Η πτώση και η άνοδος της Δύσης

Σήμερα στην ευρωζώνη οι κυβερνήσεις πραγματοποιούν μια αβέβαιη πρόοδο. Ας λάβουμε υπόψη καταρχάς τα δημοσιονομικά έσοδα. Στον τομέα αυτόν, γίνονται ενέργειες στην κατεύθυνση της καθιέρωσης μιας κεντρικής φορολογικής αρχής με ουσιαστικό έλεγχο επί των προϋπολογισμών και των χρεών της κάθε μιας χώρας. Είναι πολύ πιθανό ότι τα μέλη της ευρωζώνης θα αρνηθούν να προσδώσουν νομική ισχύ για πλήρη απόρριψη των εθνικών προϋπολογισμών στο όργανο που θα υλοποιεί τη φορολογική ενοποίηση. Εντούτοις, αν η φορολογική ενοποίηση κερδίσει αξιοπιστία στις χρηματαγορές, θα αποκτήσει πραγματική ισχύ, επειδή η ενδεχόμενη μη έγκριση εθνικών προϋπολογισμών θα προκαλούσε αρνητικές αντιδράσεις από αυτές ακριβώς τις αγορές.

Δεύτερον, η απόφαση της ευρωζώνης να αναθέσει στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα την εποπτεία των μεγαλύτερων ευρωπαϊκών ιδιωτικών τραπεζών, είναι ένα ακόμη σημαντικό βήμα. Ως αποτέλεσμα, οι τράπεζες αυτές θα υπαχθούν σε κανόνες εκσυγχρονισμού, διαφάνειας και ανεξαρτησίας, δηλαδή σ’ ένα καθεστώς που πόρρω απέχει από τη σημερινή πραγματικότητα, στο πλαίσιο της οποίας αδύναμοι τοπικοί ελεγκτικοί μηχανισμοί χαϊδεύουν τις τράπεζες. Με το νέο καθεστώς, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θα πλησιάσει το πιο ισχυρό και ευέλικτο μοντέλο της αμερικανικής Ομοσπονδιακής Τράπεζας. Κι αυτή είναι μια ουσιαστική αλλαγή.

Ωστόσο, για την πλήρη ίαση του τραπεζικού της συστήματος, η ευρωζώνη έχει ανάγκη από έναν φορέα σαν τον αμερικανικό TARP (Troubled Asset Relief Program). Προς την κατεύθυνση αυτή, σαν πρώτο βήμα λειτούργησε η ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών στην Ισπανία. Ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας χορηγεί κεφάλαια στις ευρωπαϊκές τράπεζες σε συνάρτηση με τη συνολική εκκαθάριση των ισολογισμών τους. Αν αυτή η τακτική υιοθετηθεί σε όλη την Ευρώπη, στο τέλος θα παραγάγει ένα υγιέστερο χρηματοπιστωτικό σύστημα.

Τρίτον, κάποιες ευρωπαϊκές χώρες έχουν ξεκινήσει την αναζήτηση λύσεων για τη βελτίωση των διαρθρωτικών προβλημάτων τους, τα οποία αποτελούν μείζονα, αν και όχι ευρέως προβαλλόμενο, παράγοντα τροφοδότησης της κρίσης. Έχει αρχίσει να γίνεται όλο και πιο πιθανό το ενδεχόμενο να πραγματοποιήσουν ουσιαστική πρόοδο στον τομέα της παραγωγικότητας οι λιγότερο ανταγωνιστικές ευρωπαϊκές οικονομίες, κυρίως αυτές του Νότου. Καθώς δεν έχουν εθνικά νομίσματα για να μπορέσουν να τα υποτιμήσουν, αυτές οι χώρες περιστέλλουν το κόστος με εσωτερικές υποτιμήσεις αλλά και μείωση στην εισροή εργασίας. Στην Ελλάδα, την Πορτογαλία και την Ισπανία, τις χώρες της ευρωζώνης που υφίστανται τη μεγαλύτερη οικονομική πίεση, το μοναδιαίο κόστος εργασίας έχει σημαντικά μειωθεί από το 2010. Οι χώρες αυτές έχουν εισαγάγει μεγάλης σημασίας μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας, όπως μείωση των κατώτατων μισθών και κατάργηση των περιορισμών στις προσλήψεις, τις απολύσεις και τις αποζημιώσεις. Το μάθημα από την περίπτωση της Ιρλανδίας είναι διδακτικό. Μετά την κατάρρευση του ιρλανδικού τραπεζικού συστήματος το 2008, το Δουβλίνο μείωσε δραματικά το κόστος παραγωγής και τόνωσε την παραγωγικότητα. Σήμερα, λίγα μόλις χρόνια ύστερα από εκείνη την κρίση, η Ιρλανδία είναι και πάλι ένα από τα πλέον αποδοτικά μέρη στην Ευρώπη για παραγωγή.

