Η μάχη του Ζελένσκι μετά τον πόλεμο

Είναι πιθανό η αίσθηση ενότητας που προκάλεσε ο πόλεμος να διαλυθεί όταν τελειώσει. Βέβαια, η ουκρανική κυβέρνηση θα μπορούσε να την αντικαταστήσει με μια νέα αίσθηση εθνικού σκοπού που παρέχεται από την αίτηση της Ουκρανίας για ένταξη στην ΕΕ, η οποία θα δώσει νέα ώθηση στις πολυπόθητες μεταρρυθμίσεις. Αλλά οι μεταρρυθμίσεις αυτές θα μπορούσαν να δημιουργήσουν αρκετή αντιπολίτευση ώστε να οδηγήσουν την χώρα πίσω στον πατροναλισμό. Η ένταξη στην ΕΕ, για παράδειγμα, θα απαιτήσει σημαντική προσαρμογή για τις επιχειρήσεις της Ουκρανίας, καθώς θα πρέπει να ευθυγραμμιστούν με τους κανονισμούς της ΕΕ. Θα υποχρεώσει επίσης το Κίεβο να λάβει μέτρα για την εξάλειψη της διαφθοράς, γεγονός που απαιτεί εκτεταμένες μεταρρυθμίσεις του ουκρανικού δικαστικού συστήματος. Οι μεταρρυθμίσεις αυτές θα ασκήσουν πίεση τόσο στους απλούς πολίτες όσο και στις ελίτ, αμφισβητώντας τα συμφέροντα των τελευταίων. Είναι πιθανό να υπάρξουν αντιδράσεις από τους απλούς πολίτες των οποίων οι επιχειρήσεις θα επηρεαστούν και από τις ελίτ των οποίων τα συμφέροντα θα απειληθούν. Έτσι, οι κίνδυνοι επιστροφής στην «ως συνήθως» πελατειακή πολιτική είναι υπαρκτοί. Δεν μπορεί να διασφαλιστεί ότι τα δημοκρατικά κέρδη που έχει επιτύχει η χώρα θα διατηρηθούν. Είναι πιθανό, αν και όχι πολύ πιθανό, η Ουκρανία να μεταβεί από την πελατειακή δημοκρατία που έχει υπάρξει τα τελευταία χρόνια -στην οποία ένα σημαντικό ποσοστό διαφθοράς έχει ζυμωθεί από μια γενική δέσμευση για δημοκρατική μεταβίβαση της εξουσίας όταν οι νυν κυβερνώντες χάνουν τις εκλογές- σε ένα πιο αυταρχικό ή συγκεντρωτικό σύστημα.

Όταν η ευρύτερη πολιτική αντιπολίτευση κατά της κυβέρνησης του Ζελένσκι επανεμφανιστεί, όπως είναι πιθανό να συμβεί μόλις τελειώσει ο πόλεμος, είναι πιθανό ο Ζελένσκι και οι υποστηρικτές του να μπουν στον πειρασμό να προστατεύσουν την ηγεσία τους συγκεντρώνοντας εξουσία για τον εαυτό τους -ακόμη και αν ο αρχικός στόχος είναι μόνο να προωθήσουν μεταρρυθμίσεις ή να ανοικοδομήσουν την χώρα. Τέτοιες δικαιολογίες έχουν χρησιμοποιηθεί επανειλημμένα από ηγέτες που επιδιώκουν να ενισχύσουν την εξουσία τους στην Ανατολική Ευρώπη, την Λατινική Αμερική, και αλλού. Αυτού του είδους ο αναβαθμισμένος «προεδρισμός» θα μπορούσε να θέσει σε κίνηση διαδικασίες που θα μπορούσαν να υπονομεύσουν τις μεταρρυθμίσεις. Ήδη, ορισμένοι από τους επικριτές του Ζελένσκι έχουν ερμηνεύσει την απομάκρυνση του δημάρχου του Chernihiv, Vladyslav Atroshenko, με την κατηγορία της κατάχρησης εξουσίας ως απειλή για την τοπική αυτοδιοίκηση. Οι ίδιοι επικριτές έχουν κατηγορήσει ότι η αποδυνάμωση των ολιγαρχών της χώρας από την κυβέρνηση Ζελένσκι υποκρύπτει μια προσπάθεια να αποκτήσει ο ίδιος αυτή την εξουσία. Και ενώ είναι πολύ νωρίς για να πούμε αν αυτή η ερμηνεία των κινήσεών του είναι βάσιμη, ετούτη η πιθανότητα πρέπει ωστόσο να αποφευχθεί.

Ορισμένες από τις ενέργειες στις οποίες προέβη η κυβέρνηση του Ζελένσκι για την διεξαγωγή του πολέμου θα μπορούσαν επίσης να απειλήσουν την ουκρανική δημοκρατία όταν αποκατασταθεί η ειρήνη. Για παράδειγμα, η απόφαση του Φεβρουαρίου του 2022 να ενοποιηθούν τα περισσότερα ιδιωτικά τηλεοπτικά κανάλια σε έναν ενιαίο κρατικό ραδιοτηλεοπτικό φορέα ήταν αναμφισβήτητα αναγκαία στην αρχή του πολέμου, καθώς η χώρα αγωνιζόταν για την επιβίωσή της. Μια τέτοια ενέργεια θα ήταν αδικαιολόγητη σε καιρό ειρήνης. Οι επικριτές του Ζελένσκι στο κοινοβούλιο -ιδίως οι ηγέτες του κόμματος της Ευρωπαϊκής Αλληλεγγύης- καθώς και δεξαμενές σκέψης και ΜΚΟ όπως η Opora, η Chesno, και το Ίδρυμα Δημοκρατικών Πρωτοβουλιών, έχουν εκφράσει δημοσίως και ιδιωτικά τις ανησυχίες τους ότι ο πρόεδρος ίσως να μην είναι πρόθυμος να εγκαταλείψει αυτόν τον έλεγχο όταν τελειώσει ο πόλεμος. Κανένας ηγέτης, άλλωστε, δεν απολαμβάνει να δέχεται κριτική ή -όπως το βλέπουν- σφοδρή επίθεση και γελοιοποίηση, όπως συμβαίνει στις ανοιχτές κοινωνίες. Αλλά, αν η Ουκρανία πρόκειται να συνεχίσει να εμβαθύνει την ήδη ζωηρή δημοκρατία της, τα μέτρα αυτά θα πρέπει να ανατραπούν όταν τελειώσει ο πόλεμος και η απειλή της ρωσικής επιθετικότητας θα έχει εκλείψει.

Είναι επίσης πιθανό η μεγάλη δημοτικότητα του Ζελένσκι να αποτελεί απειλή για την ουκρανική δημοκρατία. Δεν υπάρχει κανένας στην Ουκρανία που να μπορεί να πλησιάσει το κύρος και την δημόσια υποστήριξη [που απολαμβάνει] ως πολιτικός ηγέτης. Εάν αυτό το επίπεδο δημοτικότητας διατηρηθεί, θα μπορούσε να οδηγήσει τον Ζελένσκι στο συμπέρασμα ότι πρέπει να παραμείνει στην εξουσία, στερώντας ουσιαστικά από άλλους την ευκαιρία να αποκτήσουν το απαιτούμενο κύρος. Ίσως το σπουδαιότερο πράγμα που έκανε ποτέ ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζορτζ Ουάσινγκτον, σπουδαιότερο ακόμη και από το να οδηγήσει τις δυνάμεις του στη νίκη στον Επαναστατικό Πόλεμο, ήταν να αποχωρήσει από την προεδρία σε μια εποχή που εξακολουθούσε να χαίρει σεβασμού ως ήρωας πολέμου και να είναι μακράν ο πιο εξέχων ηγέτης της χώρας. Με τον τρόπο αυτό δημιούργησε ένα προηγούμενο για την ειρηνική μεταβίβαση της εξουσίας. Λίγο πριν εκλεγεί το 2019, ο Ζελένσκι δήλωσε ότι ένας πρόεδρος πρέπει να υπηρετεί μόνο μια πενταετή θητεία. Μπορεί να υποστηριχθεί ότι η αθέτηση αυτής της συγκεκριμένης υπόσχεσης δεν θα έβλαπτε την ουκρανική δημοκρατία και θα μπορούσε ακόμη και να φέρει σταθερότητα σε καιρό πολέμου. Αλλά αν ο Ζελένσκι κερδίσει την επανεκλογή του, η μελλοντική πορεία της ουκρανικής δημοκρατίας ίσως καταλήξει να εξαρτηθεί από το αν θα τηρήσει το όριο των δύο θητειών της χώρας. Προς το παρόν δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι θα σκεφτόταν να το παραβιάσει.

ΘΕΤΙΚΟΣ ΚΑΙ ΑΡΝΗΤΙΚΟΣ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