Επιστροφή από το ενεργειακό μέλλον

Ο George Orwell, περιγράφοντας το πώς τα ολοκληρωτικά καθεστώτα δημιουργούν αναθεωρητικές ιστορίες για να δικαιολογήσουν νέες και συχνά σαρωτικές κοινωνικές και πολιτικές διευθετήσεις, έγραψε το διάσημο: «Αυτός που ελέγχει το παρελθόν ελέγχει το μέλλον˙ αυτός που ελέγχει το παρόν ελέγχει το παρελθόν». Αλλά στις σημερινές φιλόδοξες δημοκρατίες, το απόφθεγμα του Orwell συχνά αντιστρέφεται: Αυτός που ελέγχει το μέλλον, ελέγχει το παρόν.

Πουθενά αυτό δεν συνέβη περισσότερο από όσο σε σχέση με τις σύγχρονες συζητήσεις για την ενέργεια και το περιβάλλον. Πάνω από μισό αιώνα πριν, οι υποστηρικτές των πυρηνικών προώθησαν ένα μέλλον στο οποίο η πυρηνική ενέργεια θα ήταν «πολύ φτηνή για να μετρηθεί». Τις τρεις δεκαετίες που ακολούθησαν, οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες προηγμένες ανεπτυγμένες οικονομίες ξεκίνησαν μια μαζική κατασκευή πυρηνικών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής. Για σχεδόν τον ίδιο πολύ καιρό, οι υποστηρικτές των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας έχουν υποσχεθεί ένα υπερ-αποτελεσματικό μέλλον που θα τροφοδοτείται εξ ολοκλήρου από τον ήλιο και τον άνεμο, και τις τελευταίες δεκαετίες οι χώρες σε όλο τον κόσμο έχουν επενδύσει εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια για να κάνουν αυτό το μέλλον πραγματικότητα.

Άνθρωποι στέκονται μεταξύ των πύργων ψύξης του πυρηνικού σταθμού Temelin κοντά στην πόλη της Νότιας Βοημίας Tyn nad Vltavou, στις 12 Απριλίου 2014. DAVID W CERNY / REUTERS
-----------------------------------------------------------------------

Αμφότερα τα οράματα αποδείχθηκαν προφητικά κατά κάποιο τρόπο. Στο αποκορύφωμά του, ο παγκόσμιος πυρηνικός στόλος παρήγαγε το 18% της παγκόσμιας ηλεκτρικής ενέργειας και πάνω από το 20% της ηλεκτρικής ενέργειας στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Γαλλία απέδειξε ότι η πυρηνική ενέργεια ήταν ικανή να τροφοδοτήσει μια σύγχρονη οικονομία και να αποκεντρώσει τον τομέα της ενέργειας. Και παρ’ όλο που ποτέ δεν έγινε «πολύ φτηνή για να μετρηθεί», κατά την διάρκεια της επιχειρησιακής ζωής των πυρηνικών σταθμών, το πλήρες κόστος παραγωγής πυρηνικής ηλεκτρικής ενέργειας όντως αποδείχθηκε εξαιρετικά χαμηλό.

Οι σύγχρονες οικονομίες σε όλο τον κόσμο έχουν επίσης γίνει πολύ πιο αποδοτικές ενεργειακά και το κόστος κατασκευής ανεμογεννητριών και ηλιακών συλλεκτών έχει μειωθεί δραματικά με διαρκή ανάπτυξη, όπως προέβλεπαν οι υποστηρικτές των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Αλλά είναι επίσης αλήθεια ότι κανένα από τα δύο οράματα δεν έχει πλησιάσει την εκπλήρωση της υπόσχεσής του. Λίγες ανεπτυγμένες οικονομίες οικοδομούν νέους πυρηνικούς αντιδραστήρες. Και παρ’ όλο που μια πυρηνική ενεργειακή αναγέννηση είναι πραγματικά σε εξέλιξη στον αναπτυσσόμενο κόσμο, η οικοδόμηση της υποδομής για τις ορυκτές πηγές ενέργειας στις αναπτυσσόμενες χώρες συνεχίζεται ακόμη πιο γρήγορα. Οι συντονισμένες προσπάθειες για την ανάπτυξη της ηλιακής και αιολικής ενέργειας σε διάφορες τοποθεσίες σε όλο τον κόσμο, εν τω μεταξύ, δεν κατάφεραν να ωθήσουν πολύ περισσότερο από το 20% της συνολικής ετήσιας παραγωγής σε οποιοδήποτε μεγάλο ηλεκτρικό δίκτυο [1].

Το ενεργειακό μέλλον, όπως αποδεικνύεται, δεν υποκύπτει τόσο εύκολα στα ουτοπικά όνειρα. Και όμως, συνεχίζουμε να τα προτείνουμε, να επιχειρηματολογούμε γι’ αυτά, και να βρίσκουμε άλλους να κατηγορούμε όταν αποτυγχάνουν να υλοποιηθούν. Οι λόγοι για αυτό είναι αρκετά εύκολο να γίνουν κατανοητοί. Το παρόν είναι περίπλοκο και επακόλουθο. Το μέλλον, αντίθετα, είναι λαμπερό, χωρίς βάρη και άριστα βελτιστοποιημένο: Ένας τόπος όπου τα εμπόδια δεν είναι απαραίτητα και οι περιορισμοί μπορούν να αγνοηθούν.

ΣΤΙΣ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ

Η δουλειά της πρόβλεψης και της μοντελοποίησης μελλοντικών ενεργειακών εξελίξεων άνθισε μετά τα αραβικά εμπάργκο πετρελαίου της δεκαετίας του '70. Η γκάμα των μελλοντικών εξελίξεων που φαντάστηκαν οι μελέτες από την εποχή εκείνη είναι πραγματικά ζαλιστικές. Αλλά το χαρακτηριστικό που μοιράστηκαν ήταν ότι απέτυχαν στην ουσία να προβλέψουν το μέλλον [2]. Οι επικρατούσες προβλέψεις από την δεκαετία του ’70 και του '80 συνεχώς υπερεκτιμούσαν τόσο την μελλοντική ζήτηση ενέργειας όσο και την επέκταση της πυρηνικής ενέργειας.

Ο [φυσικός] Amory Lovins και άλλοι προφήτες της ανανεώσιμης ενέργειας εκείνης της εποχής, ήταν μερικές φορές πιο κοντά στην πραγματικότητα από την άποψη της ζήτησης ενέργειας. Αλλά ήταν πολύ εκτός στις προβολές τους για την ανανεώσιμη και αποκεντρωμένη ενέργεια. Και ακόμη και οι προβλέψεις περί της ζήτησης ήταν σωστές για λάθος λόγους. Ο Lovins υποστήριξε ότι οι δραματικές βελτιώσεις στην ενεργειακή απόδοση θα είχαν ως αποτέλεσμα χαμηλότερη κατανάλωση ενέργειας. Ωστόσο, είναι η επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης, η αποβιομηχάνιση, και οι κλαδικές μετατοπίσεις στην οικονομία των ΗΠΑ στις οποίες θεωρείται ότι οφείλεται κυρίως η επιβράδυνση της αύξησης της ζήτησης.

Με την έλευση των διεθνών προσπαθειών αντιμετώπισης της αλλαγής του κλίματος, η επικράτηση μοντέλων, σεναρίων, προβλέψεων και μελετών σκοπιμότητας στις συζητήσεις για το ενεργειακό και περιβαλλοντικό μέλλον έχει αυξηθεί. Με αυτόν τον τρόπο έχουν αναπτυχθεί και οι ευκαιρίες να εισαχθούν όλα τα σφάλματα, οι προκαταλήψεις και οι ψευδαισθήσεις, όλα έχοντας γίνει με μια λάμψη μαθηματικής ακρίβειας και επιστημονικής αυθεντίας.

Το 2009, ένας μέχρι τότε αφανής καθηγητής Πολιτικής και Περιβαλλοντικής Μηχανικής από το Πανεπιστήμιο Στάνφορντ, που λέγεται Mark Jacobson, πέτυχε μεγάλη προβολή ως κληρονόμος του Lovins. Με έναν συνάδελφό του, ο Jacobson δημοσίευσε ένα σχέδιο στο Scientific American [3] για να τροφοδοτήσει ολόκληρη την οικονομία των ΗΠΑ με αιολική, υδάτινη και ηλιακή ενέργεια. Τα χρήματα ακολούθησαν την κακή φήμη και το 2011 ο Jacobson ξεκίνησε το Solutions Project [4], το οποίο σήμερα ισχυρίζεται ότι έχει καταδείξει ότι και οι 50 πολιτείες [των ΗΠΑ] και οι [υπόλοιπες] 193 χώρες μπορούν να τροφοδοτούνται αποκλειστικά με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Όπως κι ο Lovins πριν από αυτόν, οι ισχυρισμοί και οι υπολογισμοί του Jacobson έχουν αγκαλιαστεί από περιβαλλοντικές ΜΚΟ, για τις οποίες τα μοντέλα του δικαιολογούν την μακροχρόνια αντίθεσή τους στην πυρηνική ενέργεια, την υδροηλεκτρική ενέργεια και πιο πρόσφατα το φυσικό αέριο. Οι οδικοί χάρτες του για κάθε μια από τις 50 πολιτείες [των ΗΠΑ] έχουν κυριολεκτικά ενσωματωθεί στο τμήμα για το κλίμα και την ενέργεια της ιστοσελίδας του γερουσιαστή Bernie Sanders.

Ακόμα και με το υψηλό πρότυπο του Lovins, οι προβολές του Jacobson είναι θρασείες. Όπως και του Jacobson, τα σενάρια του Lovins βασίζονται κατά πολύ σε ριζοσπαστικά κέρδη στην ενεργειακή αποδοτικότητα. Όμως, ο Lovins έκανε τουλάχιστον κάποιες παραχωρήσεις στους περιορισμούς που αντιμετωπίζει η αιολική και η ηλιακή ενέργεια, κάνοντας έκκληση για μικρά, υπερ-αποδοτικά μικρο-εργοστάσια άνθρακα και ακόμη και οικιακούς αεριοστρόβιλους φυσικού αερίου για να διατηρήσουν το σύστημα εν ζωή.
Ο Lovins αναγνώρισε επίσης ότι ο βαθύς μετασχηματισμός της αμερικανικής ενεργειακής οικονομίας θα απαιτούσε χρόνο. Το όραμά του, ριζοσπαστικό όπως ήταν, οραματιζόταν ότι μόνο περίπου το ένα τρίτο του ηλεκτρικού δικτύου των ΗΠΑ θα τροφοδοτείτο από αιολική και ηλιακή ενέργεια το έτος 2000. Όπως συνέβη, το πραγματικό ποσοστό ήταν 0,5%.
Ο Jacobson, αντιθέτως, υποστηρίζει ότι ολόκληρη η παγκόσμια οικονομία μπορεί να λειτουργήσει με διαλείπουσες τεχνολογίες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας έως το 2050. Προς τούτο καλεί όλα τα είδη τεχνολογίας από το μέλλον, συμπεριλαμβανομένης της αποθήκευσης γεωθερμικής ενέργειας, για την θέρμανση και ψύξη όλων των οικιστικών και εμπορικών κτιρίων, μπαταρίες αλλαγής φάσης και αεροπλάνα με υδρογόνο, ακόμα και αν ισχυρίζεται ότι το σενάριό του βασίζεται αποκλειστικά στις υπάρχουσες τεχνολογίες. Προβλέπει περαιτέρω την δημιουργία ενός υπερμεγέθους ηλεκτρικού δικτύου, διπλάσιο ή και μεγαλύτερο από το μέγεθος του σημερινού συστήματος, προκειμένου να ηλεκτροδοτηθούν οι μεταφορές και άλλοι τομείς της οικονομίας ενεργειακής έντασης, και ικανού να μεταφέρει τεράστιες ποσότητες ηλεκτρικής ενέργειας σε ηπείρους και ωκεανούς, με σκοπό την εξισορρόπηση και τον συγχρονισμό των άκρως μεταβλητών αιολικών και ηλιακών πόρων.

Περιφράξεις και χωράφια καλύπτονται από παγετό κοντά στον αυτοκινητόδρομο Α6, επίσης γνωστό ως «Autoroute du Soleil» (Αυτοκινητόδρομος του ήλιου), κοντά στη Ντιζόν της Γαλλίας, στις 6 Ιανουαρίου 2015. REUTERS/Yves Herman
--------------------------------------------------------------------------------

Από την άλλη πλευρά, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τι βαθιά μεταμόρφωση θα αντιπροσώπευε ένα κυριαρχούμενο από ανανεώσιμες πηγές μέλλον αυτού του είδους. Τα ενεργειακά συστήματα εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την πορεία και ενσωματώνονται σε ευρύτερα τεχνολογικά-οικονομικά παραδείγματα. Η άνοδος του άνθρακα δεν μπορεί να ξεχωριστεί από την ατμομηχανή, τις σιδηροδρομικές γραμμές και την ηλεκτρική ενέργεια. Η εποχή του πετρελαίου είναι αδιαχώριστη από την μηχανή εσωτερικής καύσης, τα σύγχρονα δίκτυα μεταφοράς και την αστικοποίηση. Τα κεντρικά ηλεκτρικά δίκτυα συνυπάρχουν με τις σύγχρονες πόλεις και την βιομηχανία.

