Η εξέγερση του Πριγκόζιν, η μοίρα του Πούτιν, και το μέλλον της Ρωσίας

Ο Stephen Kotkin είναι εξέχων ιστορικός της Ρωσίας και συγγραφέας μιας αναγνωρισμένης τρίτομης βιογραφίας [1] του Ιωσήφ Στάλιν (ο τρίτος τόμος είναι επικείμενος). Ο εκτελεστικός συντάκτης Justin Vogt μίλησε μαζί του νωρίτερα χθες για τα δραματικά γεγονότα που έλαβαν χώρα στην Ρωσία τις τελευταίες 24 ώρες. Αυτή η συνομιλία έχει τροποποιηθεί για λόγους σαφήνειας και διάρκειας.

-Χθες, ο Yevgeny Prigozhin, ο ηγέτης της μισθοφορικής οργάνωσης Wagner, εξαπέλυσε μια εξέγερση κατά του ρωσικού στρατού και μια άμεση αμφισβήτηση της διακυβέρνησης του Ρώσου προέδρου, Vladmir Putin. Από χθες το απόγευμα, φαίνεται ότι έχει σταματήσει τουλάχιστον προσωρινά αυτό που φαινόταν να είναι μια πορεία προς τη Μόσχα. Παραμένει εξαιρετικά δύσκολο να γνωρίζουμε πού οδηγούν τα γεγονότα στην Ρωσία. Η κατάσταση είναι ρευστή, είναι νωρίς και δεν θέλουμε να βγάλουμε βιαστικά συμπεράσματα. Παρά ταύτα: Πώς μπόρεσε να συμβεί αυτό;

Ο Πριγκόζιν αυτοσχεδιάζει. Ίσως σταμάτησε την πρόοδο προς τη Μόσχα, αλλά τώρα τι; Επιστροφή στα στρατόπεδα βάσης, λέει. ΟΚ: αλλά εξακολουθεί να είναι υπεύθυνος. Εσείς λέτε εξέγερση, εγώ λέω πραξικόπημα. Εσείς λέτε ντομάτα, εγώ λέω τομάτα: ας σταματήσουμε το όλο θέμα -αλλά μόνο προς το παρόν.

Μαχητές της παραστρατιωτικής εταιρείας Wagner στο Rostov-on-Don, στην Ρωσία, τον Ιούνιο του 2023. Stringer / Reuters
-----------------------------------------------------------

Αλλά ήδη πέτυχε να μπει στο νότιο στρατιωτικό αρχηγείο της Ρωσίας, το οποίο βρίσκεται στο κέντρο του Ροστόφ, ακριβώς μέσα στην πόλη. Η Βάγκνερ [2] πήρε το αρχηγείο —και το πήρε όχι με όπλα αλλά ουσιαστικά με smartphone. Η τεχνολογία το έχει κάνει αυτό ένα διαφορετικό παιχνίδι. Μια εταιρεία τηλεοπτικής παραγωγής διευθύνει την Ουκρανία —και το κάνει με τεράστια επιτυχία, σε καιρό πολέμου. Το εργαλείο του Prigozhin είναι το Telegram. Ο Πούτιν είναι γνωστό ότι δεν είναι στο Διαδίκτυο˙ προφανώς δεν καταλαβαίνει τα social media. Μεγάλο λάθος.

Η δυναμική εδώ είναι δυνητικά σαν ένας τραπεζικός πανικός (bank run). Σκεφτείτε πότε κατέρρευσε η Silicon Valley Bank: αυτός ήταν ένας τραπεζικός πανικός που τροφοδοτήθηκε από το Twitter. Εάν ο ρωσικός στρατός αρχίσει να αποσυντίθεται στο πεδίο, θα ισοδυναμούσε με έναν τροφοδοτούμενο μέσω Telegram πανικό σε μια πολιτικο-στρατιωτική τράπεζα.

Αν συμβεί αυτό –ένα τεράστιο «αν»– ο Prigozhin θα μπορούσε να είναι το δώρο που αξίζει στην Ουκρανία: η κρίσιμη εναλλακτική λύση στον Πούτιν που δοκιμάζει την πίστη όλων στην Ρωσία, αποκαλύπτει ότι υπάρχει ελάχιστη έως καθόλου πραγματική υποστήριξη για τον πόλεμο μεταξύ εκείνων που τον πολεμούν από την ρωσική πλευρά, και μέχρι που ξηλώνει τα πράγματα στη Μόσχα. Η αντεπίθεση της Ουκρανίας τις πρώτες δέκα ημέρες της διερεύνησε αδυναμίες -αλίμονο, διερευνούσε τις αδυναμίες της ίδιας της Ουκρανίας και τις έβρισκε σχεδόν παντού. Αλλά η κίνηση μπορεί ξαφνικά να μοιάζει περισσότερο με το να κόβεις βούτυρο [στμ: δηλαδή εύκολη], αν οι Ρώσοι αφήσουν τα όπλα, μπερδεμένοι -ή, αποθαρρυμένοι, απλώς κατευθυνόμενοι προς το σπίτι τους. Η αντεπίθεση της Ουκρανίας αντιμετώπισε μεγάλες, δύσκολες πιθανότητες˙ μια εσωτερική απειλή για τον Πούτιν ήταν το μόνο σενάριο που ευνόησε πραγματικά τους Ουκρανούς. Και, λοιπόν, εδώ είμαστε —ή θα μπορούσε να είμαστε.

Από καιρό αποκαλώ το καθεστώς Πούτιν «κούφιο αλλά ακόμα ισχυρό». Παρέμεινε, και παραμένει, βιώσιμο όσο δεν υπάρχει πολιτική εναλλακτική. Τώρα, ίσως δούμε το πόσο κούφιο είναι το καθεστώς. Ο Πούτιν ξεκίνησε άθελά του ένα stress test για το δικό του καθεστώς. Είχε ήδη χάσει τη μαγεία του με την προχειρότητα της επίθεσης κατά της Ουκρανίας. Η μαγεία, όταν χαθεί, είναι σχεδόν αδύνατο να ανακτηθεί. [Είναι σαν] το παλιό κλισέ για τον αυτοκράτορα και τα ρούχα. Κατέχει ακόμα τεράστια δύναμη, ριζωμένη σε δομές που έχτισε γύρω από τον εαυτό του, όπως η Πραιτωριανή Φρουρά του, και εκείνες που κατεδάφισε -την ισοπέδωση του τοπίου των πολιτικών δυνατοτήτων εκτός από τον εαυτό του και την σοβαρή καταστολή για τον παροπλισμό του πληθυσμού.

Υπάρχει ένα πράγμα που όλοι οι δικτάτορες ορθώς φοβούνται: μια εναλλακτική. Και ο Πούτιν, σοκαριστικά, μετά από χρόνια και χρόνια ακατανίκητης καταστολής εναλλακτικών λύσεων, προώθησης μη οντοτήτων στον στενό του κύκλο για να διασφαλίσει ότι κανείς δεν θα μπορούσε να τον απειλήσει, επέτρεψε να μια [εναλλακτική να] διαμορφωθεί. Τσίμπα με [δεν το πιστεύω].

Τα αυταρχικά καθεστώτα δημιουργούν τρομερές στρατιωτικές υπηρεσίες και υπηρεσίες ασφαλείας, αλλά αυτές διχάζονται εναντίον η μια της άλλης επίτηδες από τον ηγέτη, για να τις ελέγξει, να τις εξαρτήσει από αυτόν. Ο ηγέτης σκόπιμα τους δίνει αλληλεπικαλυπτόμενες δικαιοδοσίες, εντείνει τις εγγενείς αντιπαλότητές τους σε κάθε καμπή και κάθεται πίσω και παρακολουθεί, συνήθως με ευχαρίστηση. Αλλά σε αυτή την περίπτωση, ο Πούτιν έχει επινοήσει την δική του νέμεση.

Λέω εδώ και καιρό ότι ο τρόπος για να τραβήξει κάποιος την προσοχή του Πούτιν, να αποσταθεροποιήσει το καθεστώς του, ήταν να εντοπίσει και να στρατολογήσει έναν αποστάτη εκ των έσω, έναν Ρώσο εθνικιστή, έναν άνθρωπο που απευθύνεται στην βάση του Πούτιν, αλλά κάποιον που αναγνωρίζει την ξεχωριστή ύπαρξη ενός ουκρανικού έθνους και κράτους. Κατά προτίμηση αποστάτης με στολή. Και ο Πούτιν μάς χάρισε έναν υποψήφιο.

Είναι νωρίς. Πρέπει να προσέχουμε να μην επιδοθούμε σε ευσεβείς πόθους. Τα πραξικοπήματα στην Ρωσία έχουν τρομερό ιστορικό. Σε παγκόσμιο επίπεδο, σχεδόν κάθε πραξικόπημα αποτυγχάνει. Οι πιθανότητες είναι μεγάλες. Αλλά τώρα, τουλάχιστον, υπάρχουν πιθανότητες.

-Ποιες είναι όμως οι εναλλακτικές στον Πούτιν;