Η παγκοσμιοποίηση δεν είναι σε υποχώρηση

Η νέα εποχή της παγκοσμιοποίησης θα αποδειχθεί επίσης αποδιοργανωτική, καθώς θα εντείνει τον ανταγωνισμό˙ πράγματι, το έχει ήδη κάνει. Νέες ιδέες κυκλοφορούν τώρα σε όλο τον κόσμο με εκπληκτική ταχύτητα, επιτρέποντας στις εταιρείες να αντιδρούν στην ζήτηση πιο γρήγορα από ποτέ. Οι λιανοπωλητές μόδας όπως η H&M και η Zara μπορούν να υιοθετήσουν μια μοντέρνα ιδέα και να την μετατρέψουν σε ρούχα στο ράφι μέσα σε λίγες μόνο εβδομάδες, αντί για στους μήνες που συνήθως χρειάζονταν. Η άλλη πλευρά είναι ότι η περίοδος κατά την οποία μια επιχείρηση μπορεί να επωφεληθεί από μια καινοτομία πριν την αντιγράψουν οι ανταγωνιστές της έχει συρρικνωθεί δραματικά. Ως αποτέλεσμα, οι κύκλοι ζωής των προϊόντων έχουν μειωθεί κατά 30% τα τελευταία 20 χρόνια σε ορισμένες βιομηχανίες. Εν τω μεταξύ, η ποικιλία των προϊόντων εκρήγνυται, και πολλές βιομηχανίες υιοθετούν «μαζική εξειδίκευση» (mass customization), χρησιμοποιώντας την τεχνολογία για να παράγουν κατά παραγγελία προϊόντα χωρίς να θυσιάζονται οι οικονομίες κλίμακας.

Η αυξανόμενη οικονομική ισχύς των αναπτυσσόμενων χωρών μεταβάλλει επίσης τους κανόνες του ανταγωνισμού. Εταιρείες από αναδυόμενες οικονομίες λαμβάνουν όλο και μεγαλύτερο μερίδιο των παγκόσμιων εσόδων και οι διοικητικές δομές τους διαφέρουν από εκείνες των εταιρειών στις Ηνωμένες Πολιτείες και σε άλλες ανεπτυγμένες χώρες. Στις αναδυόμενες αγορές, οι επιχειρήσεις είναι πιο συχνά κρατικές ή οικογενειακές και λιγότερο συχνά εισηγμένες στο χρηματιστήριο. Συνεπώς, αντιμετωπίζουν λιγότερες πιέσεις για να επιτύχουν τους τριμηνιαίους στόχους κερδοφορίας και μπορούν να κάνουν πιο μακροπρόθεσμες επενδύσεις που χρειάζονται χρόνο για να αποδώσουν. Οι αναπτυσσόμενες εταιρείες του κόσμου τείνουν επίσης να απολαμβάνουν χαμηλότερο κόστος κεφαλαίου, χαμηλότερους φόρους και χαμηλότερες πληρωμές μερισμάτων, επιτρέποντάς τους να πωλούν αγαθά και υπηρεσίες με μικρότερα περιθώρια κέρδους σε σύγκριση με τις αμερικανικές και ευρωπαϊκές εταιρείες. Οι ισολογισμοί αποκαλύπτουν την διαφορά: Για τις εταιρείες σε προηγμένες οικονομίες, οι βελτιώσεις στα συνολικά κέρδη οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στην αύξηση των περιθωρίων κέρδους, ενώ για τις εταιρείες στις αναδυόμενες αγορές προέρχονται από τα αυξανόμενα έσοδα.

Επειδή η αύξηση των ψηφιακών ροών αυξάνει τον ανταγωνισμό σε τομείς έντασης γνώσης, η σημασία της πνευματικής ιδιοκτησίας αυξάνεται, δημιουργώντας νέες μορφές ανταγωνισμού γύρω από τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας. Ένα παράδειγμα είναι η ανάπτυξη «μπουκέτων ευρεσιτεχνίας» (patent thickets), συστάδες επικαλυπτόμενων διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας που αποκτούν οι εταιρείες για να καλύψουν ένα ευρύ πεδίο οικονομικής δραστηριότητας και να παρεμποδίσουν τους ανταγωνιστές τους. Μια άλλη, είναι η πρακτική της «περίφραξης των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας» (patent fencing), σύμφωνα με την οποία οι επιχειρήσεις υποβάλλουν αίτηση για πολλαπλά διπλώματα ευρεσιτεχνίας σε συναφείς τομείς με σκοπό να αποκλείσουν τη μελλοντική έρευνα σε αυτά. Η βιομηχανία των smartphone και η φαρμακευτική βιομηχανία έχουν πληγεί ιδιαίτερα από αυτές τις τακτικές.

Καθώς αυξάνονται οι ψηφιακές ροές, ορισμένες κυβερνήσεις έχουν στραφεί στον ψηφιακό προστατευτισμό. Επικαλούμενη τις ανησυχίες σχετικά με την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο [11], η Κίνα θέσπισε νέο νόμο το 2016, ο οποίος απαιτεί από τις εταιρείες να αποθηκεύουν όλα τα δεδομένα τους εντός των κινεζικών συνόρων, να περνούν ελέγχους ασφαλείας, και να τυποποιήσουν την συλλογή προσωπικών πληροφοριών, πράγμα που δίνει στην κυβέρνηση πρόσβαση σε τεράστιες ποσότητες ιδιωτικών δεδομένων. Ένας παρόμοιος νόμος τέθηκε σε ισχύ στην Ρωσία το 2015. Κανόνες που απαιτούν από τις εταιρείες να δημιουργούν διακομιστές δεδομένων (data servers) σε κάθε χώρα όπου λειτουργούν, απειλούν τις οικονομίες κλίμακας και αυξάνουν το κόστος τους. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι αυτές και άλλες μορφές ψηφιακού προστατευτισμού εμποδίζουν τους ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης -μειώνουν τους δείκτες ανάπτυξης μέχρι και κατά 1,7 εκατοστιαίες μονάδες, σύμφωνα με το Information Technology and Innovation Foundation.

Οι ψηφιακές τεχνολογίες επηρεάζουν επίσης τις αποφάσεις των εταιρειών σχετικά με το πού θα τοποθετήσουν τα εργοστάσιά τους. Για τα περισσότερα κατασκευασμένα προϊόντα, η αυτοματοποίηση με ψηφιακό τρόπο καθιστά το κόστος εργασίας λιγότερο σημαντικό, μειώνοντας την ελκυστικότητα των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού που βασίζονται σε χαμηλού κόστους ξένους εργαζόμενους. Σήμερα, όταν οι πολυεθνικές εταιρείες επιλέγουν να εγκαταστήσουν εργοστάσια, ζυγίζουν περισσότερο παράγοντες εκτός από το κόστος εργασίας, όπως η ποιότητα των υποδομών, η απόσταση από τους καταναλωτές, το κόστος της ενέργειας και των μεταφορών, το επίπεδο δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού και το κανονιστικό και νομικό περιβάλλον. Ως αποτέλεσμα, ορισμένες μορφές παραγωγής μετατοπίζονται από τις αναδυόμενες αγορές στις προηγμένες οικονομίες, όπου το κόστος εργασίας είναι σημαντικά υψηλότερο. (Το 2015, για παράδειγμα, η Ford μετέφερε την παραγωγή ημιφορτηγών από το Μεξικό στο Οχάιο). Η τρισδιάστατη εκτύπωση θα μπορούσε να έχει παρόμοιο αποτέλεσμα. Ήδη, οι εταιρείες χρησιμοποιούν εκτυπωτές 3-D για την παραγωγή εξαρτημάτων για δεξαμενόπλοια και αεριοστρόβιλους στις θέσεις όπου χρειάζονται. Αυτές οι τάσεις είναι καλά νέα για τις Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες ανεπτυγμένες χώρες, αλλά είναι κακές ειδήσεις για τις χώρες χαμηλού μισθού. Είναι πλέον πολύ λιγότερο σαφές το εάν άλλες αναπτυσσόμενες χώρες στην Αφρική και την Ασία θα μπορέσουν να ακολουθήσουν την πορεία που έκαναν η Κίνα και η Νότια Κορέα για να μετακινήσουν δεκάδες εκατομμύρια εργαζομένους εκτός της χαμηλής παραγωγικότητας γεωργίας προς την υψηλότερης παραγωγικότητας μεταποίηση.

ΕΣΤΕ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΜΕΝΟΙ