Διορθώνοντας την οικονομία

Ο Galbraith δεν παρουσιάζει πάντα αυτό το προκλητικό επιχείρημα με έναν τρόπο ιδιαίτερα φιλικό προς τον αναγνώστη. Αντίθετα, το βιβλίο του Ανισότητα και Αστάθεια κατά πάσα πιθανότητα θα είναι κάπως εκφοβιστικό για τον μη ειδικό. Ο Galbraith έχει αναπτύξει τη διατριβή του μετά από χρόνια ακαδημαϊκής έρευνας σε στατιστικά στοιχεία σχετικά με την ανισότητα, η οποία πραγματοποιήθηκε με τους συναδέλφους του ερευνητές στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Ώστιν, και ως εκ τούτου, το κείμενο είναι γεμάτο με εξισώσεις και διαγράμματα. Τα πρώτα κεφάλαια του βιβλίου, για παράδειγμα, είναι αφιερωμένα σε μια συναρπαστική, αλλά τεχνική συζήτηση για την ποιότητα των υπαρχόντων στοιχείων σχετικά με την ανισότητα. (Ο Galbraith θεωρεί ότι οι παραδοσιακές μετρήσεις σφάλλουν διότι βασίζονται σε παρωχημένες αντιλήψεις για την σύγχρονη οικονομία, εστιάζοντας σε πολύ μεγάλο βαθμό, για παράδειγμα, στις τάσεις των μισθών στη μεταποίηση).

Αυτό το ακαδημαϊκό υπόβαθρο προσδίδει αξιοπιστία στη διατριβή του. Αλλά μερικές φορές, φτάνει να δημιουργεί παραπλανητικά επιχειρήματα, ακόμη κι όταν ο Galbraith χειρίζεται δυνητικά εμπρηστικά ζητήματα, όπως η σχέση μεταξύ των εκλογικών συνηθειών και της ανισότητας σε διάφορες περιοχές των Ηνωμένων Πολιτειών ή το βαθμό στον οποίο ο Τζορτζ Μπους δημιούργησε σκόπιμα μια στεγαστική φούσκα, ως μέρος της «ατζέντας περί ιδιοκτησίας» της πολιτικής του. Μια άλλη απογοήτευση είναι η άρνηση του Galbraith να προσφέρει λύσεις πολιτικής για τα προβλήματα που περιγράφει. Αντ' αυτού, καταλήγει με τρόπο που προκαλεί λύπη στο ότι «η ικανότητα ή τη βούληση των πολιτικών συστημάτων να επηρεάσουν την κίνηση της ανισότητας είναι πολύ περιορισμένη στον κόσμο σήμερα». Η ικανότητα ορισμένων χωρών να έχουν μια πιο δίκαιη κατανομή εισοδήματος και να μειώσουν την ανεργία αντανακλά διαφορές «οικονομικών θεσμών και όχι των πολιτικών δομών per se». Οι πολιτικοί και οι διαδηλωτές που ψάχνουν για ιδέες για το πώς να θεραπεύσουν, όχι να μετρήσουν, την ανισότητα και την οικονομική αστάθεια δεν θα βρουν καθαρές απαντήσεις εδώ.

ΤΟ ΠΑΧΝΙΔΙ ΤΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΩΝ

Αλλά γι' αυτό μπορούν να στραφούν σε δύο πιο ευανάγνωστα, αλλά λιγότερο πρωτοποριακά, βιβλία: το Οικονομία και Υγιής Κοινωνία (Finance and the Good Society) του Robert Shiller και το Αρπακτικό Έθνος (Predator Nation) του Charles Ferguson. Όπως προκύπτει από τους τίτλους τους, αυτά τα δύο έργα προσεγγίζουν το ζήτημα της ανισότητας και της αστάθειας από διαφορετικές ιδεολογικές απόψεις. Ο Shiller, οικονομολόγος στο Πανεπιστήμιο Yale, είναι ενστικτωδώς θετικά προδιατεθειμένος απέναντι στον χρηματοοικονομικό τομέα. Αν και αναγνωρίζει τις υπερβολές των προ της κρίσης ετών, είναι πεπεισμένος ότι η χρηματοπιστωτική καινοτομία μπορεί να είναι πολύτιμη, απλώς αν μπορεί να συνδυαστεί με ένα καλύτερο σύνολο ηθικών κανόνων και ένα πιο «δημοκρατικό πνεύμα». Έτσι, αντί να δαιμονοποιεί τους τραπεζίτες, η κοινωνία θα πρέπει να τους αντιμετωπίζει ως δυνητικά πολύτιμους τεχνίτες, οι οποίοι θα πρέπει να ενθαρρύνονται να αξιοποιούν τον καλύτερό τους εαυτό. Ο Ferguson, αντίθετα, φαίνεται να είναι εξοργισμένος με τους σύγχρονους τραπεζίτες. Στα μάτια του, η οικονομική ελίτ του 21ου αιώνα έχει βιάσει το πολιτικό και οικονομικό σύστημα των Ηνωμένων Πολιτειών και οι βιαστές πρέπει να τιμωρηθούν. Μάλιστα, υποστηρίζει ότι οι αμαρτίες των χρηματοπιστωτικών αγορών όχι μόνο έστησαν τον τελευταίο κύκλο δημιουργίας και σκασίματος της «φούσκας», αλλά και τροφοδοτούν την ευρύτερη διολίσθηση των Ηνωμένων Πολιτειών.

Αφήνοντας κατά μέρος τη διαφορά στο ύφος, και τα δύο βιβλία μοιράζονται το ενδιαφέρον του Galbraith για την οικονομική αστάθεια και τον πλούτο, και αυτό τους κάνει να αντιμετωπίζουν το ζήτημα που ο Galbraith παρακάμπτει: Πρέπει οι κυβερνήσεις να χαλιναγωγούν τις αγορές για να συντρίβουν τις ελίτ ή πρέπει απλώς να δέχονται τις εισοδηματικές διαφορές και τις οικονομικές διακυμάνσεις ως το αναπόφευκτο τίμημα των δυναμικών κοινωνιών;

Ο Shiller κλίνει προς το δεύτερο στρατόπεδο. Κατά την παρουσίαση της υπεράσπισής του προς τις αγορές, περιγράφει πρώτα το πώς λειτουργεί το σύγχρονο χρηματοοικονομικό σύστημα, απαριθμώντας τα είδη των επαγγελματιών σε αυτό το οικοσύστημα (στο οποίο οι τραπεζίτες είναι απλώς μια μικρή υποκατηγορία). Το πιο ενδιαφέρον μέρος του βιβλίου του, είναι ένα χαλαρά διασυνδεδεμένο σύνολο δοκιμίων σχετικά με τη φύση των χρηματοπιστωτικών, καλύπτοντας θέματα όπως η φιλανθρωπία, οι κερδοσκοπικές φούσκες και η διασπορά της ιδιοκτησίας κεφαλαίου.

Από μερικές απόψεις, το Οικονομία και Υγιής Κοινωνία είναι ένα ελαφρώς περίεργο συνονθύλευμα, που έχει προκύψει από μια σειρά διαλέξεων που επινόησε ο Shiller για τους μαθητές του. Αλλά το κοινό νήμα που διατρέχει όλη την εργασία είναι η πεποίθηση του Shiller ότι τα οικονομικά είναι κάτι πολύ περισσότερο από ό, τι οι αριθμοί: εμπλέκονται επίσης οι άνθρωποι. Ο Shiller βοήθησε να γίνουν δημοφιλή τα συμπεριφορικά οικονομικά κατά την τελευταία δεκαετία, και η ενασχόλησή του με τα χρηματοοικονομικά βασίζεται όχι μόνο σε στοιχεία που προέκυψαν από την οικονομία, αλλά και σε άλλα από την ψυχολογία, την κοινωνιολογία, ακόμα και από την ανθρωπολογία.

Η προσέγγιση αυτή δίνει στο έργο του μια σχετικιστική χροιά, καθώς προσπαθεί να διερευνήσει τα κίνητρα που καθοδηγούν τους ανθρώπους. Έτσι, ο ίδιος υποστηρίζει ότι αν και ορισμένοι χρηματοοικονομικοί παίκτες μπορεί να έχουν εμπλακεί σε σκανδαλώδεις συμπεριφορές πριν από την κρίση, είναι λάθος να τους δούμε όλους ως άπληστους, ανήθικους ή ηλίθιους. «Έχουμε την τάση να σκεπτόμαστε τους φιλοσόφους, τους καλλιτέχνες ή τους ποιητές ως το ακριβώς αντίθετο του Διευθύνοντος Συμβούλου, του τραπεζίτη ή του επιχειρηματία», γράφει. «Αλλά δεν είναι πραγματικά έτσι». Και οι δύο ομάδες επαγγελμάτων προσελκύουν έξυπνους και καλοπροαίρετους ανθρώπους.