Γιατί αποτυγχάνουν τα πραξικοπήματα

Από αυτή την άποψη, οι Τούρκοι πραξικοπηματίες υπολόγισαν πολύ άσχημα. Αυτός ο λάθος υπολογισμός μπορεί να φαίνεται περίεργος ή ερασιτεχνικός, αλλά δεν είναι απαραιτήτως έτσι ετούτη η περίπτωση. Στο κάτω-κάτω, είναι σχεδόν αδύνατο οι πραξικοπηματίες να κάνουν μια δημοσκόπηση για να δουν το πώς οι απλοί στρατιώτες ή οι διοικητές τους αισθάνονται για ένα πιθανό πραξικόπημα. Τα σχέδια για πραξικόπημα -που βασίζονται στην μυστικότητα και την έκπληξη- σχεδόν πάντα εκκολάπτονται με πολύ ατελή πληροφόρηση και ως εκ τούτου είναι επιρρεπή σε εσφαλμένη ανάγνωση των προοπτικών επιτυχίας, όπως δείχνουν τα ζοφερά ποσοστά επιτυχίας.

Οι Τούρκοι συνωμότες πιθανόν γνώριζαν ότι οι ελπίδες τους βασίζονταν στην δημιουργία ενός μιμητικού φαινομένου. Και αυτός ακριβώς είναι ο λόγος για τον οποίο η απόπειρα πραξικοπήματος ακολούθησε ένα οικείο στρατηγικό σενάριο. Ο πρώτος κανόνας του σχεδιασμού πραξικοπήματος είναι να χτυπήσεις όταν το καθεστώς είναι πιθανό να ανταποκριθεί αργά στις αστραπιαίες επιθέσεις. Όπως και με τόσες πολλές απόπειρες πραξικοπήματος, αυτό στην Τουρκία ξεκίνησε ενώ ο Ερντογάν ήταν μακριά από την πρωτεύουσα (σε διακοπές, σε αυτή την περίπτωση). Αυτό ήταν σχεδόν με βεβαιότητα σκόπιμο. Το 2014, ένα πραξικόπημα επιχειρήθηκε στην Γκάμπια όταν ο πρόεδρος ήταν στο εξωτερικό. Ο ανατραπείς Τυνήσιος πρώην δικτάτορας Μπεν Αλί, ήρθε στην εξουσία με πραξικόπημα όταν αρρώστησε ο τότε πρόεδρος, Χαμπίμπ Μπουργκίμπα.

Μόλις το καθεστώς του προέδρου μπορεί πιο εύκολα να καταληφθεί εξαπίνης, το επόμενο κλειδί για ένα επιτυχημένο σχέδιο πραξικοπήματος είναι να δημιουργήσει μια αύρα του αναπόφευκτου. Η συμμετοχή στην πλευρά των ηττημένων κατά την διάρκεια ενός πραξικοπήματος είναι επικίνδυνη. Οι άνθρωποι που υπερασπίζονται το καθεστώς είναι τρομερά ευάλωτοι, αν τελικά αυτό ανατραπεί. Ομοίως, οι αποτυχημένοι πραξικοπηματίες και οι συνεργοί τους αντιμετωπίζουν συνήθως φυλακή, ξυλοδαρμούς, εξορία, βασανιστήρια ή θάνατο. Και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τα πρώτα στάδια της απόπειρας πραξικοπήματος στην Τουρκία εφάρμοσαν μια συγκλονιστική επίδειξη δύναμης, με μαχητικά να πετούν χαμηλά πάνω από την πόλη και τα τανκς να κυλάνε μέσα σε συνήθως ειρηνικούς δρόμους. Οι συνωμότες ήθελαν να μεταδώσουν [το μήνυμα] ότι ο Ερντογάν ήταν ένα πλοίο που βυθίζεται και ότι ήρθε η ώρα να τον εγκαταλείψουν και να ενταχθούν στην νέα δύναμη στην χώρα αντ’ αυτού.

Ένα θωρακισμένο όχημα με πορτρέτα του προέδρου της Τουρκίας, Ταγίπ Ερντογάν, είναι σταθμευμένο έξω από το κτίριο του κοινοβουλίου στην Άγκυρα, στις 16 Ιουλίου 2016. BAZ RATNER / REUTERS
-----------------------------------------

Αλλά συνήθως δεν παίρνει πολύ για να υπονομευθεί αυτή η τόσο σημαντική αύρα του αναπόφευκτου. Ο Ερντογάν απευθύνθηκε γρήγορα στο έθνος, καλώντας σε αντίσταση. Οι άνθρωποι ανταποκρίθηκαν και βγήκαν στους δρόμους, ανατρέποντας την δυναμική πάλι υπέρ του καθεστώτος. Και όταν κατέστη σαφές ότι ο αρχηγός του στρατού κρατείτο παρά την θέλησή του, υπήρχε ακριβώς η επαρκής αμφιβολία για να σταματήσει τους άλλους από το να συσπειρωθούν στην πλευρά των πραξικοπηματιών.

Το αναπόφευκτο είναι επομένως ο κρίσιμος παράγοντας, και αυτό μπορεί να αλλάξει σε δευτερόλεπτα. Το 1997, για παράδειγμα, ένα σχέδιο πραξικοπήματος στην Ζάμπια εκτυλίχθηκε όταν μεσαίοι αξιωματικοί ήλπιζαν να δημιουργήσουν την αντίληψη της σιγουριάς με την απαγωγή του αρχηγού του στρατού υπό την απειλή όπλου και να τον αναγκάσουν να ανακοινώσει το πραξικόπημα στο ραδιόφωνο. Αργά εκείνο το βράδυ διέρρηξαν θορυβωδώς το σπίτι του. Θορυβημένος από την εισβολή, ο αρχηγός του στρατού έφυγε μέσα από την αυλή και άρχισε να σκαρφαλώνει στην μάντρα του, σε μια προσπάθεια να ξεφύγει. Ένας από τους συνωμότες άρπαξε το παντελόνι του στρατηγού και το τράβηξε, αλλά εκείνος κατάφερε να γλιστρήσει πάνω από τον τοίχο. Αντί να τον πάνε υπό την απειλή όπλου στο ραδιοφωνικό σταθμό, ο ίδιος ειδοποίησε την κυβέρνηση για το πραξικόπημα. Εν τω μεταξύ, οι αποθαρρυμένοι μεσαίοι αξιωματικοί ανακάλυψαν με ευχαρίστηση ότι ο εύπορος αρχηγός είχε εισαγόμενη μπύρα από την Ναμίμπια στο ψυγείο του, οπότε έσωσαν μια πολύ κακή βραδιά με λίγο αλκοόλ. Το σχέδιο για το πραξικόπημα ακυρώθηκε λίγες ώρες αργότερα. Αν ήταν λίγα δευτερόλεπτα πιο γρήγοροι, είναι πιθανό ότι η Ζάμπια θα είχε μια εντελώς διαφορετική πολιτική τροχιά.

Οι παρατηρητές είδαν το ίδιο πράγμα την Παρασκευή το βράδυ στην Τουρκία, αν και με σαφώς λιγότερο κωμικό τρόπο. Οι συνωμότες δεν θα είχαν καμία ιδέα για το τι ακριβώς να περιμένουν. Ακόμα και τα καλύτερα σχέδια πραξικοπήματος συχνά πηγαίνουν στραβά. Και όταν το κάνουν, οι συνωμότες αναγκάζονται να πάρουν πάρα πολλές επακόλουθες αποφάσεις σε κλάσματα δευτερολέπτου με λίγες πληροφορίες και πολύ χάος.

Έτσι, παρ’όλο που οι Τούρκοι συνωμότες ακολούθησαν ένα γνωστό πλέον σενάριο (μέχρι και την ευγενή αλλά κενή ρητορική σχετικά με την αποκατάσταση της δημοκρατίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της συνταγματικής τάξης), ήταν επίσης καταδικασμένοι σε αποτυχία από το πιο δύσκολο εμπόδιο για ένα επιτυχημένο πραξικόπημα: Την διαίρεση στις στρατιωτικές τάξεις. Όταν αποκαλύφθηκαν αυτές οι διαιρέσεις, οι συνωμότες φαίνονταν λιγότερο πιθανό να κερδίσουν. Και μέσα σε λίγες στιγμές, όπως η Σταχτοπούτα τα μεσάνυχτα, είχαν μετατραπεί από μια αναπόφευκτη δύναμη σε μια ομάδα αναιδών αλλά σοβαρά άστοχων τυχάρπαστων στρατιωτών.