Το νέο γερμανικό ζήτημα

Υπήρξε επίσης ένα ιδεολογικό συστατικό. Η γερμανική οικονομική επιτυχία σε μια καλοπροαίρετη φιλελεύθερη παγκόσμια τάξη ενίσχυσε την γερμανική δημοκρατία. Δεν ήταν ένα προφανές συμπέρασμα ότι η δημοκρατία θα αποκτούσε βαθιές ρίζες στο γερμανικό έδαφος, ακόμα και μετά την καταστροφή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Βεβαίως, κανείς στα τέλη της δεκαετίας του 1930 δεν θα είχε θεωρήσει την Γερμανία ως ότι βρίσκεται στην πορεία προς την φιλελεύθερη δημοκρατία. Ακόμα και κατά την διάρκεια της Βαϊμάρης, μόνο μια μειοψηφία Γερμανών αισθανόταν βαθιά προσήλωση στα δημοκρατικά κόμματα και τους θεσμούς της εύθραυστης δημοκρατίας. Διαλύθηκαν εύκολα το 1930, με την ανακήρυξη μιας κατάστασης έκτακτης ανάγκης, ακόμη και πριν από την ανάρρηση του Χίτλερ στην εξουσία τρία χρόνια αργότερα. Ούτε υπήρξε μεγάλη αντίσταση στη ναζιστική κυριαρχία κατά την διάρκεια του πολέμου, παρά μόνο στους τελευταίους μήνες. Η καταστροφική ήττα και η ταλαιπωρία και η ταπείνωση που ακολούθησαν, έβλαψαν την φήμη του αυταρχισμού και του μιλιταρισμού, αλλά αυτό δεν μεταφράστηκε απαραίτητα στην υποστήριξη της δημοκρατικής κυβέρνησης. Η κατοχή των ΗΠΑ απέκλεισε την επιστροφή στον αυταρχισμό και τον μιλιταρισμό, αλλά δεν υπήρχε καμία εγγύηση ότι οι Γερμανοί θα αγκάλιαζαν αυτό που φαινόταν σε πολλούς ως η επιβολή ενός κατακτητή.

Ωστόσο, το έκαναν, και το περιβάλλον είχε πολλά να κάνει με αυτό. Στην κατεχόμενη από την Σοβιετική Ένωση, Ανατολική Γερμανία, ο ναζισμός έδωσε την θέση του απλώς σε μια διαφορετική μορφή ολοκληρωτισμού. Αλλά η Δυτική Γερμανία από την δεκαετία του 1960 ήταν βαθιά ενσωματωμένη στον φιλελεύθερο κόσμο, απολαμβάνοντας την ασφάλεια και την ευημερία μιας αποστρατιωτικοποιημένης κοινωνίας, και η μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών της έγιναν δημοκράτες τόσο πνευματικά όσο και σε μορφή.

Την Δυτική Γερμανία την βοήθησε ότι ζούσε σε μια Ευρώπη και έναν κόσμο όπου η δημοκρατία φάνηκε να είναι ο δρόμος του μέλλοντος, ειδικά από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 και μετά. Αυτός ήταν ο τρίτος βασικός παράγοντας που βοήθησε την Γερμανία να αγκιστρωθεί στην φιλελεύθερη τάξη. Το ευρωπαϊκό και παγκόσμιο περιβάλλον ήταν πολύ διαφορετικό από εκείνο στο οποίο η δημοκρατία της Βαϊμάρης είχε αποτύχει, ο ναζισμός είχε ανθίσει, και η Γερμανία είχε ξεκινήσει μια πορεία επιθετικότητας. Στην δεκαετία του 1930, η ευρωπαϊκή δημοκρατία ήταν ένα είδος που απειλείτο με εξαφάνιση˙ ο φασισμός ήταν ανερχόμενος παντού και φάνηκε να είναι ένα αποδοτικότερο και αποτελεσματικότερο μοντέλο κυβέρνησης και κοινωνίας. Στη μεταπολεμική εποχή, αντίθετα, η αυξανόμενη δύναμη και ευημερία των δημοκρατιών όχι μόνο παρείχε αμοιβαία ενίσχυση, αλλά παρήγαγε επίσης μια αίσθηση κοινών ευρωπαϊκών και διατλαντικών αξιών -κάτι που δεν υπήρχε πριν από το 1945. Αυτό το αίσθημα έφθασε σε πλήρη άνθιση μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου το 1989 και την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 1993. Η έκρηξη της δημοκρατίας σε ολόκληρη την ήπειρο, η ιδέα μιας Ευρώπης «ολοκληρωμένης και ελεύθερης», όπως το έθεσε ο Αμερικανός πρόεδρος George HW Bush, συνέβαλε στην δημιουργία μιας νέας ευρωπαϊκής ταυτότητας που οι Γερμανοί μπορούσαν να αγκαλιάσουν. Και το έκαναν, με σημαντική θυσία στην ανεξαρτησία τους. Η ομαδοποίηση της κυριαρχίας που συνεπαγόταν η ιδιότητα του μέλους του νέου πανευρωπαϊκού θεσμού, ιδίως η αντικατάσταση του γερμανικού μάρκου με το ευρώ, και ο περαιτέρω περιορισμός που επέβαλε στην γερμανική ανεξαρτησία η ένταξη στο ΝΑΤΟ, δύσκολα θα είχαν την δυνατότητα να συμβούν εάν οι Γερμανοί δεν αισθάνονταν δεσμευμένοι με κοινά ιδανικά με την υπόλοιπη Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Αυτή η νέα Ευρώπη ήταν, μεταξύ άλλων, μια απάντηση στον εθνικισμό και τον φυλετισμό που συνέβαλε τόσο πολύ στους πολέμους και τις φρικαλεότητες του παρελθόντος της ηπείρου. Το τέταρτο στοιχείο της νέας τάξης που επέτρεψε στην Γερμανία να ξεφύγει από το παρελθόν της και να συμβάλει στην ειρήνη και την σταθερότητα της Ευρώπης ήταν η καταστολή των εθνικιστικών παθών και φιλοδοξιών από διακρατικούς θεσμούς όπως το ΝΑΤΟ και η ΕΕ. Αυτά εμπόδισαν την επιστροφή των παλαιών ανταγωνισμών στους οποίους η Γερμανία ήταν ανέκαθεν πρωταγωνίστρια. Ο γερμανικός εθνικισμός δύσκολα ήταν ο μόνος ευρωπαϊκός εθνικισμός που φαινόταν ιστορικά αδιαχώριστος από τον αντισημιτισμό και άλλες μορφές φυλετικού μίσους, αλλά κανένας άλλος εθνικισμός δεν έπαιξε τόσο καταστρεπτικό ρόλο στο αιματηρό παρελθόν της Ευρώπης. Μια Ευρώπη στην οποία ο εθνικισμός είχε κατασταλεί ήταν μια Ευρώπη στην οποία ο γερμανικός εθνικισμός είχε κατασταλεί. Ο ηγετικός ρόλος της Γερμανίας στην ενθάρρυνση αυτού του κοινού ευρωπαϊκού, αντιεθνικιστικού οράματος διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην δημιουργία αμοιβαίας εμπιστοσύνης στην ήπειρο.

Αυτά τα τέσσερα στοιχεία -η εγγύηση ασφάλειας των ΗΠΑ, το διεθνές καθεστώς ελεύθερου εμπορίου, το δημοκρατικό κύμα και η καταστολή του εθνικισμού- κράτησαν όλα μαζί το παλιό γερμανικό ζήτημα θαμμένο βαθιά μέσα στο έδαφος. Δεν υπήρχε τίποτα αναπόφευκτο γι’ αυτά, όμως, και δεν είναι απαραιτήτως μόνιμα. Αντικατοπτρίζουν μια ορισμένη διαμόρφωση ισχύος στον κόσμο, μια παγκόσμια ισορροπία στην οποία οι φιλελεύθερες δημοκρατίες ήταν ανερχόμενες και οι στρατηγικοί αγώνες του παρελθόντος έχουν κατασταλεί από την κυρίαρχη φιλελεύθερη υπερδύναμη. Ήταν μια ασυνήθιστη σειρά περιστάσεων, ανώμαλη και ανιστορική. Και το ίδιο ήταν και ο ρόλος της Γερμανίας σε αυτήν.

ΕΝΑ ΚΑΝΟΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