Δεχτείτε το

Μετά από 18 μακρούς μήνες σκληρών διαπραγματεύσεων που ακολούθησαν την εφαρμογή της ενδιάμεσης συμφωνίας (ή Joint Comprehensive Plan of Action, Κοινό Συνολικό Σχέδιο Δράσης), οι διαπραγματευτές για τα πυρηνικά απολαμβάνουν το διάλειμμα που τους αξίζει από το τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Στις 2 Απριλίου, η Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ιράν εξέδωσαν ένα σύντομο «μνημόνιο κατανόησης» για το πολιτικό πλαίσιο μιας μελλοντικής πυρηνικής συμφωνίας μεταξύ του P5 + 1 και του Ιράν. Τα λεπτομερέστερα ενημερωτικά δελτία που εκδόθηκαν μονομερώς από τις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ιράν ενίσχυσαν το εν λόγω έγγραφο. Το πολιτικό πλαίσιο αποτελεί σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση μιας εκτενούς συμφωνίας. Για πρώτη φορά, το Ιράν δέχθηκε διστακτικά σημαντικές μειώσεις και περιορισμούς σχετικά με την ικανότητά του να παράγει σχάσιμο υλικό για πυρηνικά όπλα για διάστημα 10-15 χρόνων, μαζί με την ενισχυμένη παρακολούθηση και τον έλεγχο για έως και 25 χρόνια. Σε αντάλλαγμα για την εφαρμογή αυτών των μέτρων, το Ιράν θα λάβει μια βραχυπρόθεσμη ανακούφιση από τις κυρώσεις που σχετίζονται με τα πυρηνικά και του επιβάλλονται από τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών.

Τα βασικά περιγράμματα του πολιτικού πλαισίου είναι στέρεα, αλλά τα δύο μέρη έχουν ακόμα πολλή δουλειά μπροστά τους, αν θέλουν να ολοκληρώσουν μια εκτενή συμφωνία μέχρι την αυτοεπιβληθείσα προθεσμία στις 30 Ιουνίου 2015. Μετά από μια σύγκριση των ενημερωτικών δελτίων των ΗΠΑ και του Ιράν (όπως εκείνα μεταφράστηκαν από τον Payam Mohseni του Belfer Center), παρακάτω παρατίθενται κάποιες από τις διαφωνίες που υπολείπονται.

Κατ’ αρχάς, τί θα γίνει με το υφιστάμενο απόθεμα ουρανίου χαμηλού εμπλουτισμού του Ιράν;

Κατά την διάρκεια των προηγούμενων διαπραγματεύσεων, οι Ηνωμένες Πολιτείες συμφώνησαν ότι το Ιράν θα μπορούσε να διατηρήσει 6.000-7.000 συσκευές φυγοκέντρησης IR-1 με την προϋπόθεση ότι το μεγαλύτερο μέρος του ουρανίου χαμηλού εμπλουτισμού του Ιράν θα πρέπει να αποσταλεί στο εξωτερικό για την κατασκευή καυσίμων για τον πυρηνικό αντιδραστήρα Bushehr, αφήνοντας μόνο 300-500 κιλά στο έδαφος του Ιράν, ανά πάσα στιγμή. Αυτός ο διακανονισμός ήταν απαραίτητος για την εξασφάλιση μιας απαιτούμενης περιόδου ενός έτους, του χρόνου που απαιτείται για να παράγει το Ιράν αρκετό ουράνιο πολεμικού επιπέδου για μια βόμβα (27 κιλά 90% εμπλουτισμένου ουρανίου) στην εγκατάσταση εμπλουτισμού στο Νατάνζ. Στις τελευταίες ημέρες των διαπραγματεύσεων, ωστόσο, το Ιράν υπαναχώρησε και δήλωσε ότι δεν είχε σκοπό να προβεί στην εξαγωγή του ουρανίου χαμηλού εμπλουτισμού που βρίσκεται στην κατοχή του.

Το θέμα προφανώς παραμένει άλυτο. Σύμφωνα με το ενημερωτικό δελτίο των ΗΠΑ, το Ιράν θα διατηρήσει 6.104 συσκευές φυγοκέντρησης IR-1 στο Νατάνζ, εκ των οποίων οι 5.060 θα συνεχίσουν τον εμπλουτισμό. Το έγγραφο σημειώνει επίσης ότι «το Ιράν συμφώνησε να μειώσει το τρέχον απόθεμα των 10.000 κιλών ουρανίου χαμηλού εμπλουτισμού (LEU) στα 300 κιλά 3,67% LEU για 15 χρόνια». Το πληροφοριακό δελτίο του Ιράν δηλώνει ότι «το Ιράν θα είναι σε θέση να χρησιμοποιήσει το υπάρχον εμπλουτισμένο απόθεμα για την παραγωγή ενός κέντρου πυρηνικών καυσίμων ή / και την εξαγωγή του στη διεθνή αγορά με αντάλλαγμα ουράνιο». Οι Ηνωμένες Πολιτείες πρότειναν να «αραιώνεται» οποιοδήποτε πλεόνασμα ουρανίου χαμηλού εμπλουτισμού στο Ιράν πέραν των επιτρεπόμενων 300 κιλών -δηλαδή , να αναμιγνύεται με απεμπλουτισμένο ουράνιο και να επιστρέφει στο φυσικό ουράνιο. Το Ιράν προτιμά να «μετατρέψει» το πλεόνασμα UF6 (ένα αέριο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για περαιτέρω εμπλουτισμό) σε στερεή μορφή οξειδίου για να εφοδιάσει τις προσπάθειές του για ανάπτυξη μιας εγχώριας εγκατάστασης παρασκευής [πυρηνικών] καυσίμων. Η επίλυση αυτού του ζητήματος είναι σημαντική, διότι, θεωρητικά, το Ιράν θα μπορούσε να μετατρέψει εκ νέου οποιοδήποτε υπόλοιπο οξείδιο του ουρανίου χαμηλού εμπλουτισμού σε UF6 και να το χρησιμοποιήσει για τον εμπλουτισμό, μειώνοντας τον απαιτούμενο χρόνο κάτω από ένα έτος.

Το δεύτερο ερώτημα αφορά το ποια είναι τα όρια για τον εμπλουτισμό κατά το διάστημα από το 10ο ως το 15ο έτος της συμφωνίας.

Σύμφωνα με το ενημερωτικό δελτίο των ΗΠΑ, τα όρια για τον εμπλουτισμό για να εξασφαλιστεί το περιθώριο του ενός έτους θα επιβληθεί για δέκα χρόνια. Αυτά τα φυσικά όρια περιλαμβάνουν τα ανώτατα όρια του αριθμού συσκευών φυγοκέντρησης IR-1 που είναι εγκατεστημένες και λειτουργούν και το απόθεμα του ουρανίου χαμηλού εμπλουτισμού, καθώς και τις απαγορεύσεις σχετικά με την κατασκευή πρόσθετων εγκαταστάσεων εμπλουτισμού, τον εμπλουτισμό πάνω από 3,67% και τον εμπλουτισμό με πιο προηγμένες συσκευές φυγοκέντρησης. Μετά από 15 χρόνια, όλα αυτά τα φυσικά όρια θα πρέπει να αρθούν. Στο διάστημα μεταξύ 10 και 15 χρόνων, το ενημερωτικό δελτίο των ΗΠΑ δείχνει ότι ορισμένα όρια θα γίνουν πιο ήπια, όπως η απαγόρευση της χρήσης προηγμένων συσκευών φυγοκέντρησης για τον εμπλουτισμό, που βασίζεται σε ένα «σχέδιο εμπλουτισμού και εμπλουτισμού Έρευνας και Ανάπτυξης, R&D» το οποίο καθορίζεται στην αναλυτική συμφωνία. Το ιρανικό ενημερωτικό δελτίο, ωστόσο, αναφέρει απλώς ότι «το χρονοδιάγραμμα του Ολοκληρωμένου Σχεδίου Δράσης σχετικά με το πρόγραμμα εμπλουτισμού του Ιράν θα αφορά 10 χρόνια», γεγονός που υποδηλώνει ότι όλα τα όρια αφαιρούνται μετά από εκείνο το σημείο. Η τελική συμφωνία θα πρέπει να καθορίσει περιορισμούς σχετικά με τον αριθμό και το είδος των συσκευών φυγοκέντρησης που επιτρέπεται να αναπτυχθούν στο Νατάνζ μεταξύ του 10ου και 15ου έτους, γεγονός που θα καθορίσει το πόσο θα μπορούσε το Ιράν να μειώσει τον απαιτούμενο χρόνο κάτω από το ένα έτος με τον 10ο χρόνο της συμφωνίας.

Τρίτον, πώς θα τροποποιηθεί το Fordow;

Και οι δύο πλευρές συμφώνησαν ότι η εγκατάσταση [εργοστάσιο] εμπλουτισμού Fordow θα πρέπει να μετατραπεί σε ερευνητική εγκατάσταση, αλλά αρκετές λεπτομέρειες μένουν να καθοριστούν. Σύμφωνα με το ενημερωτικό δελτίο των ΗΠΑ, το Fordow δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται για τον εμπλουτισμό ή την Έρευνα και Ανάπτυξη του εμπλουτισμού για 15 χρόνια. Επιπλέον, σχεδόν τα δύο τρίτα των υφιστάμενων 3.000 συσκευών φυγοκέντρησης και υποδομών του Fordow θα αφαιρεθούν, με τις υπόλοιπες συσκευές φυγοκέντρησης να μην χρησιμοποιούνται για τον εμπλουτισμό ουρανίου. Σύμφωνα με το δελτίο του Ιράν, «περισσότερες από 1.000 συσκευές φυγοκέντρησης κι όλες οι συναφείς υποδομές στο Fordow θα πρέπει να συντηρηθούν και να διατηρηθούν, εκ των οποίων δύο φυγοκεντρικοί καταρράκτες θα βρίσκονται σε λειτουργία». Δύο καταρράκτες ισούνται με λίγο περισσότερες από 300 συσκευές φυγοκέντρησης. Προφανώς, το Ιράν σκοπεύει να κρατήσει σε αναμονή τις υπόλοιπες 700 περίπου συσκευές φυγοκέντρησης στο Fordow για να συνεχίσει τον εμπλουτισμό ουρανίου, εάν αποτύχει η εκτενής συμφωνία. Δεν είναι σαφές αν οι Ηνωμένες Πολιτείες συμφώνησαν σε αυτόν τον διακανονισμό. Και οι δύο πλευρές φαίνεται να συμφωνούν ότι οι συσκευές φυγοκέντρησης που θα λειτουργούν στο Fordow θα χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή σταθερών ισοτόπων για βιομηχανική ή ιατρική χρήση, αλλά οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορεί να επιδιώξουν να προβούν σε περαιτέρω διευκρινήσεις γι’ αυτά τα ισότοπα (όπως του Ψευδάργυρου και του Μολυβδαίνιου), που καθιστούν αδύνατη την χρήση φυγοκέντρησης για τον εμπλουτισμό ουρανίου, ενώ το Ιράν μπορεί να θελήσει να παράγει ισότοπα (όπως του Ξένον) που επιτρέπουν στις συσκευές φυγοκέντρησης να επαναχρησιμοποιηθούν για εμπλουτισμό ουρανίου στο μέλλον.

Το τέταρτο ερώτημα είναι το πώς θα εφαρμοστούν αυτοί οι ενισχυμένοι έλεγχοι κι η παρακολούθηση.

Σύμφωνα με το ενημερωτικό δελτίο των ΗΠΑ, το Ιράν συμφώνησε σε ένα εντυπωσιακό σύνολο επιθεωρήσεων και μέτρων ελέγχου πέραν του Πρόσθετου Πρωτοκόλλου του ΔΟΑΕ (ΙΑΕΑ), συμπεριλαμβανομένου ενός «διαύλου προμηθειών» για τον «έλεγχο και την έγκριση» της απόκτησης από το Ιράν «ορισμένων υλικών και τεχνολογίας που συνδέονται με τα πυρηνικά και μπορούν να έχουν διπλή χρήση», καθώς και ενός μηχανισμού ειδικού ελέγχου ώστε ο ΔΟΑΕ «να διερευνά ύποπτες τοποθεσίες ή ισχυρισμούς για μυστικές εγκαταστάσεις εμπλουτισμού, μονάδων μετατροπής, μονάδων παραγωγής φυγοκέντρησης ή μονάδων παραγωγής ουρανίου yellow cake {συμπυκνωμένη σκόνη ουρανίου] οπουδήποτε στην χώρα». Το ενημερωτικό δελτίο των ΗΠΑ αναφέρει επίσης ότι «το Ιράν θα εφαρμόσει ένα συμφωνημένο σύνολο μέτρων για την αντιμετώπιση των ανησυχιών του ΔΟΑΕ σχετικά με Πιθανές Στρατιωτικές Διαστάσεις (Possible Military Dimensions, PMD) του προγράμματός του», αναφερόμενο στην παρελθούσα και πιθανώς συνεχιζόμενη έρευνα για πυρηνικά όπλα. Το ιρανικό δελτίο σιωπά για τα πρόσθετα αυτά μέτρα ελέγχου, πέρα από την δέσμευσή του να εφαρμόσει και τελικά να επικυρώσει το Πρόσθετο Πρωτόκολλο. Επειδή η επαλήθευση και ο έλεγχος είναι ζωτικής σημασίας, η τελική συμφωνία θα πρέπει να καθορίσει τις ακριβείς διαδικασίες και τους μηχανισμούς για την έγκριση των συμβάσεων και τις ξαφνικές επιθεωρήσεις, που πιθανώς θα κωδικοποιηθούν σε ένα νέο ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών. Μένει να δούμε, επίσης, αν το Ιράν θα εφαρμόσει τα μέτρα (που θα καθοριστούν) για να ικανοποιήσει την έρευνα για PMD από τον ΔΟΑΕ –κάτι στο οποίο το Ιράν έχει αντισταθεί σε μεγάλο βαθμό μέχρι τώρα.

Τέλος, οι δύο πλευρές πρέπει να οριστικοποιήσουν το χρονοδιάγραμμα της ανακούφισης από τις κυρώσεις.

Το ενημερωτικό δελτίο των ΗΠΑ αναφέρει ότι «οι κυρώσεις των ΗΠΑ και της ΕΕ που σχετίζονται με τα πυρηνικά θα ανασταλούν αφότου ο ΔΟΑΕ επαληθεύσει ότι το Ιράν έχει ακολουθήσει όλα τα βασικά βήματα που σχετίζονται με τα πυρηνικά του» και ότι «όλες οι προηγούμενες αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ για το ζήτημα των πυρηνικών του Ιράν θα ανασταλούν ταυτόχρονα με την ολοκλήρωση, από το Ιράν, των δράσεων για τα πυρηνικά που σχετίζονται με την αντιμετώπιση όλων των βασικών ανησυχιών (εμπλουτισμός, Fordow, Arak, PMD και διαφάνεια)». Το δελτίο του Ιράν είναι λιγότερο σαφές. Σε ένα τμήμα του, αναφέρει ότι «μετά την εφαρμογή του Ολοκληρωμένου Σχεδίου Κοινής Δράσης, όλα τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών θα πρέπει να ανακληθούν κι όλες οι πολυμερείς οικονομικές και χρηματοπιστωτικές κυρώσεις της ΕΕ και οι μονομερείς των ΗΠΑ συμπεριλαμβανομένων των οικονομικών, τραπεζικών, ασφαλιστικών, επενδυτικών κι όλων των σχετικών υπηρεσιών, καθώς και επί των βιομηχανιών πετρελαίου, φυσικού αερίου, πετροχημικών και αυτοκινήτων, θα πρέπει να ανακληθούν αμέσως». Σε άλλα σημεία, το ιρανικό ενημερωτικό δελτίο είναι πιο συγκεκριμένο: «Ταυτόχρονα με την έναρξη των εφαρμοστικών εργασιών που σχετίζονται με τα πυρηνικά του Ιράν, όλες οι κυρώσεις θα ακυρωθούν αυτόματα μέσα σε μια μόνο καθορισμένη ημέρα».

Σαφώς, υπάρχει ένα σημαντικό ζήτημα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θέλουν η ανακούφιση από τις κυρώσεις να είναι ανάλογη των επιδόσεων, ενώ το Ιράν θέλει άμεση ανακούφιση. Επίσης, αξίζει να σημειωθεί μια βασική διαφωνία αναφορικά με το περιεχόμενο του ψηφίσματος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ που απαιτείται για την εφαρμογή της ολοκληρωμένης συμφωνίας. Το ενημερωτικό δελτίο των ΗΠΑ τονίζει ότι το νέο ψήφισμα θα «εγκρίνει» (endorse) την αναλυτική συμφωνία και θα «παροτρύνει» την εφαρμογή της, διατηρώντας «σημαντικούς περιορισμούς για τα συμβατικά όπλα και τους βαλλιστικούς πυραύλους». Στην εκδοχή του Ιράν, η απόφαση θα πρέπει να είναι «δεσμευτική και εκτελέσιμη για όλα τα κράτη μέλη του ΟΗΕ». Αυτό δείχνει ότι το Ιράν θα επιχειρήσει να κωδικοποιήσει την αναστολή των κυρώσεων στο διεθνές δίκαιο, γεγονός στο οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες θα αντιταχθούν για πολιτικούς και συνταγματικούς λόγους.

Κανένα από αυτά τα εκκρεμή ζητήματα δεν είναι ανυπέρβλητο. Δεδομένης της μέχρι σήμερα προόδου και του συμφέροντος όλων των πλευρών για επίτευξη μιας τελικής συμφωνίας, φαίνεται πιθανή η δημιουργία μιας εκτενούς συμφωνίας. Ωστόσο, αναμένονται σκληρές διαπραγματεύσεις. Για να επιτύχουν την καλύτερη συμφωνία, οι διαπραγματευτές των ΗΠΑ δεν θα πρέπει να έχουν ως γνώμονα ολοκλήρωσης της συμφωνίας την προθεσμία που έθεσαν για τις 30 Ιουνίου. Το status quo στο πλαίσιο της ενδιάμεσης συμφωνίας -η οποία έχει παγώσει ή περιορίσει πλέον το μεγαλύτερο μέρος του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν, ενώ διατηρεί τις περισσότερες από τις κυρώσεις- δίνει στις Ηνωμένες Πολιτείες μια ισχυρή διαπραγματευτική θέση. Η Τεχεράνη χρειάζεται την επίτευξη μιας συμφωνίας πολύ περισσότερο από όσο την επιθυμεί η Ουάσιγκτον. Εάν είναι απαραίτητη μια περαιτέρω επέκταση λίγων μηνών μετά τις 30 Ιουνίου για να οριστικοποιηθούν σωστά οι λεπτομέρειες και να επιλυθούν τα ζητήματα που εκκρεμούν για την ικανοποίηση των ΗΠΑ, θα πρέπει να δοθεί περισσότερος χρόνος στους Αμερικανούς διαπραγματευτές. Κατά συνέπεια, θα ήταν σοφό να σταματήσει το Κογκρέσο να απειλεί με υπερβολικές νομοθετικές κυρώσεις, σε περίπτωση που δεν επιτευχθεί κάποια συμφωνία μέχρι τις 30 Ιούνιου. Παραδόξως, οι απειλές αυτές ενισχύουν την θέση του Ιράν μέσω της άσκησης πίεσης στους διαπραγματευτές των ΗΠΑ να προβούν σε παραχωρήσεις για την αποφυγή κάποιας δράσης από την πλευρά του Κογκρέσου που θα ανατίναζε τις συνομιλίες. Το Ιράν βασίζεται στον διχασμό ανάμεσα στην διοίκηση και το Κογκρέσο (και εκείνον μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και του Ισραήλ) για να πετύχει μια καλύτερη συμφωνία. Αντ’ αυτού, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να παρουσιάσουν την εικόνα ενός κοινού μετώπου και να επιτρέψουν στον χρόνο να δουλέψει για το συμφέρον τους.

Copyright © 2002-2014 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/143640/gary-samore/deal-with-it

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr