Η νίκη του Ερντογάν

Φανταστείτε μια χώρα στην οποία το κυβερνών κόμμα -έχοντας κερδίσει τρεις συνεχόμενες εθνικές εκλογές την τελευταία δεκαετία και πλέον- κερδίζει για τέταρτη φορά στην σειρά, νικώντας το δεύτερο κόμμα με πάνω από 15 ποσοστιαίες μονάδες, και όμως σχεδόν κάθε εξωτερικός παρατηρητής δηλώνει πως το αποτέλεσμα αποτελεί καταστροφική ήττα για το εν λόγω κόμμα. Αυτή είναι η κατάσταση στην οποία βρίσκεται τώρα το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) της Τουρκίας μετά τις κοινοβουλευτικές εκλογές της Κυριακής. Ο πρωθυπουργός που έγινε πρόεδρος της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, βολεύεται ακόμα στο παλάτι του με τα χιλιάδες δωμάτια, ο πρωθυπουργός της Τουρκίας, Αχμέτ Νταβούτογλου, θα παραμείνει στην θέση του, ενώ το ΑΚΡ θα συνεχίσει να έχει κυρίαρχη θέση στην κυβέρνηση είτε ως κυβερνών κόμμα μειοψηφίας είτε ως το επικεφαλής κόμμα σε έναν εξαιρετικά μονόπλευρο συνασπισμό. Όπου και να κοιτάξει κανείς, όμως, συντάσσεται η πολιτική νεκρολογία του ΑΚΡ.

Αγόρια κάθονται μπροστά σε εκλογικό κέντρο κατά την διάρκεια των βουλευτικών εκλογών στο Ντιγιαρμπακίρ, στην Τουρκία, στις 7 Ιουνίου του 2015. OSMAN ORSAL / REUTERS
-------------------------------

Είναι εύκολο να καταλάβει κανείς γιατί κυριαρχεί η κακεντρέχεια μεταξύ του 60% των Τούρκων που ψήφισαν κάποιο κόμμα εκτός του ΑΚΡ. Στο χρονικό διάστημα μιας εκλογικής περιόδου, το AKP μετέβη από το 49,8% των ψήφων και μόλις τρεις έδρες μακριά από την πολυπόθητη απόλυτη πλειοψηφία στην Εθνοσυνέλευση σε μια κατάσταση σύμφωνα με την οποία είναι υποχρεωμένο να βασίζεται στην υποστήριξη ενός άλλου κόμματος, για πρώτη φορά από τότε που ανήλθε στην εξουσία το 2002. Έξι στους δέκα Τούρκους ψηφοφόρους προσήλθαν στις κάλπες για να ψηφίσουν κόμμα της αντιπολίτευσης και, αν ληφθεί υπόψη η ιδιαιτέρως δημόσια πρόθεση του Ερντογάν για απόκτηση 400 εδρών από το AKP προκειμένου να του ανατεθούν οι πολυπόθητες για εκείνον αυξημένες προεδρικές εξουσίες, αποτελεί για πολλούς λόγους ένα ολέθριο πλήγμα. Ο δρόμος για ένα επίσημο προεδρικό σύστημα –εκείνο το οποίο πολλοί φοβούνταν ότι θα οδηγήσει ταχύτατα την Τουρκία σε πλήρη δημοκρατική κατάρρευση [2]- μειώθηκε. Αυτό από μόνο του αποτελεί επαρκή αιτία πανηγυρισμών. Ωστόσο, η ευφορία που έχει καταλάβει πολλούς θα πρέπει να μετριαστεί˙ αν και τα αποτελέσματα των εκλογών θα αποδειχθούν θετικά σε μακροπρόθεσμο επίπεδο, οι βραχυπρόθεσμες συνέπειες ίσως αποδειχθούν αναμφισβήτητα δυσάρεστες.

Το να στερηθεί ο Ερντογάν τις προεδρικές του φιλοδοξίες αποτελεί μια νίκη για την υγεία και την σταθερότητα των τουρκικών δημοκρατικών θεσμών. Το όραμα του Ερντογάν για μια ενισχυμένη προεδρία δεν αφορούσε περιορισμένες αρμοδιότητες, ελέγχους και ισορροπίες, ή σεβασμό στην συναίνεση. Και οι Τούρκοι ψηφοφόροι -συμπεριλαμβανομένων και ορισμένων που είχαν ψηφίσει το AKP στο παρελθόν- έστειλαν το μήνυμα ότι δεν συμφωνούν με μια διακυβέρνηση υπό ερντογανικά διατάγματα. Το γεγονός, όμως, ότι το ΑΚΡ είναι πια απίθανο να ανακατασκευάσει το σύνταγμα της Τουρκίας με τον τρόπο που θέλει ο Ερντογάν δεν σημαίνει ότι η Τουρκία έχει αποφύγει πλήρως τον κίνδυνο μιας ενισχυμένης προεδρίας. Πέρσι, ο Ερντογάν συγκέντρωνε σταθερά εξουσίες που προορίζονταν κανονικά για τον πρωθυπουργό, συμπεριλαμβανομένων του να προεδρεύει σε συνεδριάσεις ρουτίνας του υπουργικού συμβουλίου κατά την διάρκεια μη επειγουσών καταστάσεων και του να επιλέγει τουλάχιστον ένα μέρος του κομματικού καταλόγου για τις κοινοβουλευτικές εκλογές. Διόρισε ένα είδος σκιώδους κυβέρνησης συμβούλων που λειτουργούν εκτός του προεδρικού γραφείου, ενώ οι Τούρκοι κάνουν λόγο πλέον για «Παλάτι» όταν θέλουν να αναφερθούν στον Ερντογάν και την κλίκα που τον περιβάλλει.

Το αποτέλεσμα των εκλογών της Κυριακής το μόνο που κατάφερε είναι να ενθαρρύνει αυτήν την τάση. Ο Ερντογάν έχει αποδυναμώσει την εξουσία του πρωθυπουργού και του κοινοβουλευτικού συστήματος της Τουρκίας. Τώρα, με μια κυβέρνηση μειοψηφίας της οποίας οι αρμοδιότητες και η εντολή θα είναι πλέον περιορισμένες, ή μια κυβέρνηση συνασπισμού στην οποία το ΑΚΡ θα είναι αναγκασμένο να μοιραστεί την εξουσία, το κοινοβούλιο θα δυσκολευτεί ακόμα περισσότερο να προστατεύσει τα προνόμιά του από έναν πεινασμένο για εξουσία πρόεδρο. Επιπλέον, τα εσωτερικά κυβερνητικά όρια του ΑΚΡ συνεπάγονται ότι μια σημαντική ομάδα μόνιμων μελών και ισχυρών του κόμματος, που δεν μπορούσαν να θέσουν υποψηφιότητα για τέταρτη θητεία θα προσχωρήσουν τώρα στο παλάτι ως μέρος του προσωπικού του Ερντογάν. Το μόνο που θα επιτευχθεί από κάτι τέτοιο είναι να διαταραχθεί η ισορροπία των δυνάμεων ακόμα περισσότερο υπέρ του Ερντογάν και σε βάρος του Νταβούτογλου και της βουλής.

Ο Selahattin Demirtas, συν-πρόεδρος του φιλο-κουρδικού Λαϊκού Δημοκρατικού Κόμματος (HDP), εκφωνεί λόγο την ώρα που οι υποστηρικτές του κυματίζουν σημαίες κατά την διάρκεια μιας προεκλογικής συγκέντρωσης στην Κωνσταντινούπολη, στις 6 Ιουνίου του 2015. MURAD SEZER / REUTERS
--------------------------

Επιπλέον, παρά την αναμφισβήτητα θετική εξέλιξη του φιλο-κουρδικού Λαϊκού Κόμματος (HDP) το οποίο ξεπέρασε το όριο του 10% για ένταξη στο κοινοβούλιο -σηματοδοτώντας την πρώτη φορά που ένα κουρδικό κόμμα θα κατέχει έδρες ως επίσημο κόμμα και όχι ως ένα σύνολο ανεξαρτήτων βουλευτών- το HDP θα αντιμετωπίσει εμπόδια. Το ίδιο το ΑΚΡ εξέφρασε την άμεση αντίθεσή του με το κουρδικό κόμμα κατά τα τελευταία στάδια της εκστρατείας, με φιλοκυβερνητικές πηγές να αμαυρώνουν την εικόνα του HDP και του ηγέτη του, Selahattin Demirtaş, υποστηρίζοντας ότι δεν έχουν στον νου τους το συμφέρον της Τουρκίας. Αν το AKP σχηματίσει κυβέρνηση συνασπισμού, ο πιθανότερος εταίρος του είναι το Εθνικιστικό Κίνημα (ΜΗΡ), που είναι από την ίδρυσή του αντίθετο στον κουρδικό εθνικισμό και την αύξηση των δικαιωμάτων των Κούρδων. Η σχετική αδυναμία του ΑΚΡ σημαίνει ότι δεν αντέχει την έναρξη οποιασδήποτε νέας πρωτοβουλίας για την συνέχιση του «Κουρδικού Ανοίγματος» που ξεκίνησε το 2009, ενώ οι σχέσεις μεταξύ της κυβέρνησης και του HDP δεν θα είναι εγκάρδιες. Η επιτυχία του HDP αποτελεί την θετική έκβαση αυτών των εκλογών, ενώ πολλοί ψηφοφόροι που δεν είναι Κούρδοι υποστήριξαν το κόμμα ως την ξεκάθαρη στέγη για φιλελεύθερους ψηφοφόρους στην Τουρκία, αλλά η απροθυμία του ΑΚΡ να δείξει οποιαδήποτε επιείκεια από μια θέση αδυναμίας, σημαίνει ότι η επιτυχία της πολιτικής του HDP θα υστερεί σε σχέση με την πολιτική του επιτυχία.

Το ΑΚΡ δεν μπορεί πλέον να καταλαμβάνει την πλειοψηφία των εδρών στην βουλή, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι υπάρχει αποτελεσματική αντιπολίτευση για να το κρατήσει υπό έλεγχο. Το HDP αποτελεί ισχυρό συμβολικό αντίπαλο, αλλά έχοντας μόνο το 12% των ψήφων και 80 από τις 550 έδρες στο κοινοβούλιο, δεν βρίσκεται σε θέση να αναστείλει οποιαδήποτε από τις πρωτοβουλίες της κυβέρνησης. Το κύριο κόμμα της αντιπολίτευσης, το Λαϊκό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα (CHP), αποδείχθηκε σχετικά ανίσχυρο, και δεν βελτίωσε καθόλου την απόδοσή του σε σχέση με το 2011. Το ΑΚΡ ίσως χρειαστεί πλέον να βασίζεται σε βουλευτές από άλλα κόμματα προκειμένου να προωθήσει την ατζέντα του, αλλά η ατζέντα του είναι η μοναδική που ρεαλιστικά έχει πιθανότητες να προωθηθεί. Το κυρίαρχο κόμμα στην κυβέρνηση συνασπισμού εξακολουθεί να είναι το κόμμα που πρωταγωνιστεί˙ ως εκ τούτου, οι πανηγυρισμοί για την «ήττα» του ΑΚΡ απειλούν να επισκιάσουν το γεγονός ότι το AKP, αν και αποδυναμωμένο, αποτελεί ακόμα το κυβερνών κόμμα της Τουρκίας.

Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους οι Τούρκοι είναι περιχαρείς μετά την ψηφοφορία της Κυριακής. Η προεδρική κατάληψη της εξουσίας αποτράπηκε, ένα αυτάρεσκο πολιτικό κόμμα που κατέφυγε σε εθνικιστική δημαγωγία και άσχημες θεωρίες συνωμοσίας [3] σε μια προσπάθεια να τρομάξει τους ψηφοφόρους έμαθε αισίως ότι η συμπεριφορά είναι σημαντική για τους ψηφοφόρους, οι Κούρδοι θα εκπροσωπηθούν μετά από δεκαετίες που αγωνίστηκαν για να ακουστεί η φωνή τους, ενώ ο πλειοψηφικός τρόπος διακυβέρνησης του ΑΚΡ απορρίφθηκε από την μεγάλη πλειοψηφία των Τούρκων. Η επόμενη φάση, όμως, θα είναι δύσκολη και ίσως αφήσει πολλούς Τούρκους να αναρωτιούνται γιατί επέμειναν τόσο πολύ ότι οι εκλογές της Κυριακής προανήγγειλαν μια άμεση αλλαγή προς το καλύτερο.

Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2015-06-07/erdogans-victory

Σύνδεσμοι
[1] http://www.ottomansandzionists.com
[2] http://ottomansandzionists.com/2015/02/05/is-this-what-a-presidential-ta...
[3] http://www.politico.eu/article/turkey-conspiracy-theories-erdogan-electi...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνσηwww.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.grκαι στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition