Εχθροί προ των πυλών

Η Ουάσιγκτον αντιμετώπισε στις 3 τα ξημερώματα μία αιφνιδιαστική στιγμή πριν από λίγους μήνες, όταν έμαθε για την επίθεση στο προξενείο των ΗΠΑ στη Βεγγάζη και τη δολοφονία του πρέσβη Κρίστοφερ Στίβενς και των άλλων Αμερικανών που ήταν μαζί του. Αυτό δεν ήταν το πρώτο περιστατικό, φυσικά, ούτε θα είναι το τελευταίο.

Εγώ μπήκα στον κόσμο των αιφνιδιασμών στις 3 τα ξημερώματα το 2001, όταν ήμουν στο στάδιο της δύο εβδομάδων εκπαίδευσης για την πρεσβευτική ηγεσία στο πλαίσιο της προετοιμασίας μου να γίνω ο πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Σιγκαπούρη. Μία από τις ασκήσεις περιελάμβανε μία ερώτηση - παγίδα: Ποιο είναι το πιο σημαντικό ρούχο για έναν πρεσβευτή; Είναι οι λευκές γραβάτες για περιπτώσεις κρατικών γάμων και κηδειών; Ίσως οι μαύρες γραβάτες για τους επίσημους χορούς και τις δεξιώσεις; Ίσως ακόμη και ένα συνηθισμένο επιχειρηματικό κοστούμι για τις υπηρεσιακές συναντήσεις; Στην πραγματικότητα, η απάντηση ήταν «πιτζάμες και μια ρόμπα». Με απλά λόγια, κάθε πρεσβευτής τελικά καταλήγει να διαχειρίζεται μια κρίση μέσα από την πρεσβευτική κατοικία στις 3 πμ. Είναι καλό να έχουν πρόχειρες κάποιες καλές πιτζάμες και μία αξιοπρεπή ρόμπα.

Η αμερικανική πρεσβεία στη Σιγκαπούρη μπορεί να μην δείχνει ένα πιθανό πόστο για διαχείριση των κρίσεων, αλλά όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί της όδευσαν στο Αφγανιστάν μετά την 11η Σεπτεμβρίου, η πλειοψηφία των αμερικανικών δυνάμεων που πήγε στον πόλεμο κατευθύνθηκαν μέσω της Σιγκαπούρης. Δεν υπάρχουν απτές αποδείξεις ότι η αλ Κάιντα ήξερε πόσο σημαντική ήταν η χώρα για την αποστολή των ΗΠΑ, αλλά ξέρουμε ότι ως απάντηση στην εισβολή των συμμάχων στο Αφγανιστάν, η αλ Κάιντα αποφάσισε να προκαλέσει μια μαζική επίθεση στην Σιγκαπούρη. Επρόκειτο να είναι η πρώτη επίθεσή τους μετά από αυτήν της 11ης Σεπτεμβρίου.

Τον Δεκέμβριο του 2001, μόλις τέσσερις μήνες μετά την άφιξή μου στη θέση μου, η κυβέρνηση της Σιγκαπούρης με ειδοποίησε ότι η αλ Κάιντα και η θυγατρική της, η Τζεμάα Ισλαμίγια (JI), προγραμμάτιζαν να στοχεύσουν την αμερικανική πρεσβεία, με βόμβα σε ένα αυτοκίνητο. Σύμφωνα με το Τμήμα Εσωτερικής Ασφάλειας (ISD) της Σιγκαπούρης, η ομάδα είχε αγοράσει τέσσερις τόνους νιτρικού αμμωνίου για να φτιάξει τη βόμβα, καθώς και πυροκροτητές και ένα φορτηγό. Το πλάνο απείχε ίσως μέρες από το να τεθεί σε εφαρμογή. Το μόνο που απέμενε ήταν η JI να εισαγάγει καμικάζι αυτοκτονίας. Οι βρετανικές ειδικές δυνάμεις επιβεβαίωσαν γρήγορα αυτό που μας είπε το ISD. Είχαν ανακαλύψει ένα ανατριχιαστικό βίντεο σε ένα καταφύγιο της αλ Κάιντα στο Αφγανιστάν. Σε αυτό, οι τζιχαντιστές αντάλλαζαν αμέριμνοι πειράγματα, μιλούσαν για τα εμπόδια ασφαλείας γύρω από την πρεσβεία των ΗΠΑ και συζητούσαν για ένα σχέδιο ώστε να μας σκοτώσουν: πρώτον, για ένα φορτηγό-βόμβα που θα εκραγεί στις πύλες ασφαλείας μας. Αυτό θα επέτρεπε στο δεύτερο και μεγαλύτερο φορτηγό-βόμβα να οδηγηθεί μέσα από αυτές και να καταστρέψει την πρεσβεία.

Θυμήθηκα από την εκπαίδευσή μου ότι η αλ Κάιντα χρησιμοποίησε μια παρόμοια προσέγγιση με δύο βόμβες το 1998, όταν επιτέθηκε στις αμερικανικές πρεσβείες στην Κένυα και την Τανζανία. Και στις δύο περιπτώσεις, το πρώτο χτύπημα μάζεψε τους ανθρώπους στα παράθυρα και το δεύτερο τους σκότωσε με θραύσματα από τα γυαλιά που πετάχτηκαν.. Περισσότεροι από 200 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους και το FBI πρόσθεσε ένα νέο όνομα στην λίστα του με τους δέκα κορυφαίους καταζητούμενους: Οσάμα μπιν Λάντεν.

Τρία χρόνια αργότερα, οι Ηνωμένες Πολιτείες πάλευαν με περισσότερα έργα από τον μπιν Λάντεν, αυτή τη φορά στη Σιγκαπούρη. Το ISD με διαβεβαίωσε ότι η Σιγκαπούρη ετοιμάζεται να εμποδίσει την επίθεση. Με εντολές «να ενεργήσω φυσιολογικά», ήμουν σαν το δόλωμα στην ποντικοπαγίδα. Δεν θα μπορούσα να εγκαταλείψω τη θέση μου, να αλλάξω τη ρουτίνα μου, ούτε καν να πω μια λέξη για τα σχέδια της αλ Κάιντα - ή σχετικά με τις προσπάθειες για την ανατροπή τους. Η ομάδα ασφαλείας δεν μπορούσε καν να ενημερώσει το σύνολο της πρεσβείας σχετικά με την κατάσταση, λόγω του κανόνα «μη διακριτικής μεταχείρισης». Ο κανόνας αυτός που επέβαλε το υπουργείο εξωτερικών μετά την βόμβα στην πτήση της Παν Αμ 103 το 1998, λέει ότι κάθε τρομοκρατική απειλή που μοιράζεται το υπουργείο Εξωτερικών με την κοινότητα των Αμερικανών αξιωματούχων πρέπει επίσης να τη μοιραστεί και με το αμερικανικό κοινό. Για να αποφευχθεί η παραβίαση αυτού του κανόνα και η επακόλουθη πληροφόρηση στους εχθρούς, θα μπορούσα να συζητήσω την απειλή μόνο με την ομάδα που ήταν υπεύθυνη για την αντιμετώπισή της.

Ενώ ενεργούσα όσο το δυνατόν πιο φυσιολογικά (Αλλά πόσος χρόνος χρειάζεται κανονικά για να ξυριστείς το πρωί; Πόση ώρα για να ασκηθείς στο γυμναστήριο ή πόση ώρα να είσαι εκεί συνολικά;), η ομάδα της ασφάλειας και εγώ προσπαθήσαμε να προετοιμαστούμε για την ημέρα που θα γινόταν η έκρηξη. Εξετάσαμε την περίμετρο ασφαλείας, τους κανόνες εμπλοκής, τους μηχανισμούς ελέγχου πυρκαγιάς και ούτω καθεξής. Πήγα στο σκοπευτήριο με την ακολουθία των πεζοναυτών της πρεσβείας για να βεβαιωθώ ότι η λειτουργικότητα του όπλου μου ήταν καλή. Το πιο σημαντικό είναι ότι προσπάθησα να περάσω όσο το δυνατόν περισσότερο χρόνο με τους πεζοναύτες, για να βεβαιωθώ ότι θα μπορούσαν να αναγνωρίσουν τη φωνή μου, αν σκοτείνιαζαν όλα. Εν τω μεταξύ, είχαμε πρόχειρες τις ατομικές αναπνευστικές συσκευές ώστε να μας προστατέψουν από καπνό ή επίθεση με «λευκή σκόνη», δηλαδή από επίθεση με άνθρακα ή άλλη τοξίνη. Είχαμε επίσης, ατομικές σύριγγες με ατροπίνη για την αντιμετώπιση νευροφυτικών παραγόντων. Μετά από μια σειρά διαβουλεύσεων με το υπουργείο Εξωτερικών καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι δεν υπήρχε πραγματικά καμία άλλη προετοιμασία να κάνουμε.

Σε εκείνο το σημείο, εξαρτιόταν πλέον από τους «οικοδεσπότες» της Σιγκαπούρης να διαλύσουν το σχέδιο. Το ISD επικεντρώθηκε στην τεχνική και τη φυσική επιτήρηση των τρομοκρατών για να βεβαιωθεί ότι είχε ανακαλύψει το σύνολο των πυρήνων, την ηγεσία τους, το οικονομικό δίκτυό τους, καθώς και τα πρόσωπα με τα οποία επικοινωνούσαν. Μια γυναίκα παρατηρήθηκε να σκιτσάρει το σπίτι του υπουργού Άμυνας. Κατέληξε να είναι μια αθώα φοιτήτρια αρχιτεκτονικής, η οποία ολοκλήρωνε μια εργασία που της είχε ανατεθεί. Ένας άλλος άνδρας εμφανιζόταν στη στάση του λεωφορείου απέναντι από την πρεσβεία περίπου την ίδια ώρα κάθε ημέρα, αλλά ποτέ δεν επιβιβάστηκε σε ένα λεωφορείο. Χάζευε στη στάση για μερικά λεπτά και στη συνέχεια έφευγε με τα πόδια από τον δρόμο που ήρθε. Για αρκετές ημέρες στη σειρά, κατάφερε να ξεφύγει από τις αρχές. Όταν τον συνέλαβαν αποδείχθηκε ότι ήταν ένας απλός πολίτης που ήταν υπό τις διαταγές γιατρού να περπατάει ένα χιλιόμετρο την ημέρα. Η στάση μας ήταν ακριβώς μισό χιλιόμετρο από το διαμέρισμά του.

Η κατάσταση της αβεβαιότητας συνεχίστηκε για περίπου δέκα μέρες, όταν, με τεράστια ανακούφιση μου, το ISD διεξήγαγε ένα πανεθνικό «σκούπισμα» τρομοκρατικών πυρήνων. Στις 9 Δεκεμβρίου, συνέλαβε 15 τρομοκράτες. Τον επόμενο Αυγούστου έπιασε άλλους 21.

Δυστυχώς, τα καλά νέα στη Σιγκαπούρη σύντομα μετατράπηκαν σε άσχημα λίγους μήνες αργότερα στο Μπαλί. Όπως αποκάλυψε η JI αργότερα, είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η Σιγκαπούρη ήταν δύσκολος στόχος και ότι έπρεπε να βρεθεί ένας ευκολότερος. Στις 12 Οκτωβρίου 2002, η οργάνωση πυροδότησε μια σειρά από βόμβες σε εστιατόρια και νυχτερινά κέντρα διασκέδασης στο Μπαλί, στα οποία συχνάζουν τουρίστες από τη Δύση. Μεταξύ των 202 νεκρών ήταν και επτά Αμερικανοί. Οι εκρήξεις, όπως κι εκείνες στην Κένυα και την Τανζανία, αποτέλεσαν μία από τις δεκάδες τρομοκρατικές επιθέσεις στην ιστορία που έχουν σκοτώσει πάνω από 200 άτομα.

Μόλις δέκα χρόνια αργότερα, οι μαχητές ακολούθησαν την παλιά ασχολία τους με επιθέσεις σε πρεσβείες - αυτή τη φορά με θανατηφόρα επιτυχία. Η επίθεση στη Βεγγάζη βρίσκεται ακόμη υπό έρευνα, αλλά είναι σαφές ότι πρόκειται για μια καλά σχεδιασμένη από την ηγεσία της αλ Κάιντα επίθεση που διείσδυσε γρήγορα στις περιμέτρους του προξενείου και συνέτριψε το προσωπικό ασφαλείας, με αποτέλεσμα το θάνατο του πρέσβη των ΗΠΑ και άλλων τριών. Δεν υπάρχει κανένας καλός λόγος για το ότι ο Κρις Στίβενς είναι νεκρός σήμερα και εγώ είμαι ζωντανός. Όπως μας υπενθυμίζουν οι επιθέσεις στην Κένυα, την Τανζανία, το Μπαλί και πρόσφατα στη Λιβύη, παρόλο που εκλαμβάνουμε τους τρομοκράτες ως φανατικούς, είναι επίσης μεθοδικοί και κάνουν καλούς υπολογισμούς. Η αντιτρομοκρατία δεν απαιτεί τίποτα λιγότερο σε μεθοδολογία και υπολογισμό.

Η εμπειρία μου στη Σιγκαπούρη μου προσφέρει επίσης κι άλλα σημαντικά μαθήματα, όπως:

Πρώτον, ο στενός συντονισμός με την κυβέρνηση της χώρας υποδοχής είναι απαραίτητος. Ακόμη και η πιο προστατευμένη διπλωματική εγκατάσταση δεν μπορεί να αμυνθεί σε μια επίθεση διαρκείας. Βέβαια, είχα το πλεονέκτημα μιας εξαιρετικά ικανής κυβέρνησης της χώρας υποδοχής και σύγχρονες εγκαταστάσεις στην πρεσβεία. Η κυβέρνηση της Σιγκαπούρης αξίζει υψηλούς επαίνους για τον επαγγελματισμό και την ανταπόκρισή της. Πήρε στα σοβαρά τα καθήκοντά της για τους Αμερικανούς που είχαν εγκατασταθεί στη χώρα - και διέθετε τους ανθρώπους και τα συστήματα ώστε να κάνουν τη διαφορά.

Δεύτερον, η καλή πληροφόρηση σώζει ζωές. Η ικανότητά μας να πάρουμε τις πρώτες πληροφορίες από τους Βρετανούς και από το ISD, καθώς και μέσω των δικών μας δυνατοτήτων συλλογής πληροφοριών, μας βοήθησαν να προβλέψουμε τι θα κάνει η αλ Κάιντα στη συνέχεια και να επινοήσουμε μηχανισμούς για την αντιμετώπισή της. Είναι, ακόμη ασαφείς οι αμερικανικές δυνατότητες συλλογής πληροφοριών στη Λιβύη.

Τρίτον, η δημοτικότητα δεν θα πρέπει να συγχέεται με την ασφάλεια. Το επισήμανα ώστε να καταδειχθεί στο ευρύ κοινό ότι οι Αμερικανοί ήμαστε έτοιμοι να υψώσουμε το ανάστημά μας, αλλά ότι πρέπει να το πράττουμε με χαμηλούς τόνους. Στη Λιβύη, μερικά από τα πιο οδυνηρά σχόλια για τη δολοφονία του Στίβενς στη Βεγγάζη ήταν εκείνα για το πόσο δημοφιλής ήταν στη Λιβύη - πώς είχε συνεργαστεί με τις ομάδες των ανταρτών για να βοηθήσει στην ανατροπή του καθεστώτος του Μουαμάρ αλ-Καντάφι. Το γεγονός αυτό είναι σημαντικό, αλλά δεν σχετίζεται άμεσα με την ασφάλειά του. Εμμέσως, πιθανότατα υπονόμευσε την ασφάλεια του. Παραδόξως, η τεράστια προσπάθεια που έκανε ο Στίβενς στην αποστολή του –η σχέση του με το λαό της Λιβύης, το προσωπικό του θάρρος και τα επαναστατικά διαπιστευτήριά του - τον μετέτρεψε σε στόχο–τρόπαιο.

Τέταρτον, είναι σημαντικό να εργαζόμαστε με αυτά που έχουμε. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ έχει τεράστιους πόρους, αλλά η πρόσβαση σε αυτούς περιορίζεται από τη γραφειοκρατία και από τις ανάγκες που προκύπτουν εν καιρώ πολέμου. Μια υπάλληλος της πρεσβείας στη Σιγκαπούρη κάποτε σχολίασε ότι η κυβέρνηση των ΗΠΑ θα δαπανήσει περισσότερα χρήματα για την κηδεία ενός ατόμου από ό,τι θα δαπανούσε για την προστασία του. Ο ισχυρισμός αυτός δεν είναι αληθής, φυσικά, αλλά τονίζει το γεγονός ότι η κυβέρνηση των ΗΠΑ τείνει να ενεργεί πιο γρήγορα αφού έχει ξεσπάσει μια κρίση.

Πέμπτον, η διαχείριση, η εκπαίδευση, το ηθικό και η επικοινωνία παίζουν ρόλο. Υπάρχει ένας λόγος για το ότι οι πρεσβευτές θα πρέπει να διεξάγουν συνεντεύξεις για την είσοδο κάθε νέας πρόσληψης στην πρεσβεία. Βοηθάει στο να δημιουργηθεί ένα πρότυπο επικοινωνίας και ευθύνης από την αρχή. Ομοίως, υπάρχει λόγος για να παραβρίσκονται οι πρεσβευτές στα «μπάρμπεκιου» των πεζοναυτών τις Παρασκευές. Πρόκειται για κοινωνικές συναντήσεις, οι οποίες επιτρέπουν σε κάθε μέλος της ομάδας της πρεσβείας να θέσει το θέμα της επιλογής τους. Πήγα στο σκοπευτήριο όχι μόνο επειδή πίστευα ότι θα μπορούσα σύντομα να βρεθώ να πυροβολώ τους τρομοκράτες, αλλά και επειδή ήταν ένας αποτελεσματικός τρόπος για να επικοινωνήσω με τους πεζοναύτες και να προβάλω ηγεσία.

Έκτον, το να αποτρέπονται απλώς οι επιθέσεις δεν θα νικήσει την αλ Κάιντα. Για να το δανειστώ από έναν θρησκευτικό ύμνο, « δεν είναι αρκετό να επιτεθούμε με το σπαθί. Θα πρέπει επίσης να διαλύσουμε το μέρος που είναι αποθηκευμένη η οργή». Κατά την τελευταία δεκαετία, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν συνεργαστεί στενά με την Ινδονησία για να συμβάλλουν στην ενίσχυση των δημοκρατικών δομών της, στην στήριξη της οικονομίας της και στην οικοδόμηση της αντιτρομοκρατικής ικανότητάς της, αλλά ίσως χρειαστεί μεγαλύτερη δέσμευση για να βοηθήσουν τη Λιβύη να πάρει τη σωστή πορεία δεδομένης της μικρής της μεσαίας τάξης και της πρόσφατης ανάδυσής της από την καταπίεση.

Ένας Αμερικανός φίλος, όταν τελείωσαν όλα, μου σχολίασε ότι ήμουν ακριβώς στο λάθος μέρος τη λάθος στιγμή. Η αίσθησή μου ήταν η αντίθετη: Ήμουν στο σωστό μέρος τη σωστή στιγμή. Οι πρεσβευτές των ΗΠΑ εκπαιδεύονται για τις αιφνιδιαστικές καταστάσεις στις 3 τα ξημερώματα - και αυτό είναι περισσότερο από το να έχεις μια καλή ρόμπα. Είχα την ευκαιρία να δω την αποστολή μου από μέσα, να βοηθήσω στη διάλυση μιας τρομοκρατικής συνωμοσίας και να ενισχύσω τους δεσμούς των ΗΠΑ με ένα καλό συνεργάτη μέσα από την διαδικασία αυτή. Ίσως το πιο αξιοσημείωτο στοιχείο ετούτης της ιστορίας είναι ότι η εμπειρία μου δεν είναι ασυνήθιστη - είναι απλώς αυτό που κάνουν οι πρεσβευτές.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/138457/frank-lavin/enemies-at-the...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/#!/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr