Μια σύγκρουση κοσμοθεωριών

Οι ηγέτες τόσο της Κίνας όσο και των Ηνωμένων Πολιτειών φαίνεται ότι ενδιαφέρονται πραγματικά να προσπαθήσουν να σταθεροποιήσουν την σχέση τους, η οποία βρίσκεται στο πιο δύσκολο σημείο της εδώ και 50 χρόνια. Και οι δύο χώρες αναγνωρίζουν ότι η ένταση μεταξύ τους έχει γίνει τόσο μεγάλη που αντιμετωπίζουν πραγματικό και αυξανόμενο κίνδυνο πολέμου. Τους τελευταίους μήνες, το Πεκίνο και η Ουάσινγκτον έχουν εργαστεί για την ανανέωση του διαλόγου με την επανάληψη των τακτικών διπλωματικών επισκέψεων και την δημιουργία νέων διαύλων επικοινωνίας υψηλού επιπέδου˙ τον Ιούλιο, ο απεσταλμένος των ΗΠΑ για το κλίμα, Τζον Κέρι, πρότεινε ότι η Κίνα και οι Ηνωμένες Πολιτείες ενδέχεται να οργανώσουν μια συνάντηση μεταξύ του Κινέζου προέδρου, Σι Τζινπίνγκ, και του Αμερικανού προέδρου, Τζο Μπάιντεν, που θα συμπέσει με την συνάντηση των ηγετών της Οικονομικής Συνεργασίας Ασίας-Ειρηνικού στο Σαν Φρανσίσκο τον Νοέμβριο. Μια τέτοια συνάντηση θα μπορούσε να προσφέρει στον Μπάιντεν τη μοναδική σημαντική ευκαιρία του να θέσει τις αμερικανοκινεζικές σχέσεις σε πιο στέρεες βάσεις πριν αρχίσουν οι περισπασμοί της προεκλογικής εκστρατείας για τις προεδρικές εκλογές του 2024.

Στρατιώτης φρουρεί το Εθνικό Λαϊκό Συνέδριο στο Πεκίνο, τον Μάρτιο του 2023. Mark R. Cristino / Reuters
------------------------------------------------------

Όμως, ένα θεμελιώδες ζήτημα στέκεται εμπόδιο στην πραγματική εδραίωση αυτής της προόδου: οι δύο χώρες δεν διαθέτουν ένα αμοιβαία αποδεκτό αφήγημα για να καθορίσουν την σχέση τους. Οι Αμερικανοί ηγέτες, στις διπλωματικές τους δεσμεύσεις και στις δημόσιες δηλώσεις τους, υποστηρίζουν συστηματικά ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα εμπλέκονται σε έναν «ανταγωνισμό» μεγάλων δυνάμεων. Θεμελιωδώς, η προσέγγιση της κυβέρνησης Μπάιντεν απέναντι στην Κίνα βασίζεται στην ιδέα του «ελεγχόμενου στρατηγικού ανταγωνισμού», μια θεωρία που απαιτεί και από τις δύο πλευρές να αποδεχθούν την προοπτική εμπλοκής σε έναν διαρκή και σταθερό στρατηγικό ανταγωνισμό για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η στρατηγική αυτή απαιτεί από κάθε μέρος να είναι διαφανές σχετικά με τις κόκκινες γραμμές του, προκειμένου να μην εξελιχθεί ο ανταγωνισμός σε σύγκρουση και να δημιουργηθεί χώρος για την αναγκαία συνεργασία. Δεν μπορεί να λειτουργήσει αν η μια πλευρά αρνείται ακόμη και να αποδεχθεί ότι ο μακροπρόθεσμος ανταγωνισμός είναι μια αναπόφευκτη και νομιμοποιημένη κατάσταση πραγμάτων.

Αλλά οι ηγέτες της Κίνας δεν θα αφήσουν τον «ανταγωνισμό» να καθορίσει τις αμερικανοκινεζικές σχέσεις. Όπως το έθεσε ο Κινέζος υπουργός Εξωτερικών, Wang Yi [1], σε μια ομιλία του στην Asia Society πέρυσι, το Πεκίνο βλέπει τον «λεγόμενο στρατηγικό ανταγωνισμό» ως μια δυναμική
«win-lose» που φέρνει «τεράστια αβεβαιότητα» στην σχέση τους και ωθεί τις δύο δυνάμεις περισσότερο προς την «αντιπαράθεση και την σύγκρουση». Αντ' αυτού, η Κίνα απαιτεί από τις Ηνωμένες Πολιτείες να δεσμευτούν να περιγράφουν την σχέση με όρους «αμοιβαίου σεβασμού», «ειρηνικής συνύπαρξης», και συνεργασίας «win-win». Όταν ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών, Άντονι Μπλίνκεν, συναντήθηκε με τον Σι στο Πεκίνο τον Ιούνιο, ο Σι απαίτησε ότι καμία χώρα να μην «προσπαθήσει να διαμορφώσει την άλλη πλευρά» και δήλωσε ότι η «ειρηνική συνύπαρξη και η συνεργασία με αμοιβαίο όφελος» είναι ο μόνος «σωστός δρόμος» προς τα εμπρός.

Αυτό δεν είναι μια απλή σημασιολογική διαμάχη. Η Κίνα απαιτεί την έννοια της «συνύπαρξης» από μια βαθιά ανησυχία σχετικά με το τι θα μπορούσε να σημαίνει ο «ανταγωνισμός» για το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα (ΚΚΚ) -μια άποψη που η αμερικανική πλευρά δεν κατανοεί πλήρως. Πρακτικά, η αποσύνδεση έχει ματαιώσει ακόμη και τέτοια απλά βήματα όπως η καθιέρωση αποτελεσματικών επικοινωνιών στρατού με στρατό σε [ενδεχόμενες] κρίσεις και ο διάλογος για τον έλεγχο των πυρηνικών όπλων.

Η αλήθεια είναι ότι οι τρέχουσες αμερικανοκινεζικές εντάσεις και η δυσπιστία δεν μπορούν να περιοριστούν σε κάποιο συγκεκριμένο σημείο ανάφλεξης, όπως η Ταϊβάν ή η τεχνολογία. Ούτε αυτές οι εντάσεις είναι το αναγκαίο αποτέλεσμα κάποιας αναπόφευκτης αντιπαλότητας μεταξύ δύο μεγάλων δυνάμεων. Προκύπτουν από βαθιές διαφορές μεταξύ της Κίνας και των Ηνωμένων Πολιτειών στα ζητήματα της κοσμοθεωρίας, της ιδεολογίας, και της νομιμοποίησης του καθεστώτος. Αυτή η ιδέα μπορεί να αποτελέσει έκπληξη για πολλούς στην Δύση, οι οποίοι προτιμούν να σκέφτονται την Κίνα με οικονομικούς και στρατιωτικούς όρους και οι οποίοι συχνά βλέπουν το Πεκίνο ως εστιασμένο στα εθνικά του συμφέροντα και όχι ως περισπασμένο λόγω ιδεολογικών σκέψεων. Ο ρόλος των υποσυνείδητων ιδεολογικών παραδοχών στην αμερικανική προσέγγιση της Κίνας έχει επίσης υποτιμηθεί σοβαρά. Αλλά αυτές οι διαφορές αποκαλύπτονται στην διαμάχη για το πώς θα περιγραφεί η σχέση -και πρέπει να εξεταστούν προσεκτικά, ώστε οι παρεξηγήσεις να μην εκφυλιστούν σε ανοιχτή σύγκρουση.

ΚΕΡΔΙΖΕΙΣ Ή ΠΕΘΑΙΝΕΙΣ

Όταν οι Αμερικανοί ηγέτες πιέζουν τους Κινέζους ηγέτες να επιτρέψουν στον «ανταγωνισμό» να αποτελέσει την εννοιολογική βάση για την σχέση των χωρών τους, βασίζονται σε μια συγκεκριμένη αντίληψη για το τι συνεπάγεται ο ανταγωνισμός, η οποία βασίζεται στα ιδανικά που οραματίζεται ο κλασικός δημοκρατικός φιλελευθερισμός. Σε αυτή την αντίληψη -πυρήνα της φιλελεύθερης παράδοσης της πολιτικής φιλοσοφίας- ο πολιτικός ανταγωνισμός είναι ανταγωνιστικός με την έννοια ενός αθλητικού αγώνα: ένας διαγωνισμός ιδεών που μπορεί να διεξάγεται με μεγάλο πάθος αλλά που, στο τέλος της ημέρας, μπορεί να επιλυθεί ειρηνικά, ακόμη και φιλικά. Και οι δύο ανταγωνιστές γνωρίζουν ότι το αποτέλεσμα δεν είναι οριστικό και ότι ο ηττημένος έχει το δικαίωμα να επιστρέψει και να αγωνιστεί ξανά. Ο πολιτικός ανταγωνισμός είναι, αν όχι παιχνίδι, τουλάχιστον δεν είναι ζήτημα ζωής ή θανάτου.