Ιράν: Ευκαιρία ειρήνευσης ή κίνδυνος κατευνασμού;

Η Σαουδική Αραβία βρίσκεται σε κατάσταση «ψυχρού πολέμου» με το Ιράν και αισθάνεται ιδιαίτερα δυσαρεστημένη με τις εξελίξεις, άλλωστε είδαμε την άμεση και ιδιαίτερα δυναμική της αντίδραση όταν οι ιρανόφιλοι Χούθις πήγαν να πάρουν την εξουσία στην Υεμένη. Ποτέ δε θα εκλείψει ο κίνδυνος της Τεχεράνης [13] για το Ριάντ και η Σαουδική Αραβία θεωρεί το Ιράν πολύ περισσότερο επικίνδυνο ακόμα και από όσο το Ισραήλ. Πιθανόν η πρώτη χώρα που θα αναζητήσει να αυξήσει τις υπάρχουσες «πυρηνικές ευκολίες» να είναι η Σαουδική Αραβία, η οποία δεν έχει ανάγκη φθηνής ενέργειας, αλλά πρέπει να φανεί ότι έχει πυρηνική δυνατότητα αντίστοιχη του Ιράν. Φυσικά και οι ΗΠΑ δε θα ήθελαν το Ιράν και η Σαουδική Αραβία να αποκτήσουν καλές σχέσεις. Η Σαουδική Αραβία και οι λοιπές μοναρχίες επενδύουν εκατομμύρια σε εξοπλισμούς. Οι ΗΠΑ ουσιαστικά εγγυώνται την ασφάλειά τους, με αντάλλαγμα πετρελαϊκές συμφωνίες και βάσεις στην περιοχή. Όπως και στην περίπτωση του Ισραήλ, η Ουάσιγκτον θα δυσκολευθεί πολύ να εξηγήσει στο Ριάντ ότι το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης αποτελεί βήμα ασφαλείας και όχι ανησυχίας.

Η Αίγυπτος (όπως και οι Αλγερία, Τυνησία, Λιβύη και Σουδάν) καλωσόρισε την συμφωνία χωρίς πανηγυρισμούς, αλλά και χωρίς τον σαουδαραβικό σκεπτικισμό. Η Αίγυπτος βλέπει την ενίσχυση του Ιράν ως ευκαιρία να ξαναπαίξει τον ηγετικό της ρόλο, «ενώνοντας» τον αραβικό κόσμο. Ήδη την έχει προσεγγίσει η Σαουδική Αραβία για στρατηγική συμμαχία με στόχο την ανάσχεση του Ιράν. Επίσης, επειδή πολεμά τμήμα του Ισλαμικού Χαλιφάτου τόσο στο Σινά όσο και στα δυτικά της σύνορα, θέλει μια ισχυρή Συρία και ένα ισχυρό Ιράν που πραγματικά πολεμούν εναντίον των φανατικών σουνιτών και συνεπώς είναι κατά συνθήκη και για περιορισμένο χρόνο φυσικοί σύμμαχοι.

Ισχυροί διεθνείς δρώντες στην περιοχή δεν είναι μόνο τα κράτη και πολλοί πέφτουν στην παγίδα να κατηγορούν την σιϊτική Τεχεράνη για όλες τις κακοδαιμονίες της Μέσης Ανατολής. Τα μεγαλύτερα προβλήματα όμως προέρχονται από τους φανατικούς σουνίτες, είτε με την μορφή τρομοκρατικών οργανώσεων είτε μέσω του υβριδίου του Ισλαμικού Χαλιφάτου, μιας επαμφοτερίζουσας κατάστασης μεταξύ τρομοκρατικής οργάνωσης και στρατού/ κρατικής οντότητας. Επιπρόσθετα, οι Κούρδοι σε Συρία, Τουρκία, Ιράν και Ιράκ ή τα εκατομμύρια των προσφύγων από Συρία, Ιράκ και Παλαιστίνη, παίζουν σημαντικό ρόλο και πιθανόν να συμμετέχουν σε μια ανακατανομή ισχύος. Ένα ισχυρότερο Ιράν μπορεί να βοηθήσει αποτελεσματικά στην καταπολέμηση του Χαλιφάτου [14], όπως και στην σταθεροποίηση στο Αφγανιστάν, όπου στο πρόσωπο των Ταλιμπάν υφίσταται κοινός εχθρός [15]. Επίσης μια Τεχεράνη με διπλωματικές γέφυρες τόσο με την Δύση όσο και με τα αραβικά κράτη μπορεί να βοηθήσει σε εκτόνωση ή και λύση στους εμφυλίους της Συρίας και της Υεμένης [16], αλλά και μια ολιστική, συνεργατική προσέγγιση για την διακυβέρνηση του Ιράκ. Οι πολέμιοι μιας τέτοιας συμφωνίας εκτιμούν ότι η ισχυροποίηση της Τεχεράνης θα την κάνει αντίθετα πιο αδιάλλακτη.

Η ανακατανομή ισχύος αφορά και στις έτερες μεγάλες δυνάμεις με συμφέροντα στην περιοχή, οι οποίες δεν ανήκουν γεωγραφικά στην Μέση Ανατολή, ήτοι την Ρωσία και την Κίνα. Και οι δυο κατά καιρούς έχουν συνταχθεί με την Δύση ή έχουν αδιαφορήσει για τις κυρώσεις και έχουν βοηθήσει την Τεχεράνη. Είναι σαφές ότι ένα ισχυρότερο Ιράν, ως περιφερειακή δύναμη, θα πάψει να αναζητά λύσεις στην αγκαλιά του Πεκίνου ή ακόμα περισσότερο της Μόσχας, με την οποία έχει αντικρουόμενα συμφέροντα στην Κασπία και την Κεντρική Ασία. Συνεπώς και εξ’ επαγωγής θα μειωθεί η επιρροή τόσο της Ρωσίας όσο και της Κίνας στην Μέση Ανατολή (οφείλουμε να τονίσουμε βέβαια ότι δεν έχουν σε καμία περίπτωση την επιρροή, την εμπλοκή και τις δυνατότητες των ΗΠΑ).

Πάντως η προσέγγιση μιας απογοητευμένης Σαουδικής Αραβίας στην Ρωσία ή την Κίνα θα πρέπει να αποκλεισθεί, τουλάχιστον για το εγγύς μέλλον. Έχοντας αυτά τα δεδομένα, αλλά και το ότι η Ρωσία είναι ανταγωνιστής του Ιράν στην πετρελαϊκή αγορά, είναι φαινομενικά περίεργο ότι υποστήριξε ένθερμα την συμφωνία. Η Μόσχα προσβλέπει σε κέρδος σε πολλά άλλα επίπεδα. Οι πωλήσεις στρατιωτικού υλικού στο Ιράν, αλλά και πυρηνικής τεχνολογίας και τεχνογνωσίας πιθανόν να αντισταθμίσουν τις απώλειες από τον πετρελαϊκό ανταγωνισμό. Αναμένεται ιδιαίτερη αύξηση στις εμπορικές συναλλαγές των δυο κρατών, με την Ρωσία να πουλάει όλων των ειδών software και hardware στην γειτονική της χώρα.

Το ισχυρό Ιράν σημαίνει επίσης ισχυρό σιϊτικό τόξο, κάτι που δεν ευνοεί τους Καυκάσιους Ρώσους αυτονομιστές και που εγγυάται την συνέχεια της ρωσόφιλης αλαουιτικής εξουσίας στην Δαμασκό. Η αναγνώριση από την Δύση της αξίας της Μόσχας για την επίλυση του ιρανικού θέματος, του συριακού και την καταπολέμηση του εξτρεμιστικού Ισλάμ, της δίνει την δυνατότητα να έχει ένα διαπραγματευτικό ατού για το μέτωπο που την ενδιαφέρει περισσότερο, αυτό της Ουκρανίας. Για όλους τους προαναφερθέντες λόγους, η Ρωσία προβαίνει σε επίδειξη δύναμης με στρατιωτική παρουσία και -μετά από δεκαετίες- με ουσιαστική δράση στην Μέση Ανατολή. Η επίθεση κατά του ISIS αλλά και της συριακής αντιπολίτευσης στο σύνολό της, δείχνει την αποφασιστικότητα του Βλαντιμίρ Πούτιν να παίξει ρόλο στην διαμόρφωση της «νέας» Μέσης Ανατολής.