Η ανησυχητική στροφή της Καμπότζης προς την Κίνα

Όταν ο πρωθυπουργός της Καμπότζης, Χουν Σεν, ισχυρίστηκε ότι πέτυχε μια σαρωτική νίκη στις εκλογές της χώρας στις 29 Ιουλίου, οι περισσότεροι διεθνείς παρατηρητές γρήγορα κατήγγειλαν τα αποτελέσματα ως νοθευμένα. Δεδομένου ότι οι εκλογές συνέβαλαν στην εδραίωση της 33ετούς, ολοένα και πιο αυταρχικής κατοχής της εξουσίας, οι κατηγορίες αυτές είναι ανησυχητικές. Ακόμα πιο ανησυχητική είναι όμως η πρόσφατη στροφή του Hun Sen προς την Κίνα [2] και τα αυξανόμενα τοπικά και περιφερειακά οφέλη που απολαμβάνει το Πεκίνο από την σχέση του με την Καμπότζη [3].

Για μυριάδες λόγους, η Ουάσιγκτον έχει από καιρό θεωρήσει την Καμπότζη μια στρατηγικά χαμένη υπόθεση. Ωστόσο, η στροφή της χώρας προς την Κίνα πρέπει να αποτελέσει προειδοποίηση για τι θα σημαίνει η αυξανόμενη οικονομική παρουσία της Κίνας, ειδικά στις αυταρχικές χώρες στη Νοτιοανατολική Ασία και την Ευρασία ευρύτερα. Για να ανταποκριθούν αποτελεσματικά, οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους πρέπει να δουν την Καμπότζη με μια φρέσκια ματιά, τόσο ως πρόκληση εθνικής ασφάλειας όσο και ως ευκαιρία. Αν και ο Χουν Σεν έχει σφίξει τον λαβή του στην χώρα και την έσπρωξε πιο κοντά στο Πεκίνο, υπάρχει πραγματικά μια διαδεδομένη, αν και ήσυχη, οργή μεταξύ των απλών πολιτών σχετικά με την υποταγή της κυβέρνησής τους στην Κίνα.

Ο Κινέζος πρόεδρος, Xi Jinping, χαμογελά δίπλα στον πρωθυπουργό της Καμπότζης, Hun Sen, στην Πνομ Πενχ, τον Οκτώβριο του 2016. SAMRANG PRING / REUTERS
-------------------------------------------------------------------

ΙΣΧΥΡΟΙ ΔΕΣΜΟΙ

Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, η Κίνα εργάστηκε επιμελώς για να καλλιεργήσει δεσμούς με τον ισχυρό άνδρα της Καμπότζης. Το Πεκίνο συνέχισε να υποστηρίζει τον Hun Sen καθώς διέλυσε το κύριο κόμμα της αντιπολίτευσης της Καμπότζης, έριξε τον ηγέτη του στην φυλακή, χειραγώγησε [4] τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να ενισχύσει την αντιληπτή δημοτικότητά του και προήδρευσε στην διάλυση [5] των δύο μεγαλύτερων ανεξάρτητων εφημερίδων της χώρας. Όταν ξεκίνησε η καταστολή στην πολιτική αντιπολίτευση τον περασμένο Νοέμβριο, η Κίνα ήρθε σε υπεράσπιση της κυβέρνησης. Μετά από συνάντηση με τον Κινέζο υπουργό Εξωτερικών, Wang Yi, στα τέλη Μαρτίου, ο Hun Sen έγραψε στην σελίδα του στο Facebook [6] ότι «οι Κινέζοι ηγέτες θα ήθελαν να υποστηρίξουν και να ευχηθούν στον Samdech Techo [Hun Sen] να κερδίσει τις εκλογές και να ηγηθεί της μοίρας της Καμπότζης να γίνει πιο αναπτυγμένη στο μέλλον». Και στο διάστημα μέχρι τις εκλογές του Ιουλίου, ο πρεσβευτής της Κίνας στην Καμπότζη παρευρέθηκε [7] σε μια προεκλογική συγκέντρωση του κυβερνώντος κόμματος στην Πνομ Πενχ.

Αυτή η υποστήριξη έχει πάρει επίσης πιο απτές μορφές. Τον περασμένο Δεκέμβριο, η Κίνα δεσμεύθηκε να δώσει στην εθνική εκλογική εκστρατεία της Καμπότζης [8] 20 εκατομμύρια δολάρια για κάλπες, υπολογιστές και άλλο εξοπλισμό. Επισκεπτόμενος την Καμπότζη τον Ιούνιο, ο υπουργός Άμυνας της Κίνας ανακοίνωσε ένα πακέτο στρατιωτικής βοήθειας ύψους 100 εκατομμυρίων δολαρίων και ισχυρίστηκε ότι η Καμπότζη ήταν ένας «πιστός φίλος» [9]. Το Πεκίνο εργάστηκε σκληρά για να καλλιεργήσει τέτοια νομιμοφροσύνη από τον νότιο γείτονά του. Για να βοηθήσει τον Χουν Σεν να αντισταθμίσει την εγχώρια και διεθνή κριτική για την αυξανόμενη αυταρχική στροφή του, η Κίνα αύξησε [10] την βοήθεια και τις επενδύσεις της, αναγγέλλοντας δάνεια με ευνοϊκούς όρους ύψους εκατοντάδων εκατομμυρίων δολαρίων [11], υποστηρίζοντας έργα υποδομής [12] και αυξάνοντας τον αριθμό των Κινέζων τουριστών [13] που επισκέφθηκαν την Καμπότζη το τελευταίο έτος κατά περισσότερο από 40% [14]. Η Κίνα είναι πλέον ο μεγαλύτερος δωρητής βοήθειας στην Καμπότζη.

Σε αντάλλαγμα για την αδιαμφισβήτητη υποστήριξη του Πεκίνου, η Καμπότζη υπό τον Hun Sen γίνεται όλο και περισσότερο υποτελής στην Κίνα και συνέβαλε στην επέκταση των τοπικών και περιφερειακών φιλοδοξιών του Πεκίνου. Η κυβέρνηση της Καμπότζης έχει εκτοπίσει χιλιάδες οικογένειες Καμποτζιανών για έργα που χρηματοδοτούνται από την Κίνα. Πιο χαρακτηριστικά, σε μια συμφωνία που παραβίαζε τους εθνικούς νόμους της Καμπότζης, η κυβέρνηση εκχώρησε κρυφά περισσότερο από το 20% της ακτογραμμής της Καμπότζης [15] σε μια κινεζική εταιρεία. Ο Χουν Σεν ανταποκρίθηκε πιστά στις προσκλήσεις του Πεκίνου για να κάνει περισσότερα για να προστατεύσει τις κινεζικές επενδύσεις, επιτιθέμενος σε εκείνους που αμφισβητούν την αυξανόμενη οικονομική εξάρτηση της Καμπότζης από τον βόρειο γείτονά της. Έχει επίσης υπερασπιστεί τα αναπτυξιακά έργα της Κίνας στο εξωτερικό, παρακάμπτοντας την κριτική ότι τέτοιου είδους έργα έχουν θέσει μη βιώσιμα χρέη στις δικαιούχους χώρες, προκάλεσαν διαρκή περιβαλλοντική ζημία και εκτόπισαν τοπικούς εργαζομένους.

Για τις περιφερειακές φιλοδοξίες της Κίνας, η σχέση με την Καμπότζη αποφέρει συνεχή μερίσματα. Παρά το γεγονός ότι δεν είναι διεκδικητής στο αμφισβητούμενο θαλάσσιο χώρο στην Θάλασσα της Νότιας Κίνας, η Καμπότζη έχει υποστηρίξει σταθερά την κατασκευή κινεζικών νησιών και την στρατιωτικοποίηση από την Κίνα εκεί. Έχει προστατεύσει το Πεκίνο [16] από την κριτική της Ένωσης των Εθνών της Νοτιοανατολικής Ασίας (Association of Southeast Asian Nations, ASEAN), μπλοκάροντας επανειλημμένα οποιαδήποτε μέτρα θα καθιστούσαν το Πεκίνο υπεύθυνο για την επιθετική συμπεριφορά του. Επιπλέον, η απόκτηση από την Κίνα μεγάλων τμημάτων της ακτογραμμής της Καμπότζης και η κατασκευή λιμενικών εγκαταστάσεων στην παραθαλάσσια πόλη Σιχάνουκβιλ, προσφέρουν πιθανές μελλοντικές τοποθεσίες για κινεζικές ναυτικές βάσεις που θα επιτρέψουν στο Πεκίνο να προβάλει ισχύ περαιτέρω στην περιοχή και πέρα από αυτήν. Και πέρυσι, η Καμπότζη διέλυσε ένα μακροχρόνιο πρόγραμμα στρατιωτικής βοήθειας των ΗΠΑ, κλιμακώνοντας την εκπαίδευση και το συντονισμό της με τον Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό της Κίνας.

Ίσως το πιο σημαντικό για το κινεζικό καθεστώς που υπέφερε από ένα πρόβλημα εικόνας [17] στο εξωτερικό, η Καμπότζη έχει υπηρετήσει ως μια πιστή φωνή που παρέχει θετική προπαγάνδα για το Πεκίνο. Παραστεκόμενος δίπλα σε έναν ανώτερο υπάλληλο του Τμήματος Δημοσιότητας του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος τον περασμένο Απρίλιο, ο Hun Sen προήδρευσε στην δημοσιοποίηση ενός τεύχους της φιλοσοφίας Xi Jinping στα χμερ και ενθάρρυνε τους Καμποτζιανούς «αξιωματούχους, καθηγητές και μαθητές να διαβάσουν το βιβλίο». Καθώς τα ανεξάρτητα μέσα μαζικής ενημέρωσης έχουν καταστραφεί στην Καμπότζη, τα κινεζικά κρατικά μέσα ενημέρωσης όπως το China Daily [18], οι Global Times [19] και το Xinhua έχουν καλύψει στο κενό, γεμίζοντας τις αρθρογραφικές σελίδες στις εφημερίδες της Καμπότζης και μετατρέποντάς τις σε εκπροσώπους της κινεζικής προπαγάνδας. Σε αυτό, η Καμπότζη έχει αποδειχθεί ένα ανησυχητικό παράδειγμα κράτους που εργάζεται σε συνεργασία με τους λογοκριτές και τους προπαγανδιστές του Πεκίνου.

Εν τω μεταξύ, η σχέση με την Κίνα έχει διακυβεύσει την ανεξαρτησία και την κυριαρχία της Καμπότζης ενώ παράλληλα προσφέρει λίγα οφέλη στους απλούς πολίτες. Παρόλο που οι κινεζικές επενδύσεις έχουν οδηγήσει σε κατασκευαστικά έργα σε ολόκληρη την Καμπότζη, παρατηρητές [20] εξέφρασαν επίσης την ανησυχία τους για το γεγονός ότι «τα υπερβολικά έργα, οι πόλεις-φάντασμα και τα χωριά Potemkin» είναι απίθανο να κάνουν κάτι για τη μελλοντική ανάπτυξη της χώρας. Σύμφωνα με την πρακτική τους σε άλλα μέρη του κόσμου, οι κινεζικές κρατικές εταιρείες φέρνουν Κινέζους εργάτες για να χτίσουν δρόμους, φράγματα και γέφυρες και δεν προσλαμβάνουν τοπικούς εργάτες ούτε μεταφέρουν γνώση και εξειδίκευση στις τοπικές κοινότητες. Χαρακτηριστική όλων αυτών είναι η κινεζική επένδυση στην παραλιακή πόλη Sihanoukville, η οποία έχει δει μια μαζική εισροή κινεζικών καζίνο και τουριστών. Όπως ανέφερε η Anna Fifield στην [εφημερίδα] Washington Post [21], η δυσαρέσκεια αυξάνεται από τους μέσους Καμποτζιανούς. "Όλο αυτό το χτίσιμο που κάνουν είναι μόνο προς όφελος των Κινέζων”, είπε ένας άνθρωπος του Σιχάνουκβιλ. "Είναι καλό για τους ιδιοκτήτες γης αλλά όχι για τους απλούς ανθρώπους". "Σε πολλές περιπτώσεις, τα οφέλη ήταν ελάχιστα ή αρνητικά", γράφει ο Sebastian Strangio [22], συγγραφέας του [βιβλίου] Hun Sen’s Cambodia. Αυτές οι επενδύσεις από το Πεκίνο οδήγησαν επίσης στην υποβάθμιση του περιβάλλοντος σε μια χώρα που ήδη παλεύει με μια σειρά περιβαλλοντικών ζητημάτων.

Ένας άλλος τομέας ανησυχίας είναι η πτυχή της διπλωματίας της παγίδας χρέους από την βοήθεια της Κίνας. Η Κίνα έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της Καμπότζης, αντιπροσωπεύοντας περίπου το 44% [23] των άμεσων ξένων επενδύσεων που έλαβε η Καμπότζη από το 1994 έως το 2014. Εκτιμάται ότι περίπου το 70% [24] των δρόμων και των γεφυρών στην χώρα έχουν χρηματοδοτηθεί από την Κίνα με δάνεια ύψους περίπου 2 δισεκατομμυρίων δολαρίων, ποσό που ισοδυναμεί με το περίπου ένα δέκατο του ΑΕΠ της Καμπότζης. Αυτή η εισροή κινεζικών χρημάτων έχει θέσει την Καμπότζη σε μια επισφαλή, ακόμη και υποτελή σχέση με το Πεκίνο. Η Καμπότζη οφείλει στην Κίνα περισσότερα από 4 δισ. δολάρια -τα δύο πέμπτα [25] του σημαντικού εθνικού χρέους της, σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις.

ΘΑ ΠΑΡΕΜΒΕΙ Η ΟΥΑΣΙΝΓΚΤΟΝ;

Η ευθυγράμμιση της Καμπότζης με την Κίνα συνέβη εν τη απουσία σταθερής εμπλοκής των ΗΠΑ και της Δύσης. Αυτό είναι ατυχές επειδή ο αγώνας που παίζεται στην Καμπότζη είναι μια μικρογραφία της πολύ ευρύτερης μάχης για επιρροή που βρίσκεται σε εξέλιξη στη Νοτιοανατολική Ασία. Στην Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας του 2017 (2017 National Security Strategy), η Ουάσιγκτον αναγνώρισε ότι υπάρχει «ένας γεωπολιτικός ανταγωνισμός μεταξύ ελεύθερων και καταπιεστικών οραμάτων της παγκόσμιας τάξης ... που λαμβάνει χώρα στην περιοχή Ινδίας-Ειρηνικού». Αν οι Ηνωμένες Πολιτείες θέλουν να υπερασπιστούν τις ανοιχτές και ελεύθερες κοινωνίες, τότε πρέπει να εργαστούν για να τονίσουν το πώς τα αυταρχικά καθεστώτα όπως της Καμπότζης δεν εξυπηρετούν τους ανθρώπους τους.

Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής στην Ουάσιγκτον συνήθως αγνοούν την Καμπότζη σε ευρύτερες συζητήσεις για τα θέματα αυτά, για διάφορους λόγους. Πρόκειται για μια μικρή αναπτυσσόμενη χώρα που δεν ανήκει ή δεν συνορεύει με στρατηγικό έδαφος˙ έχει κυβερνηθεί από τον Hun Sen για περισσότερες από τρεις δεκαετίες˙ και γενικά θεωρείται ως η χώρα που είναι πιο πολύ στο τσεπάκι της Κίνας. Από οικονομική, δημοκρατική, πολιτική και στρατηγική προοπτική, λοιπόν, η Καμπότζη θεωρείται άγονη περιοχή -άξια αναγνώρισης αλλά όχι προσοχής ή πόρων.

Αυτό είναι ένα λάθος. Η Καμπότζη ίσως να είναι ο προάγγελος του τι μπορεί να συμβεί στην πολιτική και τις πολιτικές ενός κυρίαρχου έθνους όταν μια κυβέρνηση μετακινείται πλήρως στο στρατόπεδο του Πεκίνου, αλλά αυτό δεν την καθιστά μια απελπιστική περίπτωση. Οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν και πρέπει να αντιμετωπίσουν την κινεζική επιρροή στο πλαίσιο μιας ευρύτερης στρατηγικής Ινδίας-Ειρηνικού. Και κάνοντας αυτό σε μια χώρα όπως η Καμπότζη θα έδειχνε επίσης την δέσμευση των ΗΠΑ σε ολόκληρη την περιοχή -όχι μόνο σε μέρη όπου είναι βολικό.

Εάν η Ουάσινγκτον και οι σύμμαχοί της επανεξέταζαν το πώς να σκέφτονται για την Καμπότζη, υπάρχουν πολλά που μπορούν να κάνουν -τόσο στην χώρα όσο και ευρύτερα στη Νοτιοανατολική Ασία. Ο επείγων χαρακτήρας του ανταγωνισμού με μια ολοένα και πιο αντιφιλελεύθερη Κίνα στη Νοτιοανατολική Ασία αυξάνεται, αλλά οι πόροι των ΗΠΑ δεν αυξήθηκαν παράλληλα. Ο αυξανόμενος ανταγωνισμός χωρίς αύξηση πόρων δεν αποτελεί συνταγή επιτυχίας. Για να ανταγωνιστεί αποτελεσματικά, η Ουάσιγκτον πρέπει να διαθέσει περισσότερους πόρους για να ενισχύσει την δημόσια διπλωματία και τις ανταλλαγές ανθρώπων με την Καμπότζη. Δεύτερον, πρέπει να γίνουν περισσότερα για να αντιμετωπιστούν οι εκστρατείες παραπληροφόρησης. Το τελευταίο ενάμισι έτος [26], η Καμπότζη έχει περάσει από ένα περιβάλλον ανοικτών μέσων μαζικής ενημέρωσης σε ένα που κυριαρχείται όλο και περισσότερο από την προπαγάνδα και την παραπληροφόρηση. Η δημιουργική σκέψη για το πώς να αποκτήσουν οι Καμποτζιανοί μεγαλύτερη πρόσβαση στις πληροφορίες -είτε χρησιμοποιώντας τεχνολογία για να μεταφράσουν ξένα μέσα ενημέρωσης στα χμερ είτε αυξάνοντας τους πόρους του Voice of America και του Radio Free Asia- θα επιτρέψουν έναν πιο ανοιχτό διάλογο στην Καμπότζη για τη μελλοντική κατεύθυνση της χώρας και την κινεζική δραστηριότητα σε αυτήν. Επιπλέον, η επέκταση της λίστας των στοχευμένων κυρώσεων σε εκείνα τα άτομα που επιτρέπουν την καταστολή των διαφωνιών μπορεί να αυξήσει την πίεση μέσα στο καθεστώς για να επανεξετάσει την αδιαμφισβήτητη πίστη του στον Hun Sen.

Η Ουάσινγκτον μπορεί επίσης να διπλασιάσει την υποστήριξη και τις επενδύσεις που βοηθούν τον λαό της Καμπότζης, συμπεριλαμβανομένης της χρηματοδότησης της ανθρωπιστικής βοήθειας και των προσπαθειών εξουδετέρωσης ναρκοπεδίων. Το πρόσφατο επιχειρηματικό φόρουμ Ινδίας-Ειρηνικού (Indo-Pacific Business Forum) [27] θα μπορούσε να αποτελέσει σημείο εκκίνησης για την παροχή κινήτρων για ιδιωτικές επενδύσεις στην Καμπότζη, που αποσκοπεί στην προώθηση της μελλοντικής ανάπτυξης της Καμπότζης και όχι μόνο στην απόσπαση των πόρων της. Πολλοί Καμποτζιανοί πιστεύουν ότι η Κίνα δεν ενδιαφέρεται για την προστασία του περιβάλλοντος, τα δικαιώματα των εργαζομένων, την κατάρτιση ή την διαφάνεια. Αυτό είναι δυνητικά ευνοϊκό έδαφος για μια εμπλοκή του αμερικανικού ιδιωτικού τομέα που να είναι βιώσιμη, να καθοδηγείται από την αγορά, να πληροί υψηλά πρότυπα ασφάλειας και να προορίζεται να συμβάλει στην ανάπτυξη και όχι να βαρύνει την χώρα με μη βιώσιμο χρέος.

Ωστόσο, για να λειτουργήσουν όλα αυτά, οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι εταίροι τους πρέπει να κάνουν μια συντονισμένη προσπάθεια για να παράσχουν ένα βιώσιμο εναλλακτικό μοντέλο αειφόρου ανάπτυξης. Αθροιστικά, οι πόροι της Αυστραλίας, της Αμερικής, της Ευρώπης, της Ινδίας, της Ιαπωνίας και της Νότιας Κορέας είναι τεράστιοι. Όλες αυτές οι χώρες σημείωσαν επισήμως την σημασία της Νοτιοανατολικής Ασίας για τη μελλοντική τους ανάπτυξη -και η ανάληψη μιας μόνιμης προσπάθειας για την παροχή ενός εναλλακτικού μοντέλου θα είχε ισχυρό αποτέλεσμα. Κάτι τέτοιο, τουλάχιστον, θα παρείχε σε χώρες όπως η Καμπότζη μια πραγματική επιλογή. Η αυξανόμενη πίεση στον Hun Sen -είτε επισημαίνοντας περαιτέρω την στενή του προσωπική ευθυγράμμισή του με το Πεκίνο είτε επιβάλλοντας συντονισμένες κυρώσεις εναντίον εκείνων του καθεστώτος του που είναι υπεύθυνοι για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων- δεν είναι αυτοσκοπός. Πρόκειται μάλλον για πολιτικά εργαλεία που αποσκοπούν στην αντιμετώπιση της εξάπλωσης της κινεζικής επιρροής και στην ενίσχυση του μέσου Καμποτζιανού.

Οι πρόσφατες εκλογές στην Καμπότζη τής έδωσαν ένα μικρό διάστημα προσοχής και επικρίσεων στην Ουάσινγκτον. Αν αυτό παραμείνει η πλήρης έκταση της αμερικανικής εμπλοκής, τότε θα αποτελέσει μια χαμένη ευκαιρία. Μιλώντας με εκατοντάδες φοιτητές της Καμπότζης, ηγέτες των επιχειρήσεων, αξιωματικούς του στρατού, κυβερνητικούς αξιωματούχους και δημοσιογράφους επαληθεύονται οι δημοσκοπήσεις [28] που δείχνουν ότι αυτή η πολύ νέα χώρα είναι πολύ φιλοαμερικανική. Με την αυξανόμενη δυσφορία με την Κίνα έχει έρθει η επιθυμία για περισσότερη εμπλοκή των ΗΠΑ. Η Καμπότζη δεν βρίσκεται στο τσεπάκι της Κίνας, ακόμα κι αν βρίσκεται η σημερινή ηγεσία. Η αξιοποίηση του γεγονότος αυτού ωφελεί τον λαό της Καμπότζης, αποδυναμώνει την λαβή της Κίνας στην Πνομ Πενχ και καθιστά την στρατηγική των ΗΠΑ πιο ανταγωνιστική στην περιοχή.

Copyright © 2018 by the Council on Foreign Relations, Inc. 
All rights reserved.

Source URL: https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2018-08-17/cambodias-troubling-tilt-toward-china

Links
[1] https://www.amazon.com/Lessons-Tragedy-Statecraft-World-Order/dp/030023824X
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2018-02-13/china-r...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/cambodia/2017-09-14/cambodias-cr...
[4] https://www.theguardian.com/world/2018/feb/09/cambodian-leader-hun-sen-f...
[5] https://www.cambodiadaily.com/cambodia-daily-close-24-years/
[6] https://www.phnompenhpost.com/national/china-wants-see-pm-re-elected-pm-...
[7] http://asia.nikkei.com/Spotlight/Cover-Story/Cambodians-wary-as-Chinese-...
[8] https://www.reuters.com/article/us-cambodia-politics/china-pledges-suppo...
[9] https://uk.reuters.com/article/uk-cambodia-china/china-pledges-over-100-...
[10] https://www.cambodiadaily.com/news/china-signs-new-aid-agreements-cambod...
[11] http://www.abc.net.au/news/2018-07-20/china-lends-cambodia-350-million-d...
[12] https://www.khmertimeskh.com/50100872/china-key-partner-cambodia-infrast...
[13] http://www.chinadaily.com.cn/business/2017-09/26/content_32497079.htm
[14] http://www.xinhuanet.com/english/2018-02/27/c_137003777.htm
[15] https://static1.squarespace.com/static/566ef8b4d8af107232d5358a/t/5ad5e2...
[16] https://www.reuters.com/article/us-southchinasea-ruling-asean/asean-dead...
[17] https://www.newyorker.com/news/daily-comment/xi-jinping-may-be-president...
[18] https://www.khmertimeskh.com/50517324/twisting-facts-will-not-help-strai...
[19] https://www.khmertimeskh.com/50496644/us-should-be-prudent-when-talking-...
[20] https://www.rfa.org/english/news/cambodia/china-debt-03072018162337.html
[21] mailto:https://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/this-cambodian-...
[22] https://www.newsweek.com/china-wins-cambodia-elections-1047309
[23] https://www.phnompenhpost.com/business/more-chinese-fdi-horizon
[24] https://www.cambodiadaily.com/news/china-funded-70-percent-cambodian-roa...
[25] https://projects.voanews.com/cambodia-election-2018/english/feature/chin...
[26] https://www.reuters.com/article/us-cambodia-politics-media/foreign-repor...
[27] https://www.uschamber.com/event/indo-pacific-business-forum
[28] https://www.brookings.edu/blog/order-from-chaos/2017/01/18/how-asians-vi...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition