Αντιστεκόμενοι στην λαϊκιστική παλίρροια | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Αντιστεκόμενοι στην λαϊκιστική παλίρροια

Οι εγχώριοι και οι διεθνείς κίνδυνοι του λαϊκισμού
Περίληψη: 

Μια ευρεία επιτυχία των λαϊκιστικών κομμάτων όχι μόνο θα καθιστούσε τον κόσμο πιο ευάλωτο σε οικονομικές διαταραχές, αλλά θα μπορούσε επίσης να δημιουργήσει μια οικονομική κρίση από μόνη της, με την συστηματική διαταραχή του παγκόσμιου εμπορίου και των χρηματοοικονομικών ροών.

Ο Samuel Seitz είναι φοιτητής Διεθνούς Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Georgetown.

Ο λαϊκισμός έχει γίνει μια πολιτική δύναμη αυξανόμενης ισχύος τα τελευταία χρόνια. Όπως αποδεικνύεται από την εκλογή του προέδρου των ΗΠΑ, Donald Trump, στις Ηνωμένες Πολιτείες, την εθνικιστική εκστρατεία του Brexit στο Ηνωμένο Βασίλειο και την ανταγωνιστική εμφάνιση της αρχηγού του Εθνικού Μετώπου, Marine Le Pen, στην Γαλλία, οι λαϊκίστικες δυνάμεις έχουν κερδίσει έδαφος σε ολόκληρο τον ανεπτυγμένο κόσμο. Αλλά ο λαϊκισμός δεν περιορίζεται στην Ευρώπη και την Βόρεια Αμερική: Ο πρόεδρος των Φιλιππίνων, Ροντρίγκο Ντουτέρτε, και ο πρωθυπουργός της Ινδίας, Narendra Modi, χρησιμοποίησαν επίσης εθνικιστική και λαϊκιστική ρητορική για να καταφέρουν την εκλογική επιτυχία. Και, αν και η άνοδος του λαϊκισμού δεν είναι βέβαια αμείλικτη -ο υποψήφιος του Πράσινου Κόμματος, Alexander Van der Bellen , κατάφερε να νικήσει τον ακροδεξιό εθνικιστή Norbert Hofer στις αυστριακές προεδρικές εκλογές του 2016 και ο κεντρώος Εμμανουέλ Μακρόν νίκησε την εθνικίστρια, αντι-ευρωπαϊκή Le Pen στον δεύτερο γύρο των γαλλικών προεδρικών εκλογών [2]- είναι δύσκολο να υποστηριχθεί ότι τα λαϊκίστικα κινήματα υποχωρούν κατηγορηματικά. Στο κάτω-κάτω, η πρόσφατη εκλογική επιτυχία [3] του Alternative für Deutschland (AfD) στην Γερμανία, μια χώρα με ένα από τα πιο σταθερά πολιτικά συστήματα στην Ευρώπη, αποδεικνύει ότι τα λαϊκιστικά μηνύματα συνεχίζουν να προσελκύουν κοινό. Αυτό υποδηλώνει ένα ανησυχητικό μέλλον για το διεθνές σύστημα, επειδή ελλείψει κοινής υποστήριξης για τις φιλελεύθερες αξίες, τους πολυμερείς θεσμούς, τις πλουραλιστικές κοινωνίες και το ελεύθερο εμπόριο, θα αρχίσει να διαλύεται ένα μεγάλο μέρος της θεσμικής και κανονιστικής συγκολλητικής ουσίας που συγκρατεί την μεταπολεμική τάξη.

13122017-1.jpg

Διαδηλωτής κρατά σημαίες της Πολωνίας και της ΕΕ, ενώ διαδηλώνει εναντίον του Κόμματος Νόμου και Δικαιοσύνης στην Βαρσοβία, τον Νοέμβριο του 2017. KACPER PEMPEL / REUTERS
------------------------------------------------------------------

Ως μια αμφισβητούμενη έννοια, ο λαϊκισμός είναι δύσκολο να προσδιοριστεί, και οι πηγές της επιτυχίας του είναι ίσως ακόμη πιο δύσκολο να απομονωθούν. Παρ’ όλα αυτά, είναι δυνατό να εντοπιστούν ενοποιητικές τάσεις μεταξύ λαϊκιστικών κομμάτων και κινήσεων σε όλο τον κόσμο. Μια σαφής πτυχή του λαϊκισμού είναι η πεποίθηση ότι υπάρχει μια διαλεχτή ομάδα που στέκεται αντιμέτωπη στις κακόβουλες δυνάμεις που ελέγχουν το κράτος. Ωστόσο, οι εκδηλώσεις του λαϊκισμού ποικίλλουν ανάλογα με τις συγκεκριμένες συνθήκες της εκάστοτε χώρας. Όπως τονίζει ο θεωρητικός του λαϊκισμού Cas Mudde [4], «οι χαλαρές ιδεολογίες όπως ο εθνικισμός και ο λαϊκισμός, εμφανίζονται συνήθως σε συνδυασμό με πολύ διαφορετικές έννοιες και ιδεολογικές παραδόσεις που είναι “κλειδιά” για την ικανότητά τους να έχουν νόημα σε μεγαλύτερα εκλογικά σώματα». Παρά τις σημαντικές διαφορές μεταξύ των λαϊκιστικών ομάδων, η υπέρ των αποκλεισμών μορφή της πολιτικής τους αποτελεί μια σταθερά.

Η μοναδική φύση κάθε λαϊκιστικής αφήγησης περιπλέκει την διαδικασία ταυτοποίησης των αιτιών των λαϊκιστικών αισθημάτων και, κατ’ επέκταση, καθιστά πιο δύσκολη την καταπολέμηση των λαϊκιστικών κινημάτων. Ορισμένα λαϊκίστικα κόμματα επικεντρώνονται σε εθνοκεντρικές εντάσεις, ενώ άλλα υπογραμμίζουν τις οικονομικές ανισότητες. Στις περισσότερες περιπτώσεις, ωστόσο, τα θέματα αυτά συγχωνεύονται σε περίπλοκες αφηγήσεις που εκμεταλλεύονται τόσο τους πολιτισμικούς όσο και τους οικονομικούς φόβους. Για παράδειγμα, δείτε μερικές από τις θέσεις της Le Pen στις πρόσφατες προεδρικές εκλογές της Γαλλίας. Μια από τις μεγάλες δεσμεύσεις της, η οποία πρότεινε έναν πιο οικονομικά προσανατολισμένο λαϊκισμό, ήταν η δέσμευση να αποσύρει την Γαλλία από την Ευρωπαϊκή Ένωση, εκτός εάν η ΕΕ μετατραπεί σε μια χαλαρή ομοσπονδία χωρίς κοινό νόμισμα. Αυτή η οικονομική εστίαση εκφράστηκε περαιτέρω με την υπόσχεσή της να μειώσει την ηλικία συνταξιοδότησης, να αυξήσει τους δασμούς και να επεκτείνει τα επιδόματα κοινωνικής πρόνοιας. Ωστόσο, η Le Pen χρησιμοποίησε επίσης εθνικούς φόβους [5] για να κινητοποιήσει τους υποστηρικτές της, δεσμευόμενη να περιορίσει τη μετανάστευση, να προσφέρει δωρεάν εκπαίδευση σε Γάλλους υπηκόους και να δώσει προτεραιότητα στους Γάλλους πολίτες όταν πρόκειται για αποφάσεις στέγασης και απασχόλησης. Αυτές οι πολιτικές πολιτισμικού και εθνολογικού λαϊκισμού είχαν επίσης μια θρησκευτική τάση που προήλθε από την σύνδεση που έκανε η Le Pen μεταξύ των μεταναστών και των προσφύγων με την τρομοκρατία, και τις απειλές της να αφαιρέσει από τους Μουσουλμάνους διπλής υπηκοότητας την γαλλική ιθαγένεια, εφόσον είχαν ακραίες απόψεις [6]. Εν ολίγοις, οι πολιτικές προτιμήσεις της φαινόταν να εκμεταλλεύονται τόσο τους οικονομικούς όσο και τους εθνοπολιτισμικούς φόβους.

Ίσως είναι αδύνατο να διαχωριστούν πλήρως οι εθνοπολιτισμικοί λόγοι προς την υποστήριξη λαϊκιστικών κομμάτων από τους οικονομικούς. Αλλά ανεξάρτητα από τα συγκεκριμένα κίνητρα που έχουν οι άνθρωποι προς την υποστήριξη λαϊκιστικών κινημάτων, ο επιτυχημένος λαϊκισμός κάθε είδους αποτελεί πραγματική απειλή για την διεθνή συνεργασία και σταθερότητα. Δείτε τις οικονομικές απόψεις των λαϊκιστών όπως ο Trump και η Le Pen. Και οι δύο επιδιώκουν να επανεφαρμόσουν προστατευτικά μέτρα και να περικόψουν πολυμερείς συμφωνίες όπως η NAFTA και η ευρωζώνη. Αυτές οι πολιτικές κινδυνεύουν να γυρίσουν πίσω το ρολόι της απελευθέρωσης του εμπορίου και να μας επιστρέψουν σε έναν κόσμο μιας μερκαντιλιστικής πολιτικής μηδενικού αθροίσματος.