Το πρόβλημα του Πούτιν με το πετρέλαιο

Στα χρόνια από την αρχή της κρίσης, η συνολική παραγωγή πετρελαίου έχει ανακάμψει, αλλά τα σημάδια του προβλήματος βρίσκονται παντού. Η ρωσική παραγωγή πετρελαίου βρίσκεται σε καλό δρόμο για να αυξηθεί φέτος κατά περίπου 1%, αλλά μόνο αφότου απογειώθηκαν οι κεφαλαιακές δαπάνες. Οι επενδύσεις στον πετρελαϊκό τομέα, οι οποίες αυξήθηκαν κατά 34% το 2011 στο επίπεδο ρεκόρ των 31 δισεκατομμυρίων δολαρίων, θα μπορούσαν να φθάσουν ως τα 40 δισεκατομμύρια δολάρια το τρέχον έτος. Παρά τις προσπάθειες του κλάδου, ο δυτικός πυρήνας της Σιβηρίας έχει εισέλθει σε μια μακροχρόνια ύφεση. Αν η συνολική παραγωγή εξακολουθεί να αυξάνεται, αυξάνεται μόνο χάρη σε μια χούφτα νέων πεδίων, που βρίσκονται κυρίως στις παραμεθόριες περιοχές της Ανατολικής Σιβηρίας, όπου η παραγωγή είναι πιο ακριβή. Το υπουργείο Ενέργειας έχει προειδοποιήσει την ηγεσία της Ρωσίας ότι, αν ακολουθηθεί αυτή η πορεία, η παραγωγή πετρελαίου θα μπορούσε κάλλιστα να μπει σε ύφεση από το 2020.

Για να αποφευχθεί αυτό το αποτέλεσμα, η βιομηχανία θα πρέπει να ψάξει πέρα από την περίμετρο της σοβιετικής εποχής για νέες πηγές πετρελαίου: υπεράκτια στην Αρκτική, στην απομακρυσμένη έρημο στην ανατολική Σιβηρία καθώς και βαθύτερα στην δυτική Σιβηρία. Τα πεδία σε αυτά τα μέρη είναι ποικιλοτρόπως βαθύτερα, πιο ζεστά (ή κρύα), σε υψηλότερη πίεση, υψηλότερη περιεκτικότητα σε θείο, πιο απομακρυσμένα ή πιο πολύπλοκα γεωλογικά από ό, τι όσα αξιοποιούνται σήμερα στη Ρωσία. Γι' αυτό θα χρειαστεί περισσότερος χρόνος και περισσότερα χρήματα για την εξαγωγή πετρελαίου από αυτά.

Το πρόβλημα, ωστόσο, είναι ότι η βιομηχανία πετρελαίου της Ρωσίας έχει αργήσει να αντικαταστήσει τις αναποτελεσματικές πρακτικές της εποχής της κατευθυνόμενης οικονομίας με πιο σύγχρονες δομές διαχείρισης και τεχνικές. Αν και η υδραυλική διάρρηξη και οι οριζόντιες γεωτρήσεις έχουν γίνει συνήθεις μέχρι τώρα σε όλη τη ρωσική βιομηχανία, η παγκόσμια τεχνολογία του πετρελαίου έχει έκτοτε προχωρήσει και οι ρωσικές εταιρείες πετρελαίου δεν έχουν ακόμη ακολουθήσει. Ειδικότερα, οι ρωσικές πετρελαϊκές εταιρείες έχουν περιορισμένη εμπειρία στα υπεράκτια κοιτάσματα της Αρκτικής, τα οποία θα παρέχουν πιθανόν ένα μεγάλο μέρος του πετρελαίου και του φυσικού αερίου της Ρωσίας στο μέλλον.

Ο βασικός λόγος για την αποτυχία της βιομηχανίας να εξελιχθεί είναι απλός: εφόσον τα πεδία που κληρονομήθηκαν από την προηγούμενη εποχή συνεχίζουν να παράγουν, οι εταιρείες δεν βλέπουν λόγο για αλλαγές. Επιπλέον, η υψηλής φορολογική επιβάρυνση και οι περιοριστικές ρυθμίσεις έχουν αφήσει στις επιχειρήσεις - τόσο τις κρατικές όσο και τις ιδιωτικές - ελάχιστα κίνητρα για να επενδύσουν σε νέα τεχνολογία ή να βελτιώσουν την αποτελεσματικότητά τους. Και χωρίς πρόοδο σε αυτά τα μέτωπα, τα έξοδα θα συνεχίσουν να αυξάνονται αμείλικτα. Υψηλότερο κόστος θα σημαίνει χαμηλότερα κέρδη και, τελικά, μειωμένα έσοδα για το κράτος.

Με άλλα λόγια, η κύρια πηγή εισοδημάτων του ρωσικού κράτους βρίσκεται σε κίνδυνο, ακόμη και αν η εξάρτησή του από αυτήν συνεχίζει να αυξάνεται. Το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο (η τιμή του οποίου είναι σε μεγάλο βαθμό συνδεδεμένη με το πετρέλαιο) μαζί αντιπροσωπεύουν περίπου το 30% του ΑΕΠ της Ρωσίας, και από το 2000 η σταθερή άνοδος των τιμών επηρέασε περίπου το ήμισυ του ΑΕΠ της Ρωσίας. Σήμερα, το πετρέλαιο παρέχει σχεδόν το 40% των φορολογικών εσόδων της κυβέρνησης. Έτσι, η ρωσική οικονομία και το κράτος είναι ιδιαίτερα ευάλωτα σε οποιαδήποτε μείωση των κερδών του πετρελαϊκού τομέα.

Η πίεση θα είναι ιδιαίτερα σοβαρή στην περίπτωση μιας μείωσης των τιμών του πετρελαίου. Οι τιμές του πετρελαίου έχουν ξανανέβει σε επίπεδα ρεκόρ και είναι εύκολο να φανταστεί κανείς ότι θα παραμείνουν εκεί. Η αύξηση της ζήτησης από την Ασία και τη Μέση Ανατολή, η συνεχής αύξηση του κόστους για την εξεύρεση και την παραγωγή πετρελαίου και η αυξανόμενη αστάθεια στις περιοχές όπου παράγεται το πετρέλαιο (όπως η Μέση Ανατολή και η Αφρική), θα μπορούσαν κάλλιστα να συνεχίσουν να ωθούν τις τιμές του πετρελαίου πιο ψηλά. Αλλά δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς και το αντίθετο σενάριο. Στη Βόρεια Αμερική, η παραγωγή φυσικού αερίου που βρέθηκε σε υπόγειες λεκάνες σχιστόλιθου και του «στριμωγμένου πετρελαίου» (tight oil) το οποίο είναι παγιδευμένο σε συμπαγείς βράχους, κατέστη δυνατή με νέες τεχνολογίες, ανεβάζει δε ταχύτητα με εκπληκτικό ρυθμό, ξεπερνώντας κατά πολύ όλες τις προβλέψεις. Καθώς οι καινοτόμες τεχνικές για την παραγωγή σχιστολιθικού φυσικού αερίου και «στριμωγμένου πετρελαίου» εξαπλώνονται στον υπόλοιπο κόσμο, αλλάζουν δραματικά τις προοπτικές για την παραγωγή ενέργειας. Η παγκόσμια οικονομία μπορεί να σταθεί πλέον στο κατώφλι μιας νέας εποχής πιο άφθονων υδρογονανθράκων, ενδεχομένως σε χαμηλότερες τιμές.

Κανονικά, θα περίμενε κανείς ότι οι άφθονες ποσότητες και οι χαμηλότερες τιμές θα τόνωναν την κατανάλωση αλλά ίσως αυτό δεν ισχύσει για την ζήτηση πετρελαίου στο μέλλον. Οι σημερινές υψηλές τιμές έχουν επηρεάσει την ζήτηση τόσο πολύ που οι επιπτώσεις θα είναι αισθητές για μεγάλο χρονικό διάστημα (όπως ακριβώς ήταν για δύο δεκαετίες μετά τις πετρελαϊκές κρίσεις της δεκαετίας του 1970). Η χρήση πετρελαίου έχει ήδη κορυφωθεί στον βιομηχανοποιημένο κόσμο, κυρίως στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Εν τω μεταξύ, η οικονομική ανάπτυξη έχει επιβραδυνθεί σε πολλές από τις χώρες των αναδυομένων αγορών, ιδιαίτερα στην Κίνα και την Ινδία, προκαλώντας επίσης επιβράδυνση της αύξησης της ζήτησης πετρελαίου. Τέλος, κάποιο ποσοστό από την δυνητική αύξηση της ζήτησης πετρελαίου θα αναπληρωθεί από το φυσικό αέριο. Όλοι αυτοί οι παράγοντες θα μπορούσαν να συνδυαστούν για να συγκρατήσουν την ζήτηση πετρελαίου και να κρατήσουν σε λογαριασμό τις τιμές του πετρελαίου.