείες να παρέμβουν. Και τα δύο μέρη αποδέχτηκαν τελικά μια συμβιβαστική λύση που επιτρέπει στον Λίβανο να αντλεί μια προκαθορισμένη ποσότητα νερού για τις εγχώριες ανάγκες του.

Εν ολίγοις, οι προβλέψεις περί ενός Παγκοσμίου Πολέμου για το νερό είναι υπερεξηντλημένες. Ωστόσο, οι εντάσεις για τη χρήση του νερού μπορούν να επιδεινώσουν άλλες υφιστάμενες περιφερειακές συγκρούσεις. Η κλιματική αλλαγή αναμένεται να εντείνει τις ξηρασίες, τις πλημμύρες και άλλα ακραία καιρικά φαινόμενα που θέτουν σε κίνδυνο την ποσότητα και την ποιότητα του γλυκού νερού και ως εκ τούτου ενεργεί ως πολλαπλασιαστική απειλή, κάνοντας τις επισφαλείς περιοχές επισφαλέστερες.

Οπότε, ποιες κοίτες ποταμών αποτελούν τους μεγαλύτερους κινδύνους σήμερα; Σε μια έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας [2], που δημοσιεύθηκε το 2010 (καθώς και ένα επόμενο άρθρο σε ένα ειδικό τεύχος της Επιθεώρησης των Ερευνών για την Ειρήνη, Journal of Peace Research [3]), αναλύσαμε τις φυσικές συνέπειες της αλλαγής του κλίματος στους διεθνείς ποταμούς. Παρουσιάσαμε την μεταβλητότητα στην ετήσια απορροή των ποταμών κατά το παρελθόν αλλά και για μελλοντικά κλιματικά σενάρια. Εξετάσαμε, επίσης, την ύπαρξη και τη φύση της ικανότητας των θεσμών γύρω από τις κοίτες των ποταμών, με τη μορφή των διεθνών συνθηκών νερού, οι οποίες δυνητικά θα αντιμετωπίσουν τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής.

Σύμφωνα με την έρευνά μας, 24 από τις 276 διεθνείς κοίτες ποταμών στον κόσμο αντιμετωπίζουν ήδη αυξημένη μεταβλητότητα στην ποσότητα νερού. Αυτές οι 24 κοίτες, οι οποίες εξυπηρετούν συνολικά περίπου 332 εκατομμύρια ανθρώπους, βρίσκονται σε υψηλό κίνδυνο για πολιτικές εντάσεις που σχετίζονται με το νερό. Η πλειοψηφία των ποταμών αυτών βρίσκονται στην βόρεια και την υποσαχάρια Αφρική. Μερικά άλλα ποτάμια βρίσκονται στη Μέση Ανατολή, τη νότια-κεντρική Ασία και τη Νότια Αμερική. Περιλαμβάνουν τον Ταφνά (Αλγερία και το Μαρόκο), τον Νταστ (Ιράν και Πακιστάν), τον ποταμό Κονγκό (Κεντρική Αφρική), τη λίμνη Τσαντ (Κεντρική Αφρική), τον Νίγηρα (Δυτική Αφρική), τον Νείλο (Βορειοανατολική Αφρική), και τον Τσίρα (Εκουαδόρ και Περού). Δεν υπάρχουν ισχυρές συμφωνίες που διέπουν τη χρήση αυτών των αποθεμάτων νερού σε περιοχές όπου υπάρχει ένταση. Σε περίπτωση που ξεσπάσουν διαμάχες, δεν υπάρχουν καλοί μηχανισμοί για την αντιμετώπισή τους.

Μέχρι το 2050, επιπλέον 37 κοίτες ποταμών, που εξυπηρετούν 83 εκατομμύρια ανθρώπους, θα είναι σε υψηλό κίνδυνο να τροφοδοτήσουν πολιτικές εντάσεις. Όπως είναι η κατάσταση επί του παρόντος, ένα μεγάλο μέρος από αυτά τα ποτάμια βρίσκονται στην Αφρική. Αλλά, σε αντίθεση με το σήμερα, οι κοίτες των ποταμών στην Κεντρική Ασία, την Ανατολική Ευρώπη, την Κεντρική Ευρώπη και την Κεντρική Αμερική θα είναι επίσης σε υψηλό κίνδυνο μέσα σε 40 χρόνια. Ορισμένες από αυτές τις περιοχές περιλαμβάνουν τον ποταμό Κουρά-Αράκς (Ιράν, Τουρκία και Καύκασος), τον Νεμάν (Ανατολική Ευρώπη), τον Ασή-Οροντές (Λίβανος, Συρία, Τουρκία) καθώς και τις λεκάνες Κατατούμπο (Κολομβία και Βενεζουέλα).

ΔΙΑΣΧΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΝΕΙΛΟ