Secure Connection

Σώζοντας το Ιράκ

Τι μπορεί να κάνει ο αγιατολάχ Σιστανί

Ranj Alaaldin

11/05/2016

Περίληψη Κειμένου και Βιογραφικό Συγγραφέα

Ο μόνος άνθρωπος που μπορεί να σώσει το Ιράκ είναι ο Μεγάλος Αγιατολάχ Αλί αλ-Σιστανί. Σε αντίθεση με τον πολωτικό Σαντρ, ο Σιστανί θεωρείται ευρέως στο Ιράκ ως συμφιλιωτής. Στα 87 του, ο σεβαστός και ηγετικός κληρικός του σιιτικού ισλαμικού κόσμου λειτούργησε ως ένας κρίσιμος ελεγκτής της ισχύος της διεφθαρμένης άρχουσας τάξης του Ιράκ και των αδύναμων θεσμών που έχουν παραλύσει από εθνοτικές και θρησκευτικές διαιρέσεις.

Ο RANJ ALAALDIN ειδικεύεται στα κινήματα των Κούρδων και των Σιιτών Ιρακινών στο London School of Economics and Political Science. Έχει κάνει επιτόπου έρευνα σε όλο το Ιράκ και την Μέση Ανατολή.

Εμφάνιση άρθρου σε περισσότερες σελίδες

Συνδεθείτε ή Εγγραφείτε για να γράψετε το σχόλιο σας. Εγγραφείτε στο newsletter για να λαμβάνετε ενημέρωση από το ForeignAffairs.gr.

Κατά την διάρκεια του προηγούμενου μήνα, το Ιράκ βασανίστηκε από διαμαρτυρίες καθώς εκατοντάδες χιλιάδες διαδηλωτές κατέβηκαν στους δρόμους για να εκφράσουν την δυσαρέσκειά τους λόγω της δυσλειτουργικής και διεφθαρμένης πολιτικής διαδικασίας της χώρας. Η αναταραχή κορυφώθηκε με την κατάληψη και κατοχή του ιρακινού κοινοβουλίου [1] στο τέλος Απριλίου από οπαδούς του ριζοσπάστη αντι-Δυτικού κληρικού Μοκτάντα αλ-Σαντρ [2] αφότου έκανε μια ομιλία κινητοποίησης στην οποία υποστήριξε μια «σημαντική λαϊκή επανάσταση για να σταματήσει τους διαφθορείς».

Ο Σαντρ [3] έχει γίνει η φωνή των κατώτερης τάξης Σιιτών του Ιράκ και συνέχισε την κληρονομιά του πατέρα του, Μοχάμεντ Σαντέκ αλ-Σαντρ. Ο πρεσβύτερος Σαντρ δημιούργησε μια σημαντική ακολουθία και κοινωνική βάση κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1990, όταν ο άπορος πληθυσμός των Σιιτών του Ιράκ υπέφερε τόσο από την καταπίεση του καθεστώτος Μπάαθ όσο και από τις κυρώσεις που επέβαλε ο ΟΗΕ. Όπως έκανε ο πατέρας του, εναντίον του προ του2003 ελεγχόμενου από το Μπάαθ κράτους, ο Muqtada έχει κινητοποιήσει εκατοντάδες χιλιάδες υποστηρικτές του, και μάλιστα πολλούς άλλους Ιρακινούς, εναντίον του τωρινού ιρακινού κράτους. Και, όπως και ο πατέρας του, αντιμετώπισε και αμφισβήτησε την νομιμότητα των κυβερνητικών Σιιτών αντιπάλων του, τους οποίους το κίνημα των Σαντριστών κατήγγελλε ιστορικά για τον ελιτισμό τους.

Ο φλογερός κληρικός έχει σίγουρα αποδείξει ότι εξακολουθεί να είναι μια επιβλητική προσωπικότητα που μπορεί να κινητοποιήσει τις μάζες και ο οποίος ενδεχομένως θα μπορούσε να επιταχύνει το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα που ο μετριοπαθής αλλά αδύναμος πρωθυπουργός του Ιράκ, Haider al-Abadi [4], έχει προσπαθήσει να εφαρμόσει, εν μέσω έντονης αντιπολίτευσης από ισχυρούς αντιπάλους των οποίων τα συμφέροντα έχουν επενδυθεί στο status quo.

Αλλά ο Σαντρ δεν είναι ο σωτήρας του Ιράκ. Είναι άμεσα υπεύθυνος για την αιματοχυσία, την διαφθορά και την δυσλειτουργία στην διακυβέρνηση, από τα οποία το Ιράκ υποφέρει περισσότερο από μια δεκαετία. Οι κινητοποιητικές προσπάθειές του έχουν να κάνουν περισσότερο με την αναβίωση της δικής του πολιτικής σημασίας, η οποία είχε εξασθενίσει κατά την διάρκεια του πολέμου εναντίον του Ισλαμικού Κράτους (ISIS), λόγω της ανόδου άλλων Σιιτών δρώντων που έχουν κερδίσει ευρεία αναγνώριση για την επιτυχία του αγώνα τους εναντίον των τζιχαντιστών. Ο Σαντρ συμβάλλει επίσης στα προβλήματα του Ιράκ με το να συνεχίζει να διοικεί την δική του πολιτοφυλακή, γνωστή ως Ταξιαρχίες Ειρήνης [5]. Η παρουσία αυτών των ομάδων πολιτοφυλακής όχι μόνο αποδυναμώνει το κράτος δικαίου και την δημοκρατική διαδικασία που Σαντρ θέλει δήθεν να ενισχύσει˙ επιτρέπει επίσης ένα περιβάλλον που ευνοεί την αναπαραγωγή αυτόνομων ένοπλων ομάδων και ληστών που λειτουργούν εις βάρος των συμφερόντων του ιρακινού κράτους και του λαού. Οι Ταξιαρχίες Ειρήνης είναι επίσης μια επαναλανσαρισμένη έκδοση του δήθεν αποστρατευθέντος Στρατού Μαχντί, μιας πολιτοφυλακής που σχηματίστηκε από τον Σαντρ σε απάντηση της αμερικανικής εισβολή στο Ιράκ το 2003 και η οποία σκότωνε Δυτικούς όσο και Ιρακινούς. Με άλλα λόγια, το Ιράκ δεν μπορεί να μεταρρυθμιστεί μέχρι οι πολιτοφυλακές όπως οι Ταξιαρχίες Ειρήνης να διαλυθούν ή να ενσωματωθούν σε έναν θεσμοθετημένο στρατό.

Ο μόνος άνθρωπος που μπορεί να σώσει το Ιράκ είναι ο Μεγάλος Αγιατολάχ Αλί αλ-Σιστανί [6]. Σε αντίθεση με τον πολωτικό Σαντρ, ο Σιστανί θεωρείται ευρέως στο Ιράκ ως συμφιλιωτής. Στα 87 του, ο σεβαστός και ηγετικός κληρικός του σιιτικού ισλαμικού κόσμου λειτούργησε ως ένας κρίσιμος ελεγκτής της ισχύος της διεφθαρμένης άρχουσας τάξης του Ιράκ και των αδύναμων θεσμών που έχουν παραλύσει από εθνοτικές και θρησκευτικές διαιρέσεις.

Σιίτες εθελοντές μεταφέρουν μια εικόνα του Μεγάλου Αγιατολάχ Αλί Σιστανί, στις 16 Αυγούστου 2014. ALAA AL-MARJANI / REUTERS
---------------------------------------------

Στο Ιράκ, ακόμη και καθώς η δύναμη των ελίτ, των πολιτικών κινημάτων και των ιδεολογιών αυξανόταν και εξασθένιζε, ο Μεγάλος Αγιατολάχ ήταν μια σταθερά δεινή δύναμη. Το σιιτικό θρησκευτικό οικοδόμημα στο Ιράκ [7] άρχει επί ενός εκτεταμένου ιστού τοπικών και εθνικών φορέων, κάτι που του επιτρέπει να αμφισβητήσει την εξουσία και την πολιτική με απαράμιλλο τρόπο. Το 1960, για παράδειγμα, ο Μεγάλος Αγιατολάχ Mohsin al-Hakim γύρισε το ρεύμα εναντίον των ιρακινών κομμουνιστών, μιας ισχυρής δύναμης εκείνη την εποχή, με την έκδοση ενός φετβά (θρησκευτικού διατάγματος) που απαγόρευε την ένταξη στο Ιρακινό Κομμουνιστικό Κόμμα. Αυτή ήταν η αρχή του τέλους για τους κομμουνιστές, των οποίων η επιρροή εξασθένισε, ως αποτέλεσμα του ολοένα και πιο αποφασιστικού θρησκευτικού κατεστημένου και των κατασταλτικών πολιτικών του κράτους.

Το θρησκευτικό κατεστημένο του Ιράκ κινητοποίησε επίσης τεράστιους αριθμούς Ιρακινών για να διαμαρτυρηθούν και να αντιμετωπίσουν τον πρόεδρο Abdul Salam Arif στα μέσα της δεκαετίας του 1960, ο οποίος δέχθηκε επίθεση για τον σεχταρισμό του και την περιθωριοποίηση των Σιιτών. Οι διαδηλώσεις αυτές δεν οδήγησαν σε μια επανάσταση (το σιιτικό θρησκευτικό κατεστημένο δεν είχε καμία όρεξη για αυτό), αλλά η θρησκευτική τάξη όντως καθιέρωσε τον εαυτό της ως έναν ισχυρό κινητοποιητή της παραδοσιακά διχασμένης σιιτικής κοινότητας του Ιράκ, ο οποίος θα μπορούσε να αμφισβητήσει την εξουσία και την πολιτική στο σύγχρονο ιρακινό κράτος. Το 1958, το σιιτικό θρησκευτικό κατεστημένο έπαιξε ακόμη έναν δημιουργικό και άμεσο ρόλο στην ίδρυση του Ισλαμικού Κόμματος Dawa [8], την πρώτη σημαντική κοινωνικοπολιτική ομάδα Σιιτών ισλαμιστών του Ιράκ, που σήμερα είναι το κυβερνών κόμμα του Ιράκ. Ο Hakim λειτούργησε ως πάτρωνας του κόμματος, και οι γιοί του μαζί με μέλη της τάξης των κληρικών, ήταν μεταξύ των ιδρυτικών μελών του.

Κατά την ίδια περίοδο, ο Χακίμ εξέδωσε φετβά που απαγόρευε την θανάτωση των Κούρδων. Σύμφωνα με την δική μου έρευνα, που συμπεριλαμβάνει συνεντεύξεις με Σιίτες κληρικούς και μέλη των ιρακινών ενόπλων δυνάμεων, οι Σιίτες στρατιώτες στον ιρακινό στρατό υπάκουσαν τον φετφά αποφεύγοντας σκόπιμα κουρδικούς στόχους, υπονομεύοντας έτσι την ιρακινή κυβέρνηση, η οποία είχε δώσει εντολές για την εξάλειψη του κουρδικού κινήματος στο ιρακινό Κουρδιστάν [9].

Το θρησκευτικό κατεστημένο αμφισβήτησε επίσης το κόμμα Μπάαθ [10], όταν ήρθε στην εξουσία το 1968. Το καθεστώς Μπάαθ ήθελε να καταστείλει την επιρροή του θρησκευτικού κατεστημένου, αλλά απέτυχε λόγω της ικανότητας του θρησκευτικού κατεστημένου να λειτουργεί αυτόνομα από το κράτος. Απολαμβάνει οικονομική ανεξαρτησία (οι ανώτεροι κληρικοί λαμβάνουν δωρεές, γνωστές ως khums, από τους οπαδούς τους εγχωρίως και στο εξωτερικό) και μπορεί να μαζέψει εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια για να χρηματοδοτήσει τις δραστηριότητές του. Το σιιτικό θρησκευτικό οικοδόμημα άρχει επίσης σε μια σειρά από θρησκευτικά, εκπαιδευτικά και πολιτιστικά ιδρύματα, κάτι που του επιτρέπει να επεκτείνει την κοινωνική του βάση και να κινητοποιήσει τεράστιους αριθμούς ανθρώπων για πολιτικούς σκοπούς.

Αφότου κατέστειλλε συλλογικά την σιιτική κοινότητα στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και στις αρχές της δεκαετίας του 1970, και παρά την διάλυση των σιιτικών αντιπολιτευτικών δικτύων, το μπααθιστικό καθεστώς του Σαντάμ Χουσεΐν [11] ήταν ακόμη αντιμέτωπο με τους κληρικούς και τους οπαδούς τους, καθώς ηγήθηκαν μαζικών εξεγέρσεων το 1977 και το 1979, με την τελευταία να έχει προκληθεί από την ιρανική Επανάσταση εκείνο το έτος. Κατά την διάρκεια του πολέμου με το Ιράν στην δεκαετία του 1980, το καθεστώς, όπως δείχνουν τα αρχεία του κόμματος Μπάαθ, προσπάθησε να εκφοβίσει τον Μεγάλο Αγιατολάχ Abu al-Qasim al-Khoei, ο οποίος προηγήθηκε του Σιστανί, για να εκδώσει έναν φετφά που νομιμοποιεί τον πόλεμο κατά του Ιράν. Αλλά η προσπάθεια απέτυχε και στο τέλος απλώς εμπόδισε τις προσπάθειες του καθεστώτος να κινητοποιήσει την υποστήριξη Σιιτών για έναν πόλεμο εναντίον των Περσών ομοθρήσκων τους πέρα από τα σύνορα.

ΟΙ αρχικές παρεμβάσεις του Σιστανί μετά τον πόλεμο του 2003 περιελάμβαναν την πίεση προς τις Ηνωμένες Πολιτείες και προς Ιρακινούς αξιωματούχους για να εξασφαλιστεί ότι θα είναι μια εκλεγμένη συνέλευση που θα γράψει το νέο σύνταγμα της χώρας, σε αντίθεση με τις επιθυμίες των Ηνωμένων Πολιτειών και άλλων οι οποίοι αναζητούσαν μια διαδικασία κεκλεισμένων των θυρών. Ο Σιστανί συγκάλεσε επίσης αντιμαχόμενες φατρίες Σιιτών το 2005 για να διασφαλίσει ότι θα κατέβουν στις βουλευτικές εκλογές της ίδιας χρονιάς ως ένα ενιαίο μπλοκ, μήπως η φαγωμάρα μεταξύ των διαφόρων σιιτικών παραστρατιωτικών ομάδων ενθαρρύνει μια αναζωογονημένη σουνιτική εξέγερση που θα αποτελείτο από Μπααθιστές και την αλ Κάιντα στο Ιράκ. Το σιιτικό μπλοκ κέρδισε τις εκλογές και εμπόδισε μια ανάσταση των Μπααθιστών.

Το 2006, ο Σιστανί βοήθησε να περιοριστεί, παρ’ όλο που ο ίδιος δεν μπορούσε να το σταματήσει, ένα νέο κύμα θρησκευτικής βίας στο Ιράκ, το οποίο ξέσπασε αφότου η αλ Κάιντα στο Ιράκ βομβάρδισε τον ναό αλ-Ασκάρι, ένα σιιτικό ιερό τέμενος στην κυριαρχούμενη από Σουνίτες πόλη Σαμάρα. Ο Σιστανί έπαιξε σημαντικό ρόλο στον περιορισμό του βαθμού της αιματοχυσίας καλώντας για ενότητα και μετριοπάθεια. Πίεσε τακτικά Ιρακινούς και Αμερικανούς αξιωματούχους για τον τερματισμό της σύγκρουσης. Αυτό δεν εμπόδισε το Ιράκ από το να ολισθήσει σε εμφύλιο πόλεμο, αλλά οι παρεμβάσεις του Σιστανί σχεδόν σίγουρα βοήθησαν να περιοριστούν οι κρατικά υποστηριζόμενες σιιτικές πολιτοφυλακές και τις απέτρεψε από το να διαπράξουν γενοκτονία εναντίον του σουνιτικού πληθυσμού του Ιράκ. Τα πράγματα θα ήταν πολύ χειρότερα αν ήταν απών και χωρίς τις προσπάθειές του να τερματίσει την σύγκρουση.

Διαδηλωτές επιδεικνύουν μια τεράστια ιρακινή σημαία κατά την διάρκεια διαδήλωσης κατά της διαφθοράς, στις 14 Αυγούστου 2015. MUSHTAQ MUHAMMED / REUTERS
--------------------------------------------------

Πιο πρόσφατα, τον Ιούνιο του 2014 ο Σιστανί εξέδωσε φετβά [12] καλώντας όλους τους «αρτιμελείς άνδρες να υπερασπιστούν την χώρα τους» αφότου ο ιρακινός στρατός κατέρρευσε και το ISIS κατέλαβε την Μοσούλη μαζί με άλλες ιρακινές πόλεις και κωμοπόλεις. Μια δύναμη 100.000 Σιιτών μαχητών (και ένας περιορισμένος αριθμός Σουνιτών) ενώθηκαν για να σχηματίσουν αυτό που είναι τώρα γνωστό ως Hashd al-Shaabi (Λαϊκή Δύναμη Κινητοποίησης, Popular Mobilization Force ή PMF), η οποία βοήθησε να σταματήσει η αναπτυξιακή πορεία του ISIS στο Ιράκ.

Ο Σιστανί έχει εγκρίνει τις λαϊκές διαδηλώσεις που έλαβαν χώρα κατά το παρελθόν έτος και είχε προηγουμένως υποστηρίξει το πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων του Abadi. Αλλά έχει σταματήσει την ενεργό εμπλοκή του στην μεταρρυθμιστκή εκστρατεία απογοητευμένος με την κυβέρνηση. Ο Σιστανί έχει επιδείξει επίσης την δυσαρέσκειά του προς την κυβέρνηση σταματώντας τα εβδομαδιαία πολιτικά κηρύγματά του. Αυτό δεν αποτελεί καλό οιωνό για το μέλλον του Ιράκ. Σε περίπτωση απουσίας του, πολωτικά στοιχεία όπως ο αλ-Σαντρ και ο αμφιλεγόμενος και αυταρχικός πρώην πρωθυπουργός του Ιράκ, Νουρί αλ-Μαλίκι [13], θα γεμίσουν τον χώρο, όπως θα κάνουν και οι σιιτικές ομάδες πολιτοφυλακής, σαν την Asaib al-Haq και την Ταξιαρχία Badr, που έχουν εκμεταλλευθεί τον φετβά του Σιστανί για να δημιουργήσουν μια εξουσία για τον εαυτό τους στον μπερδεμένο πόλεμο κατά του ISIS.

Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ο Σιστανί έχει παραιτηθεί. Θα μπορούσε ακόμα να ανακαλέσει την απόφασή του και, όπως έχουν τα πράγματα, παραμένει ο μόνος δρων που είναι σε θέση να σώσει την χώρα. Ο Σιστανί έχει την τεχνογνωσία και την ικανότητα να σώσει το Ιράκ. Έχει προεδρεύσει και διατηρήσει έναν θεσμό αιώνων που σήμερα θεωρείται ως ο πιο αποτελεσματικός και με επιρροή παράγοντας της κοινωνίας των πολιτών του Ιράκ. Σε αντίθεση με την κοινή αντίληψη, φορείς της κοινωνίας των πολιτών, όπως ο Σιστανί και το θρησκευτικό κατεστημένο, που είναι καλά οργανωμένοι και εξοπλισμένοι με επαρκείς πόρους και νομιμοποίηση, μπορούν να συμβάλουν στην βελτίωση της συμπεριφοράς των ενόπλων μη κρατικών δρώντων και να τους υποβαθμίσουν στο περιθώριο.

Ο Σιστανί έχει τεράστια κοινωνικά και θρησκευτικά δίκτυα που ενεργοποιούν την τοπική διακυβέρνηση, παρέχουν υπηρεσίες και υποστηρίζουν άλλα δημόσια προγράμματα, όπως σχολεία, νοσοκομεία και βιβλιοθήκες. Αν αξιοποιηθούν με τον σωστό τρόπο, τα δίκτυα αυτά μπορούν να βοηθήσουν να οδηγήσουν το δρόμο προς την θέσπιση μιας ισχυρότερης κοινωνίας των πολιτών σε ολόκληρο το Ιράκ, σε συνεργασία με άλλες πολιτικές οργανώσεις. Συλλογικά, αυτά μπορούν να παρακινήσουν πρωτοβουλίες λαϊκής πολιτικής και χρηστής διακυβέρνησης για να παραγκωνίσουν τις πολιτοφυλακές και εκείνους που τις χρηματοδοτούν, και να ενισχύσουν τους μετριοπαθείς οι οποίοι έχουν τα οράματα και τις ιδέες για την μεταρρύθμιση του Ιράκ.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/iraq/2016-05-09/saving-iraq

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition

Εμφάνιση άρθρου σε περισσότερες σελίδες

Σώζοντας το Ιράκ

Αναζήτηση

Δημοφιλή Άρθρα

Περιοχή Μελών