Η ξεχασμένη ιστορία της οικονομικής κρίσης | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η ξεχασμένη ιστορία της οικονομικής κρίσης

Τι θα έπρεπε να έχει διδαχθεί ο κόσμος το 2008*
Περίληψη: 

Δέκα χρόνια μετά τη μεγάλη οικονομική κρίση, υπάρχει ελάχιστη συναίνεση για το νόημα του 2008 και τα επακόλουθά του. Έχουν προκύψει μερικές αφηγήσεις για να τονισθεί η μια ή η άλλη πτυχή της κρίσης. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι μνήμες έχουν επικεντρωθεί στην κυβερνητική απερισκεψία και την ιδιωτική εγκληματικότητα που οδήγησαν στην συντριβή˙ στην Ευρώπη, οι ηγέτες ήταν ικανοποιημένοι να κατηγορούν τους Αμερικανούς για τα πάντα.

O ADAM TOOZE είναι καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια στην έδρα Kathryn και Shelby Cullom Davis, όπου διευθύνει το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο, και ο συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο Crashed: How a Decade of Financial Crises Changed the World.

«Τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο του 2008 έγινε η χειρότερη οικονομική κρίση στην παγκόσμια ιστορία, συμπεριλαμβανομένης της Μεγάλης Ύφεσης». Ο Ben Bernanke, τότε πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ (U.S. Federal Reserve), έκανε αυτόν τον αξιοσημείωτο ισχυρισμό τον Νοέμβριο του 2009, μόλις έναν χρόνο μετά την κατάρρευση. Κοιτάζοντας σήμερα, μια δεκαετία μετά την κρίση, υπάρχει κάθε λόγος να συμφωνήσουμε με την εκτίμηση του Μπερνάνκι [1]: Το 2008 πρέπει να χρησιμεύσει ως προειδοποίηση για την κλίμακα και την ταχύτητα με την οποία οι παγκόσμιες χρηματοπιστωτικές κρίσεις μπορούν να ξεδιπλωθούν στον εικοστό πρώτο αιώνα.

08072019-1.jpg

Ένας ταύρος από αφρολέξ στο Χρηματιστήριο της Φρανκφούρτης, τον Σεπτέμβριο του 2008. ALEX GRIMM / REUTERS
--------------------------------------------------------------------------

Η βασική ιστορία της οικονομικής κρίσης είναι αρκετά γνωστή. Το πρόβλημα ξεκίνησε το 2007 με την ύφεση στις αγορές ακινήτων των ΗΠΑ και της Ευρώπης˙ καθώς οι τιμές των κατοικιών από την Καλιφόρνια μέχρι την Ιρλανδία βυθίστηκαν, οι ιδιοκτήτες των σπιτιών έμειναν πίσω στις πληρωμές των υποθηκών τους και οι δανειστές σύντομα άρχισαν να νιώθουν την πίεση. Χάρη στην βαθιά ενοποίηση των παγκόσμιων αγορών τραπεζών, χρεογράφων και χρηματοδότησης, η μετάδοση εξαπλώθηκε γρήγορα σε μεγάλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα σε όλο τον κόσμο. Στα τέλη του 2008, οι τράπεζες στο Βέλγιο, την Γαλλία, την Γερμανία, την Ιρλανδία, την Λετονία, την Ολλανδία, την Πορτογαλία, την Ρωσία, την Ισπανία, τη Νότια Κορέα, το Ηνωμένο Βασίλειο και τις Ηνωμένες Πολιτείες αντιμετώπιζαν όλες υπαρξιακή κρίση [2]. Πολλές είχαν ήδη καταρρεύσει και πολλές άλλες θα το έκαναν μετ’ ου πολύ.

Η Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του 1930 έχει μείνει στη μνήμη ως η χειρότερη οικονομική καταστροφή στην σύγχρονη ιστορία -η οποία προήλθε σε μεγάλο βαθμό από αδέξιες πολιτικές απαντήσεις- αλλά ήταν πολύ λιγότερο συγχρονισμένη από την συντριβή το 2008. Παρόλο που περισσότερες τράπεζες κατέρρευσαν κατά την διάρκεια της Ύφεσης, αυτές οι αποτυχίες ήταν διασκορπισμένες μεταξύ 1929 και 1933 και αφορούσαν πολύ μικρότερους ισολογισμούς. Το 2008, τόσο η κλίμακα όσο και η ταχύτητα της κατάρρευσης ήταν εκπληκτικές. Σύμφωνα με στοιχεία της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών, οι ακαθάριστες ροές κεφαλαίων ανά τον κόσμο βούλιαξαν κατά 90% μεταξύ 2007 και 2008.

Καθώς οι ροές κεφαλαίων στέρεψαν, η κρίση σύντομα μεταμορφώθηκε σε μια συντριπτική ύφεση στην πραγματική οικονομία. Η «μεγάλη κατάρρευση του εμπορίου» το 2008 ήταν η σοβαρότερη συγχρονισμένη συρρίκνωση του διεθνούς εμπορίου που σημειώθηκε ποτέ. Εντός εννέα μηνών από την προ της κρίσης κορύφωση, τον Απρίλιο του 2008, οι παγκόσμιες εξαγωγές μειώθηκαν κατά 22%. (Κατά την διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης, χρειάστηκαν σχεδόν δύο χρόνια για να βουτήξει το εμπόριο κατά παρόμοιο ποσοστό). Στις Ηνωμένες Πολιτείες, από τα τέλη του 2008 έως τις αρχές του 2009, περίπου 800.000 άνθρωποι έχαναν την δουλειά τους κάθε μήνα. Μέχρι το 2015, πάνω από εννέα εκατομμύρια αμερικανικές οικογένειες θα έχαναν τα σπίτια τους από κατάσχεση -η μεγαλύτερη καταναγκαστική μετακίνηση πληθυσμού στις Ηνωμένες Πολιτείες από την εποχή του Dust Bowl [στμ: Τρεις περίοδοι ξηρασίας και θυελλών σκόνης, μεταξύ 1934 και 1940 στις κεντρικές πολιτείες των ΗΠΑ]. Στην Ευρώπη, εν τω μεταξύ, οι καταρρέουσες τράπεζες και τα εύθραυστα δημόσια οικονομικά δημιούργησαν κρίση που σχεδόν διέσπασε την ευρωζώνη [3].

Δέκα χρόνια αργότερα, υπάρχει ελάχιστη συναίνεση για το νόημα του 2008 και τα επακόλουθά του. Έχουν προκύψει μερικές αφηγήσεις για να τονισθεί η μια ή η άλλη πτυχή της κρίσης, ακόμα και καθώς κρίσιμα στοιχεία της ιστορίας έχουν ξεχαστεί. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι μνήμες έχουν επικεντρωθεί στην κυβερνητική απερισκεψία και την ιδιωτική εγκληματικότητα που οδήγησαν στην συντριβή˙ στην Ευρώπη, οι ηγέτες ήταν ικανοποιημένοι να κατηγορούν τους Αμερικανούς για τα πάντα.

Στην πραγματικότητα, οι τραπεζίτες και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού δημιούργησαν το σύστημα που συνετρίβη το 2008. Η κατάρρευση θα μπορούσε εύκολα να είχε καταστρέψει τόσο τις ΗΠΑ όσο και τις ευρωπαϊκές οικονομίες, αν δεν υπήρχε αυτοσχεδιασμός εκ μέρους των Αμερικανών αξιωματούχων της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ, οι οποίοι μόχλευσαν διατλαντικές συνδέσεις που είχαν κληρονομήσει από τον εικοστό αιώνα [4] για να σταματήσουν τον παγκόσμιο τραπεζικό πανικό. Το γεγονός ότι αυτή η πραγματικότητα έχει συγκαλυφθεί δίνει στοιχεία τόσο για την αμφιλεγόμενη πολιτική διαχείρισης των παγκόσμιων οικονομικών όσο και για την αυξανόμενη απόσταση μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρώπης. Πιο σημαντικό, προκαλεί ένα ερώτημα σχετικά με το μέλλον της οικονομικής παγκοσμιοποίησης: Πώς θα αντιμετωπίσει την επόμενη κρίση ένας πολυπολικός κόσμος που έχει μετακινηθεί πέραν των υπερατλαντικών δομών του περασμένου αιώνα;

ΑΠΙΘΑΝΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Ένας από τους πιο κοινούς μύθους που προέκυψαν από το 2008 είναι ότι κανείς δεν προέβλεψε την κρίση. Πρόκειται για ένα κατασκεύασμα μετά το γεγονός. Στην πραγματικότητα, υπήρχαν πολλές προβλέψεις για μια κρίση –μόνο, όχι για την κρίση που τελικά έφτασε.

Οι μακροοικονομικοί σε όλο τον κόσμο προειδοποιούσαν από καιρό για τις παγκόσμιες ανισορροπίες που απέρρεαν από τα εμπορικά και δημοσιονομικά ελλείμματα των ΗΠΑ και την συσσώρευση αμερικανικού χρέους από την Κίνα, για τα οποία φοβούνταν ότι θα μπορούσαν να προκαλέσουν ρευστοποιήσεις για το δολάριο παγκοσμίως. Ο οικονομολόγος Paul Krugman προειδοποίησε το 2006 [5] για μια «στιγμή Wile E. Coyote», στην οποία οι επενδυτές, αναγνωρίζοντας τα άσχημα θεμελιώδη στοιχεία της αμερικανικής οικονομίας, θα φύγουν ξαφνικά από δολαριακά περιουσιακά στοιχεία, σακατεύοντας την παγκόσμια οικονομία και στέλνοντας τα επιτόκια στον ουρανό.