Η αποτυχία του Κόλπου στην Υεμένη

Από τα τέλη Μαρτίου, η στρατιωτική συμμαχία υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας έχει βομβαρδίσει εκτενώς την Υεμένη σε μια προσπάθεια να απωθήσει τους Houthi, μια σιιτική αντάρτικη οργάνωση, και τον σύμμαχό τους, πρώην πρόεδρο Αλί Αμπντουλάχ Σαλέχ. Ο στόχος του συνασπισμού είναι να αναγκάσει τους Houthi να υποχωρήσουν και να αποδυναμώσει την θέση του Σαλέχ στην εξουσία. Αλλά μέχρι στιγμής, η μόνη οριστική έκβαση του πολέμου θα είναι η καταστροφή του άμαχου πληθυσμού: Τουλάχιστον χίλιοι πολίτες της Υεμένης έχασαν τη ζωή τους, χιλιάδες άλλοι τραυματίστηκαν και εκατοντάδες χιλιάδες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους.

Ακόμη και αν οι χώρες του Κόλπου καταφέρουν τελικά να διώξουν τους Houthi, η παρέμβασή τους στην Υεμένη είναι πραγματικά ένα σημάδι αποτυχίας, ιδιαίτερα για την Σαουδική Αραβία. Στην πραγματικότητα, η πλουσιότερη χώρα στον αραβικό κόσμο αναγκάστηκε να βομβαρδίσει την φτωχότερη για να αλλάξει την πολιτική της δυναμική. Θα μπορούσε κανείς να φτάσει σε σημείο να υποστηρίξει ότι η τρέχουσα κρίση στην Υεμένη είναι άμεσο αποτέλεσμα της περιφερειακής αδράνειας των τελευταίων ετών, αν όχι δεκαετιών.

Το 2011, η Αραβική Άνοιξη έσπρωξε την χώρα στο χείλος του εμφυλίου πολέμου καθώς διαδηλωτές προσπάθησαν να εκδιώξουν τον ισχυρογνώμονα Σαλέχ. Τα Ηνωμένα Έθνη παρενέβησαν δημιουργώντας ένα μοντέλο ειρηνικής μετάβασης με την υποστήριξη έξι χωρών του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου (GCC). Η πρωτοβουλία αυτή οδήγησε σε μια επιτυχημένη παράδοση της προεδρίας από τον Saleh στον προσωρινό ηγέτη, Abd Rabbuh Mansur Hadi, αλλά τότε, τα κράτη του Κόλπου δεν ασχολήθηκαν ιδιαίτερα με την διαδικασία και διαδραμάτισαν μόνο έναν περιορισμένο ρόλο στην αλλαγή της εξουσίας. Είχαν άλλες έγνοιες. Η Σαουδική Αραβία, για παράδειγμα, είχε αναλωθεί στην υποστήριξη της αλλαγής ηγεσίας της Αιγύπτου, ενώ άλλες χώρες του Κόλπου προσπαθούσαν να ανατρέψουν το καθεστώς του προέδρου, Μπασάρ αλ Άσαντ, στην Συρία.

Οι ίδιες αυτές χώρες παρακολούθησαν παρασκηνιακά την κατάρρευση αυτού του έργου του GCC που ήταν υπό την επίβλεψη του ΟΗΕ. Μετά την αποχώρηση του Σαλέχ, η σταδιακή μετάβαση της εξουσίας επικεντρώθηκε στην επίτευξη κοινής συναίνεσης μεταξύ των ελίτ της Υεμένης. Ο Hadi αποδείχθηκε ανίκανος ηγέτης, ανήμπορος να παράσχει φυσική ή οικονομική ασφάλεια σε μια ασταθή χώρα. Με την πάροδο των χρόνων, την ώρα που ο Hadi και ο απεσταλμένος του ΟΗΕ στην Υεμένη, Jamal Benomar, ηγούνταν της ειρηνευτικής διαδικασίας, ασχολούμενοι με συναντήσεις σε ξενοδοχεία πέντε αστέρων της πρωτεύουσας, ένοπλες ομάδες όπως οι Houthi άρχισαν να καταλαμβάνουν μεγάλα τμήματα της χώρας. Για το γεγονός αυτό ευθύνεται και η διεθνής κοινότητα. Πέρυσι, σε μια προσπάθεια να σταματήσει την βίαιη εξάπλωση των Houthi σε ολόκληρη την Υεμένη, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ επέβαλε κυρώσεις στους ηγέτες της οργάνωσης με ταξιδιωτικές απαγορεύσεις και πάγωμα περιουσιακών στοιχείων. Αλλά δεδομένου ότι τα στοχευόμενα άτομα δεν ταξιδεύουν ποτέ έξω από την Υεμένη και κάνουν οικονομικές συναλλαγές αυστηρά με μετρητά, η συγκεκριμένη κύρωση αποτελεί μια φάρσα.

Παρά το γεγονός ότι οι χώρες του Κόλπου στήριξαν την Αίγυπτο με δισεκατομμύρια δολάρια τόσο σε βοήθεια όσο και σε επενδύσεις κατά την διάρκεια της μετάβασής της, υιοθέτησαν έναν υπεροπτικό, εποπτικό ρόλο στην Υεμένη. Στην πραγματικότητα, τα κράτη του Κόλπου είδαν ότι η Υεμένη πνιγόταν πολύ πριν από την Αραβική Άνοιξη, αλλά ποτέ δεν προσπάθησαν να της δώσουν σωσίβιο. Για δεκαετίες, η Υεμένη ζητούσε να ενταχθεί στο GCC, γιατί μια πιθανή ένταξής της θα τερμάτιζε τον περιορισμό των εργατών της Υεμένης στον Κόλπο και ως εκ τούτου, θα παρείχε στην νεολαία εργασιακές ευκαιρίες. Ωστόσο, οι γειτονικές χώρες της Υεμένης στον Κόλπο απέρριψαν τις εκκλήσεις της για ένταξη. Παρά το γεγονός ότι δεν έδωσαν κάποια επίσημη αιτία για την απόρριψη αυτή, είναι προφανές ότι η Υεμένη είναι πολύ φτωχότερη από τα μέλη του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου και, επιπλέον, είναι η μόνη δημοκρατική χώρα σε αυτή την ομάδα μοναρχιών.

Οι χώρες του Κόλπου δεν είναι μόνο ένοχες για το γεγονός ότι εθελοτυφλούσαν σε ό, τι αφορά τις ανάγκες των λιγότερο εύπορων νοτίων γειτόνων τους. Ιστορικά, έχουν επίσης τιμωρήσει τον λαό της Υεμένης για τις αποφάσεις των ηγετών του. Το 1990, ο Saleh επικρότησε την απόφαση του πρώην προέδρου του Ιράκ, Σαντάμ Χουσεΐν, να εισβάλει στο Κουβέιτ. Αντί να προσπαθήσει να απομακρύνει τον Σαλέχ από την εξουσία, η Σαουδική Αραβία ανταπέδωσε εκδιώκοντας πάνω από ένα εκατομμύριο μετανάστες εργάτες της Υεμένης από τα εδάφη της την δεύτερη ημέρα της εισβολής του Σαντάμ στο Κουβέιτ. Αυτή η κίνηση έγινε για να προκαλέσει σοκ στην ήδη αδύναμη οικονομία της Υεμένης, δεδομένου ότι δεν ήταν σε θέση να απορροφήσει το σύνολο των επαναπατριζόμενων. Επιπλέον, η Υεμένη έχασε δισεκατομμύρια δολάρια από τα εμβάσματα που έστελναν άλλοτε στην πατρίδα τους οι εργάτες της. Η χώρα εξακολουθεί να υποφέρει από τις συνέπειες αυτής της εξόδου. Η Σαουδική Αραβία ανέστειλε την βοήθειά της στην Υεμένη, την οποία εκείνη χρησιμοποιούσε για να κατασκευάσει σημαντικά έργα υποδομών, όπως σχολεία, νοσοκομεία, πανεπιστήμια και δρόμους.

Εκτοπισμένοι ξεκουράζονται σε ένα υπόγειο τούνελ νερού, αφότου αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους λόγω των συνεχιζόμενων αεροπορικών επιδρομών που πραγματοποίησε η συμμαχία της Σαουδικής Αραβίας στη Sanaa, στις 2 Μαΐου του 2015. MOHAMED AL-SAYAGHI / REUTERS

Ακόμα και σήμερα, η Σαουδική Αραβία συνεχίζει να κάνει εμφανή την αποδοκιμασία της για τις αποφάσεις των υεμενίτικων ελίτ τιμωρώντας τον λαό της Υεμένης. Αντί για την άμεση τιμωρία των Houthi (τα μπλόκα εμποδίζουν την ροή των τροφίμων στην χώρα και προκαλούν έναν σιωπηλό και αργό σφαγιασμό του λαού της Υεμένης) ή την προσπάθεια να αντιμετωπίσουν τα ζητήματα που τους έφεραν στην εξουσία (όπως η έλλειψη επιδέξιων ηγετών στην Υεμένη), η Σαουδική Αραβία ξεκίνησε μια στρατιωτική εκστρατεία χωρίς σαφές, μακροπρόθεσμο όραμα για να βγάλει την Υεμένη από αυτήν την νέα διαμάχη.

Τώρα, για να βοηθήσουν την Υεμένη να βγει από αυτήν την άσχημη κατάσταση, οι περιφερειακές και διεθνείς κοινότητες πρέπει να επανεξετάσουν τους τρόπους με τους οποίους μπορούν να διαμεσολαβήσουν για την επίτευξη ειρήνης σε αυτήν την χώρα που υποφέρει. Ούτε το σημερινό συνταγματικό σχέδιο ούτε και η προτεινόμενη ομοσπονδιακή διαίρεση των περιφερειών της Υεμένης θα απολαύσουν οποιοδήποτε είδος συναινετικής έγκρισης ή δημοτικότητας στην Υεμένη. Στην πραγματικότητα, η αντίσταση των Houthi σε αυτές τις λεγόμενες πολιτικές λύσεις τους βοήθησαν να ανέβουν στην εξουσία. Περαιτέρω, η δημιουργία μιας νέας Υεμένης -μέσα από ένα νέο σύνταγμα ή φεντεραλισμό- δεν θα πετύχει μέχρι να ξαναλειτουργήσουν οι κρατικοί θεσμοί. Ένα σχέδιο ειρήνης πρέπει να παραμείνει προσγειωμένο στην παρούσα πραγματικότητα, όχι να αιωρείται σε ένα υπερβολικά φιλόδοξο σχέδιο για το μέλλον.

Ένας μαχητής Houthi περνά δίπλα από ένα κατεστραμμένο από τις αεροπορικές επιδρομές σπίτι στην Sanaa, στις 26 Απριλίου 2015. KHALED ABDULLAH / REUTERS

Ακόμα πιο σημαντικό είναι το γεγονός ότι οι περιφερειακές δυνάμεις, κυρίως οι χώρες του Κόλπου, πρέπει να επανεκτιμήσουν τις πολιτικές τους απέναντι στην Υεμένη. Είναι σαφές ότι, ακόμη και αν οι Houthi ηττηθούν στρατιωτικά στην συγκεκριμένη μάχη, οι λόγοι για την πολιτική και στρατιωτική τους άνοδο –οι συνθήκες διαβίωσης, η πολιτική περιθωριοποίηση και η αδύναμη κυβέρνηση- δεν θα έχουν αντιμετωπιστεί. Ως εκ τούτου, τα κριτήρια για την αξιολόγηση της επιτυχίας στην Υεμένη δεν πρέπει να είναι στρατιωτικά. Αντί να δημιουργήσει μια νέα περιφερειακή τάξη που εστιάζει στην καταπολέμηση του Ιράν, το GCC μπορεί να αποτελέσει πρότυπο περιφερειακής συνεργασίας. Αλλά αυτό δεν μπορεί να γίνει την στιγμή που η Υεμένη μένει έξω από το GCC. Και σίγουρα δεν μπορεί να συμβεί εάν η πολιτική του GCC απέναντι στην Υεμένη καθοδηγείται από σεχταριστικά κίνητρα. Οι Houthi πρέπει να τιμωρηθούν για τις πράξεις τους, όχι για την αίρεσή τους.

Πάνω απ’ όλα, οι πιο ουδέτεροι παράγοντες, όπως το Ομάν και η Ευρωπαϊκή Ένωση, θα πρέπει να συμμετέχουν τόσο στα περιφερειακά όσο και στα διεθνή ειρηνευτικά σχέδια. Θα μπορούσαν να απαιτήσουν άμεση εκεχειρία, καθώς και να διασφαλίσουν ότι υπάρχει επαρκής παροχή τροφίμων και ιατρικών προμηθειών στην χώρα. Αυτοί οι ουδέτεροι παίκτες θα μπορούσαν επίσης να ανανεώσουν την δέσμευσή τους προς την Υεμένη με το να θέσουν τις οικονομικές και τοπικές προτεραιότητες πάνω από τις περιφερειακές αντιπαλότητες. Το κρισιμότερο ζήτημα στην Υεμένη αυτή την στιγμή είναι ότι περισσότερο από το ήμισυ του πληθυσμού της λιμοκτονεί. Ως εκ τούτου, η άσκηση πιέσεων στην Τεχεράνη μέσω της Sanaa δεν πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα.

Ο πρόσφατος διορισμός του Khaled Mahfouth Bahah ως αντιπροέδρου της Υεμένης θα πρέπει να θεωρηθεί ευκαιρία να αλλάξει η τροχιά της εξουσίας αναφορικά με τον σημερινό πρόεδρο, Hadi, και τελικά να τον αντικαταστήσει. Είναι επίσης μια ευκαιρία για τις χώρες του Κόλπου να εκφράσουν την δέσμευσή τους στην οικονομική και πολιτική ανάπτυξη της Υεμένης αντί να χρησιμοποιούν την χώρα ως πεδίο μάχης για περιφερειακές αντιπαλότητες.

Αν η διεθνής κοινότητα και οι περιφερειακές χώρες δεν προσπαθήσουν να σώσουν την Υεμένη, είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς την κατάληξη της χώρας. Μπορεί να ακολουθήσει την μοίρα της Συρίας, της Λιβύης ή του Ιράκ, ή ακόμα χειρότερα, να περιέλθει σε έναν διαταραγμένο συνδυασμό των τριών.

Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/2015-05-06/gulfs-failure-yemen

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr