Η ψεύτικη προφητεία της υπερδιασύνδεσης

Έξι θεμελιώδη στοιχεία μπορούν να βοηθήσουν όσους δεν έχουν εμπειρία στην θεωρία των δικτύων να σκεφτούν με μεγαλύτερη καθαρότητα τις πιθανές πολιτικές και γεωπολιτικές επιπτώσεις των γιγάντιων, υψηλής ταχύτητας κοινωνικών δικτύων [7]. Το πρώτο αφορά το μοτίβο των συνδέσεων εντός των δικτύων. Από την εποχή της δουλειάς του Ελβετού μελετητή Leonhard Euler τον 18ο αιώνα, οι μαθηματικοί έχουν συλλάβει τα δίκτυα ως γραφήματα κόμβων (nodes) που συνδέονται μεταξύ τους με συνδέσμους ή, στην γλώσσα της θεωρίας του δικτύου, «ακμές» (edges). Οι άνθρωποι σε ένα κοινωνικό δίκτυο είναι απλά κόμβοι που συνδέονται με ακμές που ονομάζουμε «σχέσεις». Όμως, όλοι οι κόμβοι ή οι ακμές σε ένα κοινωνικό δίκτυο δεν είναι ίσοι, επειδή λίγα κοινωνικά δίκτυα μοιάζουν με ένα απλό πλέγμα στο οποίο κάθε κόμβος έχει τον ίδιο αριθμό ακμών με όλα τα υπόλοιπα. Τυπικά, ορισμένοι κόμβοι και ακμές είναι πιο σημαντικοί από τους άλλους. Για παράδειγμα, ορισμένοι κόμβοι έχουν υψηλότερο «βαθμό», που σημαίνει ότι έχουν περισσότερες ακμές, και μερικοί έχουν υψηλότερη «ενδιάμεση κεντρικότητα» (betweenness centrality), που σημαίνει ότι λειτουργούν ως οι πολυάριθμοι κόμβοι μέσω των οποίων πρέπει να περάσει πολλή κυκλοφορία του δικτύου. Για να το θέσουμε με διαφορετικό τρόπο, μερικές κρίσιμες ακμές μπορούν να λειτουργήσουν ως γέφυρες, συνδέοντας μεταξύ τους διαφορετικά σύνολα κόμβων που διαφορετικά δεν θα μπορούσαν να επικοινωνήσουν. Παρόλα αυτά, σχεδόν πάντα θα υπάρχουν «απομονωμένοι στο δίκτυο» (network isolates) -μεμονωμένοι κόμβοι που δεν συνδέονται με τα κύρια στοιχεία του δικτύου.

Ταυτόχρονα, όμοιος ομοίω αεί πελάζει. Λόγω του φαινομένου που είναι γνωστό ως «ομοφιλία» (homophily), ή η ελκυστικότητα στην ομοιότητα, τα κοινωνικά δίκτυα τείνουν να σχηματίζουν συστάδες κόμβων με παρόμοιες ιδιότητες ή συμπεριφορές. Το αποτέλεσμα, όπως διαπίστωσαν οι ερευνητές όταν σπούδαζαν σε Αμερικανικά γυμνάσια, μπορεί να είναι ο αυτο-διαχωρισμός κατά μήκος φυλετικών γραμμών ή άλλων μορφών πόλωσης. Ο πρόσφατος διαχωρισμός της αμερικανικής δημόσιας σφαίρας σε δύο θαλάμους αντήχησης, καθένας εκ των οποίων δεν ακούει τις επιχειρηματολογίες του άλλου, είναι μια τέλεια εικόνα.

Ένα κοινό λάθος αρκετής από την πολύ δημοφιλή αρθρογραφία σχετικά με τα κοινωνικά δίκτυα είναι να γίνεται διάκριση μεταξύ δικτύων και ιεραρχιών. Πρόκειται για μια ψευδή διαφορά. Μια ιεραρχία είναι απλά ένα ειδικό είδος δικτύου με περιορισμένους αριθμούς οριζόντιων ακμών, επιτρέποντας σε έναν μοναδικό κυρίαρχο κόμβο να διατηρεί εξαιρετικά υψηλό βαθμό και εξαιρετικά υψηλή κεντρικότητα. Η ουσία κάθε αυτοκρατορίας είναι ότι οι κόμβοι που βρίσκονται πιο κάτω στο οργανόγραμμα δεν μπορούν να επικοινωνούν μεταξύ τους, πολύ λιγότερο να οργανωθούν, χωρίς να περνούν από τον κεντρικό κόμβο. Η σωστή διάκριση είναι μεταξύ των ιεραρχικών δικτύων (hierarchical networks) και των κατανεμημένων δικτύων (distributed networks).

Για το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας, τα ιεραρχικά δίκτυα κυριαρχούσαν επί των κατανεμημένων δικτύων. Σε σχετικά μικρές κοινότητες με σχετικά συχνές συγκρούσεις, η κεντρική ηγεσία απολάμβανε ένα μεγάλο πλεονέκτημα, διότι ο πόλεμος είναι γενικά ευκολότερος υπό κεντρική διοίκηση και έλεγχο. Επιπλέον, στις περισσότερες γεωργικές κοινωνίες, η παιδεία ήταν το προνόμιο μιας μικρής ελίτ, έτσι ώστε μόνο μερικοί κόμβοι συνδέονταν με τα γραπτά κείμενα. Αλλά τότε, πριν από περισσότερα από 500 χρόνια, ήρθε η τυπογραφία. Ενίσχυσε την αίρεση του Μαρτίνου Λούθηρου και γεννήθηκε ένα νέο δίκτυο.

Ο Λούθηρος πίστευε ότι το αποτέλεσμα του κινήματός του για τη μεταρρύθμιση της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας [8] θα ήταν αυτό που έφτασε να αποκαλείται «ιεροσύνη όλων των πιστών», το ισοδύναμο στον 16ο αιώνα της «παγκόσμιας κοινότητας» του Ζούκερμπεργκ. Στην πράξη, η Προτεσταντική Μεταρρύθμιση παρήγαγε περισσότερο από έναν αιώνα αιματηρών θρησκευτικών συγκρούσεων. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα νέα δόγματα, όπως του Λούθηρου και αργότερα του Τζον Κάλβιν, δεν διαδόθηκαν ομοιόμορφα στους ευρωπαϊκούς πληθυσμούς. Αν και ο Προτεσταντισμός απέκτησε γρήγορα την δομή ενός δικτύου, η ομοφιλία οδήγησε στην πόλωση, με τα μέρη της Ευρώπης που μοιάζουν περισσότερο με την αστική Γερμανία όσον αφορά την πυκνότητα του πληθυσμού και την παιδεία να αγκαλιάζουν τη νέα θρησκεία, και τις πιο αγροτικές περιοχές να αντιδρούν εναντίον της, υιοθετώντας την παπική Αντι-μεταρρύθμιση. Ωστόσο, αποδείχθηκε αδύνατο για τους Καθολικούς ηγέτες να καταστρέψουν τα προτεσταντικά δίκτυα, ακόμη και με μαζικές εκτελέσεις, ακριβώς όπως αποδείχθηκε αδύνατο να εξαλειφθεί πλήρως ο καθολικισμός στα κράτη που υιοθέτησαν την Μεταρρύθμιση.

Η ΙΣΧΥΣ ΤΩΝ ΑΔΥΝΑΜΩΝ ΔΕΣΜΩΝ

Η δεύτερη επίγνωση είναι ότι οι ασθενείς δεσμοί είναι ισχυροί. Όπως έδειξε ο κοινωνιολόγος του Πανεπιστημίου Στάνφορντ, Mark Granovetter, σε ένα σπερματικό άρθρο του το 1973 [9], οι γνωριμίες είναι οι γέφυρες μεταξύ ομάδων φίλων και είναι αυτοί οι αδύναμοι δεσμοί που κάνουν τον κόσμο να φαίνεται μικρός. Στο διάσημο πείραμα με αλυσιδωτές επιστολές που δημοσίευσε το 1967 ο ψυχολόγος Stanley Milgram, αποδείχτηκε ότι υπάρχουν μόνο επτά βαθμοί διαχωρισμού μεταξύ μιας χήρας υπαλλήλου στην Omaha της Νεμπράσκα και ενός χρηματιστή της Βοστώνης τον οποίον εκείνη δεν γνωρίζει.

Άνθρωποι φωτογραφίζονται σε μια τελετή ανάρτησης της σημαίας στην Πλατεία Tianamen, στο Πεκίνο, τον Δεκέμβριο του 2016. JASON LEE / REUTERS
------------------------------------------------------------------------