Η ξεχασμένη ιστορία της οικονομικής κρίσης

Οι πρώτοι που ανταποκρίθηκαν: Ο Henry Paulson και ο Ben Bernanke καταθέτουν στην Ουάσινγκτον, τον Ιούλιο του 2008. LARRY DOWNING / REUTERS
-------------------------------------------------------

Οι γραμμές ανταλλαγής ρευστότητας είναι συμβάσεις μεταξύ δύο κεντρικών τραπεζών, στην προκειμένη περίπτωση της Fed και μιας ξένης κεντρικής τράπεζας, για την προσωρινή ανταλλαγή νομισμάτων: Η Fed παρέχει το αντίστοιχο ποσό με ένα σταθερό ποσό δολαρίων και σε αντάλλαγμα λαμβάνει ένα ισοδύναμο ποσό του τοπικού νομίσματος της συγκεκριμένης τράπεζας. (Η ξένη κεντρική τράπεζα καταβάλλει επίσης οριακό τόκο στην Fed). Οι γραμμές ανταλλαγής ρευστότητας χρησιμοποιήθηκαν εκτενώς στην δεκαετία του 1960 για να αντιμετωπιστούν οι εντάσεις στο σύστημα του Bretton Woods -το οποίο, με το να αναγκάζει τις χώρες να υποστηρίζουν τα χρήματά τους με χρυσό, οδήγησε σε συχνές νομισματικές ανισορροπίες- αλλά έκτοτε περιορίστηκαν σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, όπως όταν χρησιμοποιήθηκαν για να βοηθήσουν την Τράπεζα του Μεξικού κατά την διάρκεια της κρίσης του πέσο της περιόδου 1994-95 [8]. Η αναβίωση των γραμμών ανταλλαγής ρευστότητας το 2007-8 εξασφάλισε ότι δεν θα υπήρχαν επικίνδυνες αιχμές στο κόστος χρηματοδότησης σημαντικών τραπεζών της Ασίας, της Ευρώπης και της Λατινικής Αμερικής. Εάν η διατραπεζική χρηματοδότηση γινόταν πολύ σφιχτή, το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα θα λάμβανε δολάρια απευθείας από την Fed.

Οι κυριότεροι ωφελημένοι των γραμμών ανταλλαγής ήταν οι κεντρικές τράπεζες της Ιαπωνίας, της Ευρώπης και των μεγάλων αναδυόμενων χωρών, οι οποίες τώρα μπορούσαν να πάρουν δολάρια από την Fed για να τα περάσουν στις δικές τους τράπεζες που πάλευαν [να επιβιώσουν]. Η Fed εισήγαγε τις γραμμές ανταλλαγής ρευστότητας τον Δεκέμβριο του 2007, και γρήγορα ανέβηκαν στο επιτρεπόμενο όριο των 620 δισ. δολαρίων. Στις 13 Οκτωβρίου 2008 ήταν χωρίς όριο, δίνοντας στις μεγάλες ξένες κεντρικές τράπεζες απεριόριστα δικαιώματα λήψης δολαρίων. Μέχρι τον Δεκέμβριο του 2008, οι γραμμές ανταλλαγής ήταν το μοναδικό μεγαλύτερο σημαντικό στοιχείο στον ισολογισμό της Fed. Οι γραμμές ανταλλαγής λειτουργούσαν με διάφορους όρους, που κυμαίνονται από τη μια μέρα στην άλλη (overnight) μέχρι και τρεις μήνες. Αν και, για λόγους λογιστικής, τυποποιήθηκαν σε προθεσμία 28 ημερών, μεταξύ Δεκεμβρίου 2007 και Αυγούστου 2010, η Fed παρείχε στους ομολόγους της στην Ασία, την Ευρώπη και την Λατινική Αμερική ρευστοποίηση λίγο λιγότερη των 4,5 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, εκ των οποίων μόνο η ΕΚΤ πήρε 2,5 τρισεκατομμύρια δολάρια. Το γεγονός ότι το τεράστιο χάσμα χρηματοδότησης των ευρωπαϊκών τραπεζών δεν κλιμακώθηκε σε μια πλήρη διατλαντική χρηματοπιστωτική κρίση οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε αυτές τις γραμμές ανταλλαγής.

Παρότι οι γραμμές ανταλλαγής θα μπορούσαν να απορριφθούν ως τεχνικές εσωτερικές συμφωνίες μεταξύ των κεντρικών τραπεζών, αντιπροσώπευσαν μια θεμελιώδη μεταμόρφωση του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος. Οι κεντρικές τράπεζες του πλανήτη έγιναν ουσιαστικά υπεράκτια τμήματα της Fed, αγωγοί για οποιαδήποτε δολαριακή ρευστότητα απαιτούσε το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Η Fed, δηλαδή, έγινε ένας παγκόσμιος δανειστής της έσχατης καταφυγής. Ενώ πριν από το 2008 πολλοί ανέμεναν ένα επικείμενο ξεπούλημα του δολαρίου, η κρίση κατέληξε να επιβεβαιώνει την κεντρική θέση της Fed στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Και με την επιτυχή διαχείριση της κρίσης, η Fed ενίσχυσε την ελκυστικότητα του δολαρίου ως το εμπορικό νόμισμα του κόσμου.

Όμως, κατά την καθιέρωση του συστήματος swap-line, η Fed επιβεβαίωσε επίσης μια ιεραρχία των κεντρικών τραπεζών. Το σύστημα περιλάμβανε τις προφανείς ευρωπαϊκές κεντρικές τράπεζες, όπως η ΕΚΤ, η Τράπεζα της Αγγλίας και η Ελβετική Εθνική Τράπεζα, καθώς και εκείνες του Καναδά και της Ιαπωνίας. Περιλάμβανε, όμως, επίσης τις κεντρικές τράπεζες μεγάλων χρηματοπιστωτικών κέντρων των αναδυόμενων αγορών, όπως η Βραζιλία, το Μεξικό, η Σιγκαπούρη και η Νότια Κορέα. Αυτές ήταν μέσα˙ οι αντίστοιχες της Κίνας, της Ινδίας και της Ρωσίας δεν ήταν. Οι βετεράνοι του προγράμματος γραμμών ανταλλαγής στην Fed, που μου μίλησαν υπό την προϋπόθεση της ανωνυμίας, παραδέχτηκαν ότι γνώριζαν ότι με το ξετύλιγμά του εκτρέπονταν σε γεωπολιτικό έδαφος. Συγκέντρωσαν προσεκτικά έναν κατάλογο 14 κεντρικών τραπεζών που ήταν να συμμετέχουν στο πρόγραμμα, οι οποίες έπρεπε να εγκριθούν από το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ και το Υπουργείο Εξωτερικών. Τα πρακτικά της Fed από την συνεδρίαση της Ομοσπονδιακής Επιτροπής Ανοικτής Αγοράς (Federal Open Market Committee) στις 29 Οκτωβρίου 2008 καταγράφουν ότι τουλάχιστον δύο αιτούντες απορρίφθηκαν, αλλά τα ονόματά τους απεκρύβησαν. Δεν ήταν όλοι αρκετά σημαντικοί -ή επαρκώς πολιτικά και οικονομικά ευθυγραμμισμένοι με τις Ηνωμένες Πολιτείες- για να πληρούν τις προϋποθέσεις.

Το σύστημα swap-line δεν ήταν μυστικό αλλά, επίσης, ούτε διαλαλήθηκε. Αυτή δεν ήταν μια εποχή [του τύπου] Προγράμματος Marshall και οι αξιωματούχοι των ΗΠΑ δεν είχαν καμία επιθυμία να δημοσιοποιήσουν το γεγονός ότι έρχονταν προς διάσωση του κόσμου. Η αδυναμία των μεγα-τραπεζών της Ευρώπης να εμφανιστούν με τα τρισεκατομμύρια δολάρια που χρωστούσαν, έθετε έναν τέτοιο κίνδυνο για την οικονομία των ΗΠΑ που το να μην κάνουν τίποτα, απλώς, δεν ήταν μια επιλογή. Έτσι, διακριτικά, η Fed προσέφερε στους Ευρωπαίους ένα χέρι βοήθειας.