Πού κάνει λάθος η Δύση για την οικονομία της Κίνας

Για πολλούς παρατηρητές της Κίνας, η επιδείνωση των κοινωνικών εντάσεων αποτελεί τον πραγματικό κίνδυνο για την χώρα. Τις τελευταίες δεκαετίες, η εισοδηματική ανισότητα [8] αυξήθηκε ταχύτερα στην Κίνα από όσο σε οποιαδήποτε άλλη μεγάλη οικονομία, η υποβάθμιση του περιβάλλοντος έγινε πηγή κοινωνικών διαμαρτυριών και η επιδείνωση της διαφθοράς θεωρείται ότι παρεμποδίζει την ανάπτυξη και αποσταθεροποιεί το σύστημα.

Οι προσπάθειες για την ενίσχυση των φτωχότερων περιφερειών και για την ανανέωση των κοινωνικών προγραμμάτων αρχίζουν να μετριάζουν τις εισοδηματικές ανισότητες. Η κυβέρνηση αρχίζει επίσης να αντιμετωπίζει τις περιβαλλοντικές ανησυχίες, διότι η άνοδος μιας πιο ανήσυχης μεσαίας τάξης [9] το έχει καταστήσει αυτό μια πολιτική επιταγή. Ωστόσο, η αντιμετώπιση της διαφθοράς αποκάλυψε μια δυνητική σύγκρουση μεταξύ πολιτικών και οικονομικών στόχων. Ο Κινέζος πρόεδρος, Xi Jinping, βλέπει την σύλληψη της διαφθοράς ως αποφασιστικής σημασίας για την διατήρηση της νομιμοποίησης του Κομμουνιστικού Κόμματος, ενώ οι οικονομολόγοι, είτε είναι Κινέζοι είτε Δυτικοί, θεωρούν ότι είναι απαραίτητη για την διατήρηση της ταχείας ανάπτυξης. Αλλά αυτοί οι στόχοι δεν είναι συμβατοί.

Η διαφθορά λέγεται ότι εμποδίζει την ανάπτυξη στις αναπτυσσόμενες οικονομίες, διότι επιβραδύνει τις επενδύσεις, δημόσιες και ιδιωτικές. Αλλά η Κίνα είναι διαφορετική, διότι το κράτος ελέγχει όλους τους σημαντικούς πόρους όπως η γη, η χρηματοδότηση και το δικαίωμα εκμετάλλευσης εμπορικών δραστηριοτήτων. Δεδομένου ότι η ιδιωτικοποίηση των πόρων αυτών δεν είναι πολιτικά ρεαλιστική, η διαφθορά επιτρέπει την μεταβίβαση δικαιωμάτων χρήσης αυτών των περιουσιακών στοιχείων σε ιδιωτικά συμφέροντα μέσω επίσημων ή ανεπίσημων συμβολαιακών ρυθμίσεων με κομματικούς και τοπικούς αξιωματούχους. Μια τέτοια διευθέτηση ενθαρρύνει τις επενδύσεις στις υποδομές και την βιομηχανική επέκταση προς υποστήριξη της ανάπτυξης, και οι δύο πλευρές μοιράζονται τα κέρδη. Είναι ο κύριος λόγος για τον οποίο η Κίνα έχει πάει τόσο καλά οικονομικά, παρ’όλο που δεν διαθέτει ισχυρά θεσμικά όργανα και κράτος δικαίου.

Ωστόσο, καθώς η οικονομία της Κίνας καθίσταται περισσότερο προσανατολισμένη στις υπηρεσίες και πολύπλοκη, και η δημόσια δυσαρέσκεια με τις ανισότητες των διεφθαρμένων συμπεριφορών εντείνεται, η διατήρηση της ανάπτυξης μπορεί να απαιτεί την απομάκρυνση του κόμματος από τον κυρίαρχο ρόλο του στον έλεγχο της πρόσβασης σε πόρους και οικονομικές ευκαιρίες.

Πέρα από τις εθνικές και διεθνείς επενδύσεις, το διεθνές εμπόριο αποτελεί άλλο ένα ζήτημα ανησυχίας. Πολλοί Αμερικανοί συμμερίζονται τα αισθήματα του Trump και των βασικών συμβούλων του ότι τα τεράστια εμπορικά ελλείμματα της Αμερικής συνδέονται στενά με τα μεγάλα εμπορικά πλεονάσματα της Κίνας. Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι ότι δεν υπάρχει άμεση αιτιώδης σχέση μεταξύ των δύο.

Όπως έγραψε ο πρώην πρόεδρος του Συμβουλίου Οικονομικών Συμβούλων, καθηγητής του Harvard, Martin Feldstein: «κάθε σπουδαστής των οικονομικών γνωρίζει ή πρέπει να γνωρίζει ότι το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών κάθε χώρας [10] καθορίζεται εντός των δικών του συνόρων και όχι από τους εμπορικούς του εταίρους». Οι βασικές λογιστικές αρχές μάς λένε ότι το συνολικό εμπορικό έλλειμμα των Ηνωμένων Πολιτειών είναι αποτέλεσμα έλλειψης εθνικών αποταμιεύσεων σε σχέση με τις δαπάνες που οφείλονται στα υπερβολικά δημοσιονομικά ελλείμματα, και στα νοικοκυριά που καταναλώνουν πέραν των δυνατοτήτων τους. Οι χώρες που εμφανίζονται ως ότι είναι η πηγή των αντισταθμιστικών εμπορικών πλεονασμάτων είναι συμπτωματικές.

Πώς μπορεί αυτό να εξηγηθεί διαισθητικά στον μη οικονομολόγο; Μια προσεκτική ματιά στις ιστορικές τάσεις παρέχει μια απάντηση. Το εμπορικό έλλειμμα της Αμερικής έγινε σημαντικό στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και άρχισε μόνο να μετριάζεται γύρω στο 2007. Ωστόσο, τα εμπορικά πλεονάσματα της Κίνας με τις Ηνωμένες Πολιτείες δεν ήταν σημαντικά μέχρι το 2004-05. Πώς θα μπορούσε η Κίνα να είναι υπεύθυνη για τα εμπορικά ελλείμματα της Αμερικής όταν τα τεράστια ελλείμματα της Αμερικής εμφανίστηκαν πολύ πριν από τα τεράστια πλεονάσματα της Κίνας;

Η σύγχυση προέρχεται από το ότι η Κίνα είναι το τελικό σημείο συναρμολόγησης για εξαρτήματα που παράγονται από άλλες ασιατικές χώρες. Στην δεκαετία του 1990, τα διμερή εμπορικά ελλείμματα της Αμερικής επικεντρώνονταν στις πιο ανεπτυγμένες οικονομίες της Ανατολικής Ασίας. Το μερίδιο των αμερικανικών μεταποιητικών εισαγωγών από την Ασία δεν άλλαξε με την πάροδο του χρόνου, αλλά το μεγαλύτερο μέρος τους μεταφέρθηκε στην Κίνα, αφού η χώρα έγινε η τελευταία στάση στο περιφερειακό δίκτυο παραγωγής, στις αρχές της δεκαετίας του 2000.

Η συμβατική σοφία υποδηλώνει επίσης ότι πάρα πολλές αμερικανικέ Άμεσες Ξένες Επενδύσεις (ΑΞΕ, foreign direct investment, FDI) πηγαίνουν στην Κίνα, με αποτέλεσμα την απώλεια θέσεων εργασίας και την μείωση της ανταγωνιστικότητας [στις ΗΠΑ]. Ωστόσο, παρ’όλο που οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα είναι οι δύο μεγαλύτερες οικονομίες παγκοσμίως, μόνο το ένα ή το δύο τοις εκατό των άμεσων ξένων επενδύσεων των ΗΠΑ έχει περάσει στην Κίνα κατά την τελευταία δεκαετία. Από την άλλη πλευρά, μόνο το 3% ή 4% των εξωτερικών επενδύσεων της Κίνας κατευθύνθηκε στην Αμερική.