Τέταρτον, οι εξαγωγές των χωρών της περιφέρειας (που υπέφεραν για πολύ καιρό κάτω από το βάρος των μεγάλων εμπορικών ελλειμμάτων έναντι της Γερμανίας και των άλλων χωρών της βόρειας Ευρώπης), ξανακερδίζουν την ανταγωνιστικότητά τους. Ως αποτέλεσμα, η Ιταλία, η Πορτογαλία και η Ισπανία καταγράφουν σήμερα μικρότερα ελλείμματα στο εμπορικό ισοζύγιο και στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, γεγονός που σχετίζεται με το χαμηλότερο κόστος των εξαγωγών τους και το ασθενέστερο ευρώ. Στην Ελλάδα, παρά τη σοβαρότητα της οικονομικής κατάρρευσης, οι εξαγωγές της -σε απόλυτες τιμές- επέστρεψαν στα προ κρίσης επίπεδα.

Τέλος, με την απόφασή τους να περιορίσουν τον δημόσιο τομέα τους, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις συμβάλλουν ουσιαστικά στην οικονομική αναθέρμανση της ηπείρου, καθώς η περικοπή των δημοσίων δαπανών θα αφήνει όλο και μεγαλύτερο πεδίο ανάπτυξης για τον ιδιωτικό τομέα. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το συνολικό έλλειμμα των 17 χωρών της ευρωζώνης μειώθηκε στο 4,1% του ΑΕΠ για το 2011, γεγονός που συνιστά σημαντική μείωση σε σύγκριση με το 6,2% του 2010. Επιπλέον, στον ευρύτερο κύκλο των χωρών-μελών της Ε.Ε, το συνολικό έλλειμμα μειώθηκε κατά ένα τρίτο για το 2011. Οπωσδήποτε, η αναλογία ελλείμματος προς ΑΕΠ σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες παραμένει πάνω από τον επίσημο στόχο του 3% και το χρέος αυξήθηκε πέρυσι με ταχύτερους ρυθμούς από το ΑΕΠ στην ευρωζώνη ως σύνολο. Εντούτοις, η πίεση που ασκείται από τις χρηματαγορές θα συνεχίζει και στο μέλλον να οδηγεί σε συρρίκνωση τον δημόσιο τομέα στην Ευρώπη.

Σε όλη τη διάρκεια της σύγχρονης ιστορίας οι σοβαρές οικονομικές κρίσεις προκάλεσαν μεγάλη οδύνη στα ευάλωτα τμήματα των κοινωνιών που επλήγησαν, επίσης, όμως, συχνά συνέβαλαν στην ενίσχυση των οικονομιών των χωρών τους. Και τα δύο αυτά αλληλοσυγκρουόμενα φαινόμενα γίνονται αισθητά σήμερα στις ΗΠΑ. Από τη φύση της η Ευρώπη είναι πιο ευπαθής, αλλά οι αρχικές ενδείξεις δίνουν την εντύπωση ότι και εδώ θα προκύψει η ίδια δυναμική. Εάν επαληθευτεί αυτό το ιστορικό σχήμα, οι ΗΠΑ και η Ευρώπη θα μπορούσαν να εναντιωθούν στην κοινή πεποίθηση και να ηγηθούν εκ νέου της παγκόσμιας οικονομίας.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/138463/roger-c-altman/the-fall-an...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/#!/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr