Αναχαιτίζοντας την Ρωσία

Το υπόβαθρο των ανθρώπων που απαρτίζουν την κυβέρνηση Πούτιν έχει κάτι να κάνει με αυτόν τον προσανατολισμό. Μια μελέτη για τις 1.016 ηγετικές φυσιογνωμίες στο καθεστώς Πούτιν – των επικεφαλής των τμημάτων τής διοίκησης του προέδρου, των μελών τού υπουργικού συμβουλίου, των βουλευτών, των επικεφαλής ομοσπονδιακών μονάδων και των επικεφαλής τής περιφερειακής εκτελεστικής και νομοθετικής εξουσίας – που έγινε από την Olga Kryshtanovskaya, διευθύντρια του Κέντρου τής Μόσχας για την μελέτη των ελίτ, διαπίστωσε ότι το 26% από αυτούς σε κάποια στιγμή υπηρέτησαν στην KGB ή σε κάποια από τις υπηρεσίες που την διαδέχθηκαν. Η Kryshtanovskaya υποστηρίζει ότι μια πιο προσεκτική ματιά σε αυτά τα βιογραφικά – η εξέταση των κενών στα βιογραφικά, στα περίεργα μονοπάτια σταδιοδρομίας, ή στη υπηρεσία σε θυγατρικές τής KGB - δείχνει ότι το 78% από τους κορυφαίους ανθρώπους στο καθεστώς Πούτιν μπορεί να θεωρηθούν πρώην KGBίτες. (Η σημασία των ευρημάτων αυτών δεν πρέπει να υπερεκτιμηθεί: η πρώην μέλη τής μυστικής αστυνομίας μπορεί να καταλαμβάνουν πολλά από τα υψηλότερα αξιώματα της Ρωσίας, αλλά η Ρωσία δεν είναι ένα αστυνομικό κράτος).

Παρά την ισχυρή οικονομική ανάπτυξη, τα εσωτερικά προβλήματα της Ρωσίας είναι φοβερά. Σε μακροπρόθεσμη βάση, οι συστημικές αδυναμίες τής χώρας μπορεί να αποδειχθούν πιο ενοχλητικές για τον κόσμο από όσο η αναβίωση της ισχύος της. Ο αλκοολισμός και η κατάρρευση του συστήματος υγείας τροφοδότησε μια δημογραφική καταστροφή: ο πληθυσμός συρρικνώθηκε κατά 700.000 άτομα ετησίως στα τελευταία οκτώ χρόνια, παρά το γεγονός ότι η επιδημία του ιού HIV/AIDS στην χώρα δεν έχει ακόμη κορυφωθεί. Το προσδόκιμο ζωής των ανδρών είναι από τα χαμηλότερα στον κόσμο. Οι περισσότεροι δημογράφοι αναμένουν ότι ο πληθυσμός τής Ρωσίας θα συρρικνωθεί ακόμη πιο δραματικά, ίσως κάτω από τα 100 εκατομμύρια ανθρώπους περί τα μέσα του εικοστού πρώτου αιώνα.

Η ισχυρή ανάπτυξη της Ρωσίας, εξάλλου, είναι επισφαλής, διότι βασίζεται στις υψηλές τιμές του πετρελαίου, γεγονός που φαίνεται απίθανο να διαρκέσει, και στην αυξημένη παραγωγή, η οποία προφανώς δεν μπορεί να διατηρηθεί, λόγω κατάφωρα ανεπαρκών επενδύσεων. Οι φυσικοί πόροι, όπως το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο είναι μια μικτή ευλογία για την Ρωσία, όπως ακριβώς είναι και για άλλες χώρες. Οι υψηλές τιμές τής ενέργειας και των εξαγωγών πρώτων υλών επέτρεψαν στην Ρωσία να αναδειχθεί ως η δέκατη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο. Οι εξαγωγές ενέργειας χρηματοδοτούν περίπου το 30% του προϋπολογισμού τού Κρεμλίνου. Αλλά, ο αριθμός αυτός βασίζεται στην υπόθεση ότι το πετρέλαιο θα παραμείνει στα 61 δολάρια ανά βαρέλι, ενώ έχει ήδη πέσει χαμηλότερα. Εκτός από την ενέργεια, οι ρωσικές βιομηχανικές εξαγωγές συνίστανται κυρίως σε εξοπλισμούς, με τα προηγμένα αεροσκάφη να αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το ήμισυ των πωλήσεων. Αυτή η έλλειψη οικονομικής διαφοροποίησης αφήνει την Ρωσία ευάλωτη σε οποιαδήποτε κάμψη των διεθνών τιμών τού πετρελαίου και των πρώτων υλών.

Η κοινωνική ανισότητα είναι τεράστια και αυξάνεται. Η διαφθορά, όπως αναφέρει ο ΟΟΣΑ, είναι πολύ υψηλότερη σήμερα από ότι ήταν υπό τον Γιέλτσιν. Η κρατική παρέμβαση στην λήψη επιχειρηματικών αποφάσεων είναι στο υψηλότερο επίπεδο από τότε που κατέρρευσε ο κομμουνισμός. Επιπλέον, χωρίς κράτος δικαίου, η σημερινή αυξανόμενη μεσαία τάξη δεν πρόκειται ποτέ να αποκτήσει την εμπιστοσύνη που χρειάζεται για να διατηρήσει μια σύγχρονη οικονομία. Εν τω μεταξύ, η εξέγερση στην Τσετσενία έχει αντιμετωπιστεί από τους τοπικούς ισχυρούς άνδρες τού Κρεμλίνου, των οποίων τα τσιράκια ανοιχτά τρομοκρατούν, απαγάγουν και σκοτώνουν τους αντιπάλους τους. Ο Βόρειος Καύκασος είναι μια πυριτιδαποθήκη. Ο ρωσικός στρατός είναι γεμάτος από δωροδοκίες, με τους αξιωματικούς να πωλούν τους κληρωτούς σαν να είναι δούλοι. Και επικίνδυνες νέες μορφές φυματίωσης - καθώς και Ισλαμικού εξτρεμισμού μεταξύ του 17% του ρωσικού πληθυσμού που είναι μουσουλμάνοι - επωάζονται εξαιτίας τής αμέλειας.

Καθ’ όλη την δεκαετία τού 1990, ήταν της μόδας να παρομοιάζεται η Ρωσία με την Γερμανία τής Βαϊμάρης - ένα έθνος ταπεινωμένο και συγκλονισμένο μέχρι τον πυρήνα του από την κατάθλιψη και τον υπερπληθωρισμό, το οποίο θα μπορούσε να παρασυρθεί από κάποιον απερίσκεπτο εθνικιστή. Αλλά η ηττημένη Γερμανία τού 1920 ήταν ήδη ένα σύγχρονο βιομηχανικό κράτος, και το ναζιστικό καθεστώς κατέστη δυνατό μόνο επειδή μπορούσε να εκμεταλλευτεί τους μοχλούς ενός τέτοιου κράτους. Αυτές οι συνθήκες δεν υπήρχαν στην Ρωσία τού Γιέλτσιν. Η διαφθορά και το κυβερνητικό χάος σήμαιναν ότι η Ρωσία δεν θα μπορούσαν να αποτελέσει οποιοδήποτε είδος σοβαρής στρατηγικής πρόκλησης. Αλλά, η σημερινή ανάκαμψη με βάση το πετρέλαιο και η πιο πειθαρχημένη διακυβέρνηση που επέβαλε ο Πούτιν μπορεί να επιτρέψουν στη Ρωσία να γίνει ακριβώς μια τέτοια πρόκληση, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για τις παγκόσμιες προμήθειες ενέργειας.

Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, η Δύση έκανε το λάθος να υποθέσει ότι η μείωση του κύρους τής Ρωσίας σήμαινε ότι ήταν περιττό να δώσει στο Κρεμλίνο κάποια ιδιαίτερη διπλωματική προσοχή - ότι η Ρωσία ούτε δικαιούτο ούτε πρέπει να της προσφερθεί ένας σημαντικός ρόλος στις παγκόσμιες υποθέσεις. Ως εκ τούτου, αντί να προσελκύσει την Ρωσία σε ένα δίκτυο διαλόγου και συνεργασίας, όταν ήταν αδύναμη - και έτσι να την βοηθήσει να αποκτήσει συνήθειες που θα συνεχίζονταν και όταν η Ρωσία θα ανακτούσε την δύναμή της - η Δύση αγνόησε την Ρωσία. Αυτή η αδιαφορία προκάλεσε την Ρωσία να θεωρεί ως εχθρικές πράξεις τις προσπάθειες της Δύσης να καθησυχάσει χώρες τής Ανατολικής Ευρώπης για την ασφάλεια και την θέση τους στην Δύση, οδηγώντας στα σημερινά προβλήματα. Αν η Ρωσία είχε τύχει καλύτερου χειρισμού την δεκαετία τού 1990 – ώστε να μην χειροτερέψει η αίσθηση της ανασφάλειάς της – η τάση της χώρας προς τον επεκτατισμό θα μπορούσε κάλλιστα να έχει μετριαστεί.

Η ΟΥΚΡΑΝΙΑ ΕΙΝΑΙ ΕΚΤΕΘΕΙΜΕΝΗ