Προϋποθέσεις για ένα νέο αναπτυξιακό πρότυπο

Η δεύτερη προτεραιότητα του αναπτυξιακού προτύπου πρέπει να είναι η προώθηση της έξυπνης οικονομίας. Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης η έξυπνη οικονομία, η οικονομία της γνώσης και το ανθρώπινο κεφάλαιο, αποτελούν τον σημαντικότερο παράγοντα οικονομικής ανάπτυξης. Ο κεντρικός στόχος της Στρατηγικής «Ευρώπη 2020» της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι η «Έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη» (Smart, sustainable and inclusive growth). Μάλιστα, η τρόικα της Ευρωπαϊκής Προεδρίας «Εσθονία-Βουλγαρία-Αυστρία» προσδιόρισε πρόσφατα τις επενδύσεις στην έρευνα, την καινοτομία και το ανθρώπινο κεφάλαιο ως βασικούς τομείς προτεραιότητας για την τόνωση της απασχόλησης και της κοινωνικής ανάπτυξης, ιδίως στο πλαίσιο της ψηφιακής οικονομίας.

Έλεγχος ποιότητας σε συνεταιριστικό εργοστάσιο τυροκομίας, στη Νάξο, στις 4 Αυγούστου 2015. REUTERS/Deepa Babington
-----------------------------------------------------------------------------------------

Η προώθηση της καινοτομίας είναι στο επίκεντρο των προτεραιοτήτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) για θέσεις εργασίας, ανάπτυξη και επενδύσεις. Η νέα στρατηγική βιομηχανικής πολιτικής της ΕΕ και η ανακοίνωση για την ενίσχυση της καινοτομίας στις περιφέρειες της Ευρώπης σκιαγραφούν το τι πρέπει να γίνει για να επωφεληθούν οι χώρες από τα οφέλη της παγκοσμιοποίησης. Θα είναι ζωτικής σημασίας να ενισχυθεί η αποτελεσματικότητα της έρευνας, της ανάπτυξης, της εκπαίδευσης και της καινοτομίας. Για το σκοπό αυτό χρειάζεται ένας δημόσιος διάλογος υψηλού επιπέδου, χωρίς ιδεολογικές αγκυλώσεις, που θα φωτίσει τις διαφορετικές διαστάσεις του θέματος και θα εμπλουτίσει την συζήτηση σχετικά με την πολιτική καινοτομίας και τα αναμενόμενα αποτελέσματα.

Η γενική αναπτυξιακή εμπειρία έχει αποδείξει ότι κλάδοι πρωταθλητές δεν υπάρχουν. Αντίθετα, υπάρχουν κλάδοι με συγκριτικά πλεονεκτήματα ανάλογα με τις οικονομικές συνθήκες στις οποίες ευρίσκεται η χώρα. Στην ελληνική οικονομία χρειάζονται παρεμβάσεις που θα βελτιώσουν την επίδοση κλάδων με ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα. Μοχλός στην όλη προσπάθεια θα πρέπει να είναι η αξιοποίηση του υψηλης ποιότητας ανθρώπινου κεφαλαίου της χώρας. Για παράδειγμα, χρειάζεται διαφοροποίηση, εποχική επέκταση και περιφερειακή εξειδίκευση του τουριστικού προϊόντος, κυρίως με αξιοποίηση του πλούσιου κεφαλαίου της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας.

Στον πρωτογενή τομέα χρειάζεται έμφαση σε προϊόντα υψηλής προστιθέμενης αξίας, κυρίως τρόφιμα, ποτά και φρούτα λαχανικά για τα οποία υπάρχει μια τεράστια ευρωπαϊκή αγορά. Το οικοσύστημα νεοφυών επιχειρήσεων έχει δημιουργήσει αρκετές επιχειρήσεις υψηλης τεχνολογίας. Στη ναυτιλία και στις συνδυασμένες μεταφορές μπορεί να γίνει εξαιρετική αξιοποίηση της γεωπολιτικής θέσης της χώρας, με σύνδεση των λιμανιών της μέσω ενός δικτύου χερσαίων μεταφορών με τις μεγάλες αγορές της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης. Μια τέτοια υποδομή θα ενισχύσει οριζόντια ολόκληρο τον παραγωγικό ιστο τα ελληνικής οικονομίας.

Η κοινωνική δικαιοσύνη και η κοινωνικη συνοχή πρέπει να είναι η τρίτη μεγάλη προτεραιότητα του νέου αναπτυξιακού προτύπου. Ο στόχος της κοινωνικής δικαιοσύνης, της κοινωνικής συνοχής και της ανάπτυξης χωρίς αποκλεισμούς αποτελεί κεντρικό στόχο πολιτικής στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι κοινωνικές δαπάνες στην Ελλάδα ως ποσοστό του ΑΕΠ είναι στο επίπεδο του μέσου όρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά η αποτελεσματικότητά τους είναι πολύ χαμηλή. Αυτό που απαιτείται δεν είναι μείωση της δαπάνης, αλλά η βελτίωση της αποτελεσματικότητας, δηλαδή οι κοινωνικές δαπάνες πρέπει να έχουν αποτέλεσμα και να επιτυγχάνουν μείωση της φτώχειας και της ανισότητας.
Δεδομένου ότι μεγάλο μέρος της φτώχειας στην Ελλάδα οφείλεται στη μεγάλη και μακροχρόνια ανεργία, η ενίσχυση της απασχόλησης και η μείωση της ανεργίας είναι βασικός μοχλός για τη μείωση της φτώχειας και της ανισότητας. Για τον λόγο αυτό, τα μέτρα αντιμετώπισης της ανεργίας, κυρίως τα ενεργητικά μέτρα απασχόλησης έχουν σημαντικό ρόλο στον στόχο της κοινωνικής συνοχής. Η επιδοματική πολιτική αντίθετα, δημιουργεί πελατειακές σχέσεις και εξαρτήσεις, είναι αναποτελεσματική και δεν λύνει το πρόβλημα της κοινωνκής συνοχής. Το παράδειγμα της παροχής έκτακτου επιδόματος ενίσχυσης μόνο με βάση το δηλωθέν εισόδημα και χωρίς άλλα κριτήρια το 2016 είναι χαρακτηριστικό.

Ένα ισχυρό και αποτελεσματικό κράτος μπορεί να έχει σημαντικότατο ρόλο στην επιδίωξη της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής. Χρειάζεται η υλοποίηση μιας πολιτικής ελαχίστου εισοδήματος που θα αποτελεί ένα κοινωνικό δίχτυ προστασίας, το οποίο μόνο ένα ισχυρό διοικητικά κράτος μπορεί να υλοποιήσει μέσω του δημοσιονομικού μηχανισμού. Ένα αποτελεσματικό κράτος, όχι αναγκαστικά το μικρό κράτος, είναι απαραίτητο για να προσφέρει αγαθά και υπηρεσίες δημοσίου και κοινωνικού χαρακτήρα.

Όμως, όταν το κράτος παρουσιάζει φαινόμενα αδυναμίας, διάλυσης και διαφθοράς, τότε η αγορά γίνεται ανεξέλεγκτη, οι κανόνες ανταγωνισμού παρακάμπτονται, η εφαρμογή των νόμων υστερεί και αυτό που προκύπτει είναι ένα κακέκτυπο ελεύθερης οικονομίας της αγοράς με έντονες κοινωνικές ανισότητες και κοινωνικά προβλήματα.

Τέλος, διαπιστώνεται συχνά αναντιστοιχία μεταξύ αυτών που περιμένουν οι πολίτες και αυτών που μπορεί να προσφέρει το κράτος, γιατί το κράτος προσπαθεί να κάνει πάρα πολλά, με ελάχιστους πόρους ή γιατί έχει εκτραπεί σε πελατειακές σχέσεις, σπατάλη και διαφθορά. Πρέπει να τονιστεί ότι η ελεύθερη οικονομία, όταν λειτουργεί στο πλαίσιο ενός ισχυρού και ανταγωνιστικού κράτους, επιτυγχάνει οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη, συνοχή και ευημερία. Κράτος και αγορά δεν πρέπει να είναι ανταγωνιστές, πρέπει να είναι εταίροι στην αναπτυξιακή διαδικασία.