Βία και Δημοκρατία

[1] Για ατυχείς συγκυρίες στη ζωή του Παναγιώτη Κανελλόπουλου ομιλεί σε σχετικό έργο του ο Βασ. Μπεκίρης (Ο πολιτικός Παναγιώτης Κανελλόπουλος, Αθήνα: Νέα Σύνορα, 1999, σελ. 333), τονίζοντας ότι «αυτός ο μεγάλος πολιτικός άνδρας, με τα τόσα πολλά και μεγάλα προσόντα, με τις πάμπολλες γνώσεις του αλλά και το απαράμιλλο ήθος, υπήρξε άτυχος πολιτικός», και υπενθυμίζοντας τα όσα συνέβησαν με την πρωθυπουργία του Π.Κ. το 1945 και το 1967 και με ενδεχόμενη πρωθυπουργία του το 1974. Μιαν άλλη εξήγηση για το θέμα δίνει η Ελένη Βλάχου (στον συλλογικό τόμο Μνήμη Παναγιώτη Κανελλόπουλου, Ομιλίες, Μελέτες, Κείμενα, Αθήνα: Γιαλλελής, 1988, με επιμ. Π. Τζαμαλίκου, σελ. 270-273: 272). Όπως σημειώνει εκεί η Ελένη Βλάχου, το ότι ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, παρά τις τόσες αρετές του δεν κυβέρνησε την Ελλάδα, οφείλεται στην έλλειψη εκ μέρους του φιλοδοξίας: «Ο φιλόδοξος πολιτικός σκαρφαλώνει ένα-ένα τα σκαλοπάτια προς την εξουσία. Εργάζεται, μοχθεί, αγωνιά, συγκεντρώνει γύρω του φίλους και οπαδούς χρήσιμους για να υποστηρίξουν τα σχέδιά του, δεν σταματά να ενδιαφέρεται, αποκλειστικά για τον εαυτό του, για το μέλλον του, για τη δόξα του. Ο σεμνός, φιλοσοφημένος, λιτοδίαιτος, σιγομίλητος δάσκαλος, δεν ξεκίνησε ποτέ σ’ αυτό τον ανηφορικό δρόμο και δεν είναι δύσκολο να μαντεύσει κανείς γιατί δεν έφθασε ποτέ σε πολιτική κορυφή». Υπαινίσσεται επομένως η Ελένη Βλάχου ότι ο Π.Κ. δεν ήταν ο συνήθης πολιτικάντης τακτικιστής (politician), που χρησιμοποιεί την πολιτική και την εξουσία ως ιδιοτελές όχημα για να κερδίσει τις επόμενες εκλογές, αλλά ο σοβαρός πολιτικός με στρατηγική σκέψη (statesman), που σκέπτεται για την επόμενη γενεά (για τη γενικότερη αυτή διάκριση τακτικής και στρατηγικής, βλ. π.χ. το έργο μου «Διαχρονικές Αρχές Βυζαντινής Στρατηγικής και Τακτικής», Αθήνα: Ποιότητα, 2012, σελ. 23 επ.). Την εξήγηση αυτή φαίνεται να συμμερίζεται και ο ίδιος ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, όταν στο αυτοβιογραφικό του έργο «Η ζωή μου. Αφήγηση στην Νινέτα Κοντράρου–Ρασσιά» (Αθήνα: Γιαλλελής, 1985, σελ. 168) αναφέρει: «Δεν λογάριασα ποτέ στη ζωή μου τι είναι “σκόπιμο” και “ωφέλιμο” για μένα, υπό την έννοια του προσωρινού αθέμιτου κέρδους. Θεώρησα πάντα καθήκον μου να παίρνω τη θέση εκείνη, η οποία ανταποκρινόταν στις υπαγορεύσεις της συνειδήσεώς μου» (με παρόμοιο πνεύμα βλ. και τη συνέντευξη του Παναγιώτη Κανελλόπουλου στον «Ταχυδρόμο» της 29.9.1972, στον τόμο «Τα Δοκίμια», τ. 5, εκδ. Εταιρείας Φίλων Παναγιώτη Κανελλόπουλου, 2002, σελ. 208 – 212: 211: «Το μόνο ασφαλές κριτήριο επιτυχίας ενός πολιτικού είναι να αδιαφορεί για την επιτυχία του και να επιδιώκει να είναι συνεπής προς τις πεποιθήσεις του»). Ενδιαφέρον είναι ότι η άποψη αυτή επιβεβαιώνεται ώς ένα βαθμό και από τον C. M. Woodhouse, ο οποίος σε ομιλία του για τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο στο Πανεπιστήμιο Αθηνών την 19.10.1996, επιχειρώντας να εξηγήσει γιατί ο Κανελλόπουλος δεν ανέλαβε την εξουσία κατά τη μεταπολίτευση του Ιουλίου 1974, ενώ μπορούσε, σημειώνει: «Με τη μετριοφροσύνη που τον διέκρινε, (...) ο πατριώτης αυτός πολιτικός αναγνώρισε ότι η κρίση απαιτούσε ισχυρότερη πυγμή και γι’ αυτό παρεχώρησε το προβάδισμα στον Καραμανλή» (περ. «Νέα Εστία», Χριστούγεννα 1996, Αφιέρωμα στον Παναγιώτη Κανελλόπουλο, σελ. 48-51: 50, α΄ στήλη).

[2] Παν. Κανελλόπουλου, Ιστορικά Δοκίμια, Αθήναι 19792 (α΄ εκδ. 1975), σελ. 115.

[3] Όπως διακήρυξε ο Π. Κ. στη Βουλή των Ελλήνων (Συνεδρίαση της 17.5.1962, Πρακτικά, σελ. 677, β΄ στήλη), «Δημοκρατία και η εκ μέρους της μειοψηφίας εκβιαστική επιδίωξις λύσεων είναι δύο πράγματα ασυμβίβαστα».

[4] Όπως παρατήρησε ο Κωνσταντίνος Καλλίας σε ομιλία του για τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο, εφεξής: Π.Κ. (στον συλλογικό τόμο Μνήμη Παναγιώτη Κανελλόπουλου, ανωτ., σημ. 2, 147–154: 149), ο Π. Κ., «γενικότερα διακήρυξε μια πολιτική ιδεολογία μέτρου, πολιτικής και κοινωνικής μεσότητας, προοδευτικού κέντρου». Όμως και ο ίδιος ο Π.Κ., στα ιστορικά του δοκίμια για την προϊστορία της 21.4.1967 και για την Εθνική Αντίσταση (Ιστορικά Δοκίμια, Αθήναι 19792, όπ. π., σημ. 3), δράττεται της ευκαιρίας να παραθέσει και αρκετά ψήγματα προσωπικών εξομολογήσεων για τη μετριοπαθή και ισορροπημένη, όπως πίστευε, προσωπικότητά του. Αναφέρει, έτσι, ότι: «Επίστευα πάντοτε, ότι ο φανατισμός είναι ασυμβίβαστος με το συμφέρον και με το πνεύμα της Δημοκρατίας. Επειδή πιστεύω αληθινά στην Δημοκρατία, είμαι αντιφανατικός (σελ. 93), ότι: «Αυτόν τον τίτλο – τον τίτλο του ανθρώπου, που του ταιριάζει ο διάλογος – τον κατέχω. Ακόμα και σε συνεδριάσεις κομματικών κοινοβουλευτικών ομάδων δεν γνωρίζω, αν υπάρχει άλλος πολιτικός ηγέτης, που να έχει επιτρέψει τον διάλογο, δηλαδή και τον αντίλογο, όσο το έχω πράξει εγώ, που όχι μόνο τον επέτρεπα πάντοτε, αλλά και τον ενεθάρρυνα» (σελ. 72), και ότι: «Κατεχόμουν – και κατέχομαι – από δημοκρατικό πάθος. Αλλά δεν επέτρεψα ποτέ να διαστραφεί το πάθος αυτό μέσα μου και να γίνει εμπάθεια» (σελ. 207).