Η αναπτυξιακή φούσκα

Πώς συνέβη αυτό; Ένα μεγάλο μέρος τού προβλήματος είναι δομικό. Γραφειοκράτες σε μεγάλες οργανώσεις για την ανάπτυξη, όπως η USAID, ή το Βρετανικό Τμήμα για τη Διεθνή Ανάπτυξη, αντιμετωπίζουν αντικρουόμενα κίνητρα, και παρ’ όλο που σίγουρα ανταμείβονται επειδή βοηθούν τους φτωχούς, ανταμείβονται επίσης επειδή επιχειρούν στο πλαίσιο των δικών τους οργανώσεων. Όσες περισσότερες πίτες κρατούν στα χέρια τους, τόσο περισσότερη εξουσία αποκτούν εντός των οργανώσεών τους, και λίγοι από τους συναδέλφους τους θα σταθούν εμπόδιο στο δρόμο κάποιου που θέλει απλώς να κάνει ένα επιπλέον πράγμα για τους φτωχούς. Στις μη κυβερνητικές οργανώσεις, υπάρχουν επίσης στο παιχνίδι τα κίνητρα συγκέντρωσης κεφαλαίων. Βλέποντας ότι υπάρχουν χρήματα που θα μπορούσε να πάρει από τους οργανισμούς ανάπτυξης, μια οργάνωση που έχει ήδη επικεντρωθεί, ας πούμε, στην περιβαλλοντική βιωσιμότητα στις Ηνωμένες Πολιτείες, θα μπορούσε να αρχίσει να επιχειρηματολογεί ότι η περιβαλλοντική βιωσιμότητα είναι στην πραγματικότητα ένα αναπτυξιακό ζήτημα. Με την πάροδο του χρόνου, αρκετά θέματα έχουν τεθεί κάτω από την ομπρέλα τής ανάπτυξης, με αποτέλεσμα να είναι διαδεδομένη η διεύρυνση της αποστολής της. «Δεν μπορεί να υπάρχει ούτε καν ένα έργο οδοποιίας, χωρίς να συμπεριλαμβάνεται ρητά ένα διατροφικό συστατικό», μου παραπονέθηκε το καλοκαίρι ένας πρώην μαθητής μου ο οποίος εργάζεται για μια από τις μεγαλύτερες οργανώσεις βοήθειας στον κόσμο. «Ένα διατροφή συστατικό - ως μέρος ενός έργου οδοποιίας!».

Το πρόβλημα είναι κάτι περισσότερο από σημειολογικό. Οι περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες δαπανούν ένα ασήμαντο τμήμα των εσόδων τους για την παροχή βοήθειας στις αναπτυσσόμενες χώρες - οι Ηνωμένες Πολιτείες, για παράδειγμα, έδωσαν μόλις το 0,19% του ΑΕΠ τους για εξωτερική βοήθεια το 2010 - και το ποσοστό συρρικνώνεται. Όταν αναπτυξιακοί οργανισμοί και μη κυβερνητικές οργανώσεις προσπαθούν να κάνουν πάρα πολλά διαφορετικά πράγματα, όχι μόνο υποφέρουν από το πολιτικό ισοδύναμο της «διαταραχής ελλειμματικής προσοχής», αλλά κάνουν επίσης τους ήδη περιορισμένους πόρους τους ολοένα και πιο πολυδιασπασμένους.

Αντί να είναι ένα μίλι ευρεία και μια ίντσα βαθιά, η πρακτική τής ανάπτυξης θα έπρεπε να είναι στενότερη και πιο βαθιά εστιάζοντας σε εκείνα τα πράγματα που έχουν μεγαλύτερη σημασία για τους φτωχούς. Ο πολιτικός επιστήμονας Kim Yi Dionne διαπίστωσε ότι στο Μαλάουι, οι άνθρωποι που είναι οροθετικοί ή που έχουν χάσει ένα αγαπημένο τους πρόσωπο από τον ιό HIV / AIDS κατέταξαν τις βελτιωμένες υπηρεσίες κατά του HIV / AIDS πολύ χαμηλά στις προτεραιότητές τους. Ενδιαφέρονταν πολύ περισσότερο για την πρόσβαση σε καθαρό νερό, ακολουθούμενη από την γεωργική ανάπτυξη. Ωστόσο, οι περισσότεροι δημόσιοι δωρητές δεν φαίνεται να νοιάζονται. Και οι ιδιώτες δωρητές, που συχνά θεωρούνται από τους υποστηρικτές τής ελεύθερης αγοράς ως σαν να γνωρίζουν καλύτερα από τους δημόσια δωρητές, τελικά δεν είναι πολύ καλύτεροι: τον Αύγουστο, ο ιδρυτής τού Facebook, Mark Zuckerberg, ανακοίνωσε τα σχέδιά του να προσφέρει πρόσβαση στο Internet στα πέντε δισεκατομμύρια ανθρώπους που δεν είναι ακόμα συνδεδεμένοι – μια προτεραιότητα που ο Bill Gates αποκάλεσε «αστείο» σε σύγκριση με την εξάλειψη της ελονοσίας.

Στο πνεύμα τής ιεράρχησης των αναγκών από τον Abraham Maslow, η εξασφάλιση ότι οι βασικές ανάγκες ικανοποιούνται μέσω της έμφασης στην ενίσχυση των εισοδημάτων θα ήταν ένας καλός τρόπος για αρχή. Πολλά από τα πράγματα που προωθούνται σήμερα στο όνομα τής ανάπτυξης - ο θηλασμός, η χρήση των στοφών μαγειρικής, η ισότητα των φύλων, η περιβαλλοντική βιωσιμότητα, τα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης, η πρόσβαση στο Internet, και ούτω καθεξής - τακτοποιούνται με φυσικό τρόπο όταν οι άνθρωποι έχουν εκπληρώσει τις βασικές τους ανάγκες, όπως το καθαρό νερό, το πλούσιο και θρεπτικό φαγητό, και μόλις βρουν μια σταθερή πηγή εισοδήματος. Με άλλα λόγια, πολλές συνθήκες που στοχεύονται από τους ιδεαλιστικούς στόχους τής ανάπτυξης προέκυψαν στις πλουσιότερες χώρες ως υποπροϊόντα των υψηλότερων εισοδημάτων, και η προσπάθεια να παρασχεθούν ταυτόχρονα με πιο θεμελιώδη πράγματα τοποθετεί το κάρο μπροστά από το άλογο. Ο Paul Collier έκανε ένα σχετικό σχόλιο στο βιβλίο με τίτλο The Bottom Billion όταν τάχθηκε υπέρ τής εστίασης στους ακραία φτωχούς (όπως είναι τα άτομα που ζουν στη Μαδαγασκάρη, όπου το κατά κεφαλήν ΑΕΠ ήταν λιγότερο από 1.000 δολάρια το 2012) και όχι στους απλά φτωχούς (όπως είναι τα άτομα που ζουν στο Μπουτάν, όπου το κατά κεφαλήν ΑΕΠ ήταν 6.700 δολάρια) και σε όσους έχουν την τύχη να ζουν σε χώρες μεσαίου εισοδήματος (όπως είναι τα άτομα που ζουν στη Βραζιλία, η οποία έχει κατά κεφαλήν ΑΕΠ 11.900 δολάρια). Ωστόσο, οι φορείς ανάπτυξης φαίνεται να έχουν δυσκολία να εστιάσουν στις φτωχότερες χώρες: η USAID είναι ενεργή σχεδόν σε όλες τις χώρες τής πρώην Γιουγκοσλαβίας, καθώς και σε μέρη όπως τα νησιά Μπαρμπάντος.

Η «διεύρυνση της αποστολής» καταλήγει ουσιαστικά να βλάπτει ακριβώς τους ανθρώπους που έχει ως στόχο να βοηθήσει: τους ακραία φτωχούς, ή τα περίπου 1,3 δισεκατομμύρια ανθρώπων που ζουν με λιγότερο από 1,25 δολάρια την ημέρα. Γι’ αυτό είναι καιρός για τους οργανισμούς ανάπτυξης, τις μη κυβερνητικές οργανώσεις, και τους φιλάνθρωπους να επανεξετάσουν το είδος των δραστηριοτήτων που προωθούν και να αναρωτηθούν αν αυτά που κάνουν συμβάλλουν άμεσα στην βελτίωση της ζωής των ακραία φτωχών ή απλώς αποδυναμώνουν τις αναπτυξιακές προσπάθειες. Μπορούν να κοιτάξουν στην ιστορία των πλούσιων χωρών για να δουν ποια αναπτυξιακά επιτεύγματα ήρθαν πρώτα και ποια τελευταία. Και μετά θα πρέπει να ανακατανείμουν τα ποσά τής βοήθειας σε εκείνες τις δραστηριότητες που άμεσα, και όχι έμμεσα, θα οδηγήσουν σε υψηλότερα, πιο σταθερά εισοδήματα.