Καθώς οι σύγχρονες οικονομίες αναπτύχθηκαν σε κλίμακα περίπου τον προηγούμενο αιώνα, έχουν γίνει όλο και περισσότερο συγκεντρωτικές, όπως και τα ενεργειακά συστήματα που τις τροφοδότησαν. Πριν από την βιομηχανική επανάσταση, όλα τα ενεργειακά συστήματα ήταν διάσπαρτα, αποκεντρωμένα, διάχυτα και ανανεώσιμα. Τα πρώιμα ηλεκτρικά συστήματα ήταν μικρής κλίμακας και οι ανταγωνιστικοί πάροχοι προσέφεραν ένα συνονθύλευμα υπηρεσιών στις λίγες επιχειρήσεις και κατοικίες που ήταν σε θέση να το αντέξουν οικονομικά. Το κεντρικό δίκτυο και οι ρυθμισμένες επιχειρήσεις κοινής ωφελείας ήταν οι «εφαρμογές-δολοφόνοι» (killer apps) που επέτρεψαν στην ηλεκτρική ενέργεια να μεταμορφώσει την μεταποίηση, την βιομηχανία και τελικά την αστική ζωή στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα.

Τα πυκνά ορυκτά καύσιμα και οι ολοένα και πιο αποδοτικές τεχνολογίες καύσης και τελικής χρήσης συνέχισαν να καθιστούν τις σύγχρονες ενεργειακές υπηρεσίες όλο και πιο φθηνές, πιο άφθονες και όλο και πιο προσιτές σε περισσότερους ανθρώπους και σε περισσότερους κλάδους της οικονομίας. Για τους λόγους αυτούς, στο μεγαλύτερο μέρος των δύο αιώνων, η μακροπρόθεσμη εξέλιξη των ενεργειακών συστημάτων ήταν προς τα πυκνότερα καύσιμα και την πιο κεντρική παραγωγή και διανομή ενέργειας.

Η ιστορία των ενεργειακών μεταβάσεων είναι αδιαχώριστη από τις νέες τελικές χρήσεις και τις ριζοσπαστικές νέες παραγωγικές αποδοτικότητες που ενεργοποίησαν αυτές οι μεταβάσεις. Μέσα σε περίπου μια δεκαετία από τον πρώτο σταθμό ηλεκτροπαραγωγής του Edison στην οδό Pearl, η μετασχηματιστική δύναμη της ηλεκτροδότησης για τις μετακινήσεις και τις κατασκευές ήταν ήδη σαφής. Μια δεκαετία αργότερα γεννήθηκε η ελεγχόμενη μονοπωλιακή επιχείρηση κοινής ωφελείας και δημιουργήθηκε η ηλεκτρική εποχή. Η ανώτερη ταχύτητα, εμβέλεια και ικανότητα μεταφοράς των σιδηροδρόμων και, στην συνέχεια, των αυτοκινήτων, οδήγησαν ομοίως στην ταχεία κατασκευή δημόσιων και ιδιωτικών υποδομών για να επωφεληθούν από αυτές.

Σε πιο πρόσφατους καιρούς, τα οφέλη από τα νέα καύσιμα και τις ενεργειακές τεχνολογίες ήταν λιγότερο ριζοσπαστικά, πράγμα που εξηγεί ίσως πόσο ανθεκτικές είναι οι βασικές ρυθμίσεις της ενεργειακής μας υποδομής με ορυκτά καύσιμα. Το φυσικό αέριο βρήκε αρχικά αγορές λόγω της ανώτερης ποιότητάς του ως καύσιμο θέρμανσης και μαγειρέματος. Τις τελευταίες δεκαετίες, οι ριζικές βελτιώσεις στον σχεδιασμό των αεριοστροβίλων έκαναν το φυσικό αέριο πιο πολύπλευρο και ευέλικτο καύσιμο για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, εξασφαλίζοντας αυξανόμενο ρόλο στον τομέα της ενέργειας, ακόμη και πριν οι τιμές του φυσικού αερίου βρεθούν στον πάτο λόγω της σχιστολιθικής επανάστασης. Η ταχεία εκτόπιση του άνθρακα από το φυσικό αέριο στις Ηνωμένες Πολιτείες κατά την τελευταία δεκαετία οφείλεται όχι μόνο στο γεγονός ότι ήταν τόσο φθηνό αλλά και στο γεγονός ότι θα μπορούσε επίσης να συνδεθεί άμεσα (plug and play) με το υπάρχον κεντρικό δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας. Παρά την τεχνολογική καινοτομία και την πολυπλοκότητά τους, οι πυρηνικοί αντιδραστήρες μπορούν με τον ίδιο τρόπο να συνδέονται άμεσα με το υπάρχον κεντρικό δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας και ως εκ τούτου έχουν αποδειχθεί ικανοί να εκτοπίσουν την συγκεντρωτική μεγάλης κλίμακας παραγωγή ενέργειας από ορυκτά.

Φυσικά, αυτές είναι οι ρυθμίσεις για τις οποίες οι Lovins, Jacobson και πολλοί άλλοι υποστηρικτές της ανανεώσιμης ενέργειας έχουν επιμείνει, επί μισό αιώνα, ότι φθάνουν στο τέλος τους. Πολύ σύντομα, υποστηρίζουν, ο κόσμος θα τροφοδοτείται εξ ολοκλήρου από διάχυτες πηγές ενέργειας, που θα συλλέγονται από τα τεράστιες βάθη του πλανήτη, θα μεταφέρονται σε τεράστιες αποστάσεις και θα διανέμονται με αποκεντρωμένο τρόπο. Και η αλήθεια είναι ότι κανείς δεν μπορεί ακριβώς να αποδείξει ότι ένα τέτοιο μέλλον είναι απίθανο, για τον απλό λόγο ότι η απόδειξη, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, βρίσκεται στο μέλλον.

Υπάρχουν όμως σοβαροί λόγοι να πιστεύουμε ότι θα υπάρξουν πραγματικοί περιορισμοί στην ποσότητα της αιολικής και ηλιακής ενέργειας που θα μπορέσουμε να χρησιμοποιήσουμε. Έχουν γίνει πολλά από τους θετικούς παράγοντες κλιμάκωσης που σχετίζονται με την αιολική και την ηλιακή ενέργεια. Το κόστος των ηλιακών μονάδων και των ανεμογεννητριών μειώνεται όσο μεγαλώνει η παραγωγή. Υπάρχει όμως και ένας αρνητικός παράγοντας κλιμάκωσης που συνδέεται με τις μεταβλητές τεχνολογίες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ο οποίος έχει συζητηθεί πολύ λιγότερο. Το κόστος ενσωμάτωσης των πόρων αυτών στα ηλεκτρικά δίκτυα αυξάνεται όπως και το μερίδιό τους στην συνολική αύξηση της ηλεκτρικής ενέργειας [5].

Η αιολική και η ηλιακή ενέργεια μαστίζονται από συντελεστές χαμηλής δυναμικότητας. Ο συντελεστής δυναμικότητας (capacity factor) είναι το μέτρο της ποσότητας ηλεκτρικής ενέργειας που παράγει ένας σταθμός ηλεκτροπαραγωγής ετησίως σε σχέση με την ποσότητα ηλεκτρικής ενέργειας που θα παρήγαγε εάν λειτουργούσε 24 ώρες την ημέρα, 365 ημέρες τον χρόνο. Τα εργοστάσια άνθρακα έχουν συνήθως συντελεστές δυναμικότητας άνω του 60%, ενώ οι πυρηνικές εγκαταστάσεις συνήθως υπερβαίνουν το 90%. Αντίθετα, τα αιολικά πάρκα έχουν συνήθως συντελεστές δυναμικότητας γύρω στο 30% και οι καλύτερες ηλιακές εκμεταλλεύσεις έχουν συντελεστή δυναμικότητας περίπου 20%.

Ένας πύργος που ανήκει στην μονάδα Abengoa Solar εμφανίζεται στο ηλιακό πάρκο «Solucar» στην Sanlucar la Mayor, κοντά στην πρωτεύουσα της Ανδαλουσίας, Σεβίλλη, στη νότια Ισπανία, στις 30 Νοεμβρίου 2015. MARCELO DEL POZO / REUTERS
-------------------------------------------------------------

Επειδή οι συντελεστές δυναμικότητας που συνδέονται με την παραγωγή αιολικής και ηλιακής ενέργειας είναι τόσο χαμηλοί, όταν το μερίδιο της αιολικής και ηλιακής γενιάς αρχίσει να προσεγγίζει περίπου το 20% της συνολικής ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας, η αξία των πόρων αυτών καταρρέει. Ο άνεμος και η ηλιακή ενέργεια σε αυτές τις συνθήκες παράγουν συστηματικά περισσότερη ενέργεια από ό, τι απαιτεί το δίκτυο σε συγκεκριμένες ώρες της ημέρας, καθιστώντας αναγκαία την περικοπή της ηλεκτρικής παραγωγής είτε από τις ανανεώσιμες πηγές είτε από τους πυρηνικούς και τους ορυκτούς πόρους. Και στις δύο περιπτώσεις, δαπανηρός κεφαλαιουχικός εξοπλισμός μένει αχρησιμοποίητος, αυξάνοντας το συνολικό κόστος του συστήματος για την παροχή αξιόπιστης ηλεκτρικής ενέργειας στους χρήστες καθ’ όλη την διάρκεια του έτους.

Δεν μπορούμε απλώς να απαλλαγούμε από την παραγωγή ορυκτών και πυρηνικών για την επίλυση αυτού του προβλήματος. Όταν ο άνεμος δεν φυσάει και ο ήλιος δεν λάμπει, θα πρέπει και πάλι να ικανοποιηθεί η ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας. Κάθε φορά που ορισμένες τοποθεσίες με μεγάλη διείσδυση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας -το Τέξας ή η Γερμανία ή η Δανία- είναι σε θέση να καλύψουν ολόκληρη την ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, συνήθως σε μια ιδιαίτερα καθαρή και θυελλώδη ημέρα μέσα στο Σαββατοκύριακο, όταν η ζήτηση ηλεκτρισμού είναι χαμηλή, ακούμε για αυτό. Ελάχιστα ακούμε όμως όταν επί μέρες, και μερικές φορές επί εβδομάδες σε μια εποχή, η παραγωγή αιολικής και ηλιακής ενέργειας πέφτει στο μηδέν. Η επίτευξη πολύ μεγάλων μεριδίων αιολικής και ηλιακής ηλεκτρικής ενέργειας απαιτεί όχι μόνο καθημερινή αποθήκευση αλλά και αποθήκευση τεράστιων ποσοτήτων ηλεκτρικής ενέργειας για εβδομάδες και μήνες, για να λογαριαστούν στην εποχική διακύμανση.

Για αυτούς (μεταξύ άλλων) τους λόγους, εξακολουθούν να είναι απαραίτητα έκτακτα μέτρα για την διατήρηση της ανάπτυξης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, ακόμη και στα σχετικά χαμηλά επίπεδα διείσδυσης που έχουν επιτύχει σήμερα και παρά την δραματική πτώση του κόστους κατασκευής τουρμπίνων [ανεμογεννητριών] και πάνελ [φωτοβολταϊκών] που σημειώθηκε κατά την διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών. Με ποικίλους τρόπους -οι φορολογικές εκπτώσεις και τροφοδοτικά τέλη (feed-in tariffs), εντολές εξάπλωσης και κανόνες αξίας παραγγελίας (merit order rules), αγορές χωρητικότητας και πολιτικές καθαρής μέτρησης (net metering), για να αναφέρουμε μερικές- το πλήρες κόστος της αυξανόμενης εξάρτησης από τις μεταβλητές ανανεώσιμες πηγές επιβαρύνουν άλλους ενδιαφερόμενους, δηλαδή τους φορολογούμενους, τους πληρωτές, τις επιχειρήσεις κοινής ωφελείας και άλλους παραγωγούς.

Αυτά τα κόστη ήταν διαχειρίσιμα στα χαμηλά επίπεδα εξάπλωσης [των μονάδων αιολικής και ηλιακής ενέργειας]. Αλλά καθώς η εξάπλωσή τους αυξάνεται, το ίδιο συμβαίνει και με το κόστος. Η Ισπανία, η Ιταλία, η Ιαπωνία και ακόμη και η Γερμανία έχουν μειώσει τις επιδοτήσεις στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και επιβραδύνουν την εξάπλωσή τους ενόψει της αυξανόμενης δαπάνης. Ακόμα και οι συνεχείς και δραματικές μειώσεις του κόστους των πάνελ και των στροβίλων είναι απίθανο να λύσουν αυτό το πρόβλημα. «Ακόμη και αν δώσετε δωρεάν τα [φωτοβολταϊκά] υλικά», είπε στο MIT Technology Review ο συγγραφέας μιας πρόσφατης μελέτης του MIT για το μέλλον της ηλιακής ενέργειας δήλωσε [6], «και πάλι δεν θα μπορούσατε να παράγετε ηλεκτρισμό τόσο φτηνά όσο με τον άνθρακα ή το φυσικό αέριο».

Τίποτε από αυτά δεν σημαίνει ότι οι ηλιακοί, αιολικοί και άλλοι τύποι ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ενδέχεται να μην διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στο ενεργειακό μας μέλλον. Αλλά σημαίνει ότι είναι απίθανο να πλησιάσουμε το 100% από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ή οτιδήποτε κοντά σε αυτό, όπως πρότειναν ο Jacobson και άλλοι προφήτες της επανάστασης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Η βαθιά απαλλαγή της παγκόσμιας οικονομίας από τον άνθρακα θα απαιτήσει και άλλες τεχνολογίες μηδενικού άνθρακα.

ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΩΡΑ

Εάν ο τελευταίος μισός αιώνας των αποτυχημένων ενεργειακών προγνώσεων θα πρέπει να μετριάσει τον ενθουσιασμό για σαρωτικά ενεργειακά οράματα παντός είδους, είναι επίσης αλήθεια ότι ο σημαντικός μετριασμός της κλιματικής αλλαγής θα απαιτήσει την μεταμόρφωση της παγκόσμιας ενεργειακής οικονομίας με άνευ προηγουμένου κλίμακα και ρυθμό. Και παρ’ όλο που παραμένει τεράστια αβεβαιότητα σχετικά με το μέλλον της παγκόσμιας οικονομίας και των ενεργειακών τεχνολογιών, υπάρχουν πολλά που μπορούμε να μάθουμε τόσο από την αποτυχία των προηγούμενων ενεργειακών προβλέψεων όσο και από την μακροπρόθεσμη εξέλιξη του παγκόσμιου ενεργειακού συστήματος, που μπορούν να μας βοηθήσουν να σχεδιάσουμε καλύτερα για το μέλλον και να μετριάσουμε την κλιματική αλλαγή.

Ας ξεκινήσουμε με την πιθανότητα ότι, παρ’ όλο που δεν μπορούμε να γνωρίζουμε το ακριβές μέγεθος, η παγκόσμια ζήτηση ενέργειας είναι πιθανό να αυξάνεται για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα και να παραμείνει πολύ ψηλά για πολύ περισσότερο. Αυτό είναι απλά δημογραφικά και οικονομικά. Υπό τις καλύτερες συνθήκες, ο παγκόσμιος πληθυσμός θα σταθεροποιηθεί στα περίπου εννέα δισεκατομμύρια ανθρώπους κάποια στιγμή στα μέσα του αιώνα. Οι περισσότεροι από αυτούς τους ανθρώπους είναι σήμερα πολύ φτωχοί και δεν καταναλώνουν πολλή ενέργεια. Επομένως, είναι ασφαλές το στοίχημα ότι ένας μεγαλύτερος πληθυσμός θα συνεχίσει να επιδιώκει ένα καλύτερο βιοτικό επίπεδο και, κατά την διαδικασία επίτευξης αυτών των επιπέδων, θα καταναλώσει περισσότερη ενέργεια, ακόμη και με συνεχείς βελτιώσεις στην αποδοτικότητα.

Ως εκ τούτου, τα μελλοντικά σενάρια ενέργειας και απο-ανθρακοποίησης που υποθέτουν ότι η παγκόσμια ενεργειακή ζήτηση θα είναι σταθερή τις επόμενες δεκαετίες θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με έναν δίκαιο βαθμό σκεπτικισμού. Η κλίμακα της ενεργειακής υποδομής χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα που θα πρέπει να αναπτυχθεί για την κάλυψη της αυξανόμενης ζήτησης και την αντικατάσταση της υπάρχουσας υποδομής ορυκτών πόρων είναι τεράστια, και δεν θα εξαφανιστεί με ευχές, μέσω έξυπνων μοντελοποιημένων παραδοχών.

Άνδρας περπατά μπροστά από ηλιακούς συλλέκτες σε ένα σύντομα ολοκληρωμένο ηλιακό πάρκο στην Sanlucar La Mayor, κοντά στην Σεβίλλη, στις 13 Φεβρουαρίου 2008. MARCELO DEL POZO / REUTERS
--------------------------------------------------------------------------------------

Ένα δεύτερο σημαντικό μάθημα είναι ότι δεν γνωρίζουμε το τεχνολογικό μέλλον και δεν θα πρέπει να δεσμευόμαστε υπερβολικά σε οποιαδήποτε δεδομένη οδό χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Ενώ οι υπερασπιστές των ανανεώσιμων πηγών και της πυρηνικής ενέργειας πέρασαν τις δεκαετίες του ’80 και του ’90 επιχειρηματολογώντας για το ποια τεχνολογία αντιπροσώπευε το μέλλον, μια αφανής ποικιλία επιχειρηματιών του πετρελαίου και του φυσικού αερίου και ομοσπονδιακών επιστημόνων εργάστηκαν ήσυχα για να βρουν τρόπους οικονομικής εξόρυξης αερίου από σχιστολιθικούς σχηματισμούς.

Λίγοι άνθρωποι, ακόμη και μέσα στην βιομηχανία πετρελαίου και φυσικού αερίου, πίστευαν ότι το σχιστολιθικό φυσικό αέριο θα μπορούσε ποτέ να ανακτηθεί οικονομικά. Η ομοσπονδιακή στήριξη για την σχιστολιθική έρευνα και ανάπτυξη ήταν ένα μικρό μέρος του [αμερικανικού] ομοσπονδιακού προϋπολογισμού μη συμβατικών καυσίμων, ο περισσότερος από τον οποίο δαπανάτο για συνθετικά καύσιμα και πετρελαιοφόρα πετρώματα, τα οποία οι περισσότεροι άνθρωποι θεωρούσαν ως πιο ελπιδοφόρα.

Εάν υπάρχει ένα μάθημα από την σχιστολιθική επανάσταση, είναι ότι πρέπει να ακολουθήσουμε μια ενεργειακή πολιτική που να είναι ισχυρή σε μια σειρά πιθανών τεχνολογικών μελλοντικών εξελίξεων. Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτό θα συνεπάγεται μετατόπιση προς τεχνολογικά ουδέτερες πολιτικές. Μια [επιβάρυνση στην] τιμή του άνθρακα, για παράδειγμα, θα βοηθούσε όλες τις τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Και έχουμε ήδη καθυστερήσει να στρέψουμε τα πρότυπα των ανανεώσιμων χαρτοφυλακίων σε πρότυπα μηδενικών εκπομπών άνθρακα [7]. Αλλά είναι επίσης γεγονός ότι δεν θα υπήρχε σχιστολιθική επανάσταση, καμία εμπορική τεχνολογία πυρηνικής ενέργειας και καμία βιομηχανία αιολικής ή ηλιακής ενέργειας χωρίς συνεχείς και στοχοθετημένες τεχνολογικές πολιτικές.

Μια δέσμη τεχνολογικά ουδέτερων πολιτικών για να κλίνει το πεδίο δράσης προς την κατεύθυνση της ενέργειας μηδενικών εκπομπών άνθρακα, ένα ευρύ χαρτοφυλάκιο συγκεκριμένων τεχνολογικών πολιτικών που θα βοηθήσουν στην ανάπτυξη και εξάπλωση των βασικών τεχνολογιών που θα χρειαστούμε για να φτάσουμε στο μηδέν, και μικρότερα στοιχήματα σε μακροπρόθεσμες αλλά τεχνολογίες που δυνητικά μπορούν να αλλάξουν το παιχνίδι, θα είναι ο καλύτερος τρόπος για να αντισταθμίσουμε τα τεχνολογικά στοιχήματά μας.

Δύο μηχανικοί της Google, στο ρέκβιέμ τους [8] για την REhttps://www.foreignaffairs.com/articles/2016-10-18/back-energy-future

Σύνδεσμοι:
[1] http://thebreakthrough.org/index.php/voices/energetics/wind-and-solar-ho...
[2] http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0040162599000979
[3] https://www.scientificamerican.com/article/a-path-to-sustainable-energy-...
[4] http://thesolutionsproject.org/
[5] http://thebreakthrough.org/index.php/voices/energetics/a-look-at-wind-an...
[6] https://www.technologyreview.com/s/540226/paying-for-solar-power/
[7] http://thebreakthrough.org/index.php/issues/energy/low-carbon-portfolio-...
[8] http://spectrum.ieee.org/energy/renewables/what-it-would-really-take-to-...
[9] http://csweb.brookings.edu/content/research/essays/2014/backtothefuture....

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition