Προϋποθέσεις για ένα νέο αναπτυξιακό πρότυπο

Τα τελευταία χρόνια ανδεικνύεται ως σοβαρό προβλημα στην Ελλάδα και η απουσία ενός αποτελεσματικού συστήματος κινήτρων στην οικονομία, καθώς επίσης και η επιλογή μέτρων πολιτικής που επιδιώκουν ταυτόχρονα στόχους οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής Για παράδειγμα, μπορεί να αναφερθεί η γνωστή φράση ότι οι πολιτικές της κυβέρνησης ζημιώνουν μεν την οικονομία, αλλά είναι επιθυμητές γιατί ευνοούν τους φτωχούς επειδή έχουν «ταξικό πρόσημο». Μια τέτοια άποψη είναι η γνωστή δήλωση Τσακαλώτου ότι «η υπερφορολόγηση της οικονομίας είναι θέμα ιδεολογίας». Ένα άλλο παράδειγμα είναι η έλλειψη ανταποδοτικότητας στον πρόσφατο ασφαλιστικό νόμο του 2016, που υπονομεύει την βιωσιμότητα του ασφαλιστικού συστήματος γιατί αποσυνδέει σε μεγάλο βαθμό τα επίπεδα σύνταξης από το ύψος των εισφορών.

Η θεωρία της οικονομικής πολιτικής έχει τις ρίζες της στις συνεισφορές των Tinbergen και Theil, οι οποίοι λύνουν το πρόβλημα ενός υπεύθυνου χάραξης πολιτικής με στόχο την επίτευξη ορισμένων αξιών για τους στόχους της πολιτικής του ή για να ελαχιστοποιήσουν μια συνάρτηση ζημιών που ορίζεται σε αυτούς τους στόχους, χρησιμοποιώντας τα διαθέσιμα μέσα πολιτικής. Το κυριώτερο αξίωμα της συνεισφοράς των Tinbergen και Theil είναι ότι δεν μπορείς να επιδιώκεις με ένα μέτρο πολιτικής δύο στόχους. Βασική αρχή της δημόσιας πολιτικής είναι η αντιστοίχιση ενός στόχου με ένα μέτρο.

Στην συνέχεια, ο Lucas έθεσε το θέμα ότι ο ιδιωτικός τομέας αντιδρά στις αποφάσεις του νομοθέτη και έχει εμπλουτίσει την θεωρία των Tinbergen και Theil εισάγοντας έτσι την δυνατότητα συγκρούσεων μεταξύ διαφορετικών παραγόντων που τελικά προσδιορίζει και τον βαθμό επιτυχίας του μέτρου πολιτικής και της επιθυμίας του νομοθέτη. Η συμβολή του Lucas είναι ότι ο ιδιωτικός τομέας θα βρεί τρόπους να παρακάμψει όποια μέτρα δεν είναι συμβατά με την ανταγωνιστική οικονομία και θα μειώσει την αποτελεσματικότητα των μέτρων του νομοθέτη.

Το συμπέρασμα αυτής της ανάλυσης είναι ότι μέτρα που στοχεύουν ταυτόχρονα στόχους οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής θα είναι, σύμφωνα με την ανάλυση των Theil-Tinbergen, αποτυχημένα, γιατί ούτε τον ρυθμό ανάπτυξης θα ενισχύσουν, αλλά ούτε και τη φτώχεια θα μειώσουν. Ταυτόχρονα, η ανάλυση του Lucas συνεπάγεται ότι ο ιδιωτικός τομέας θα βρεί τρόπους να παρακάμψει τα μέτρα που θεωρεί άδικα και τελικά αυτό θα αποβεί σε βάρος της οικονομίας, αλλά και των φτωχών ομάδων του πληθυσμού.

Στην ελληνική πραγματικότητα, αυτό που παρατηρείται είναι μια διαρκής προσπάθεια του ιδιωτικού τομέα να παρακάμψει τις ακαμψίες του κράτους, για παράδειγμα την υπερφορολόγηση και την έλλειψη ανταποδοτικότητας στο ασφαλιστικό σύστημα, με συμπεριφορές επιζήμιες για την οικονομία και την κοινωνία, συμπεριφορές που καθηλώνουν την ανάπτυξη και την απασχόληση, και τελικά ζημιώνουν την κοινωνική συνοχή.

Γενικά, είναι εξαιρετικά αναγκαίο, αλλά και επείγον, για την χώρα και το νέο αναπτυξιακό πρότυπο, να διαμορφωθεί ένα δίκαιο, υγιές και αποτελεσματικό σύστημα οικονομικών κινήτρων, με επιβράβευση και τιμωρία, που θα διασφαλίζει στον ιδιωτικό τομέα συνεπή και σύννομη συμπεριφορά, στο πλαίσιο ευνομίας, αξιοπιστίας και κοινωνικής δικαιοσύνης. Αυτό που είναι διεθνώς γνωστό ως κράτος δικαίου, και στην οικονομική πολιτική ως «level playing field».

ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΥ ΠΡΟΤΥΠΟΥ

Κεντρικός στόχος του νέου αναπτυξιακού προτύπου είναι η επίτευξη υψηλού ρυθμού ανάπτυξης με κοινωνική συνοχή και κοινωνική ευαισθησία. Οι προτεραιότητες του νέου αναπτυξιακού προτύπου πρέπει να είναι:

-η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας γενικά,
-η προώθηση της έξυπνης οικονομίας και η ενίσχυση των υποδομών, όπως στην ενέργεια και τις μεταφορές, ώστε να βελτιώνεται η ανταγωνιστικότητα όλων των κλάδων οριζόντια,
-η κοινωνική ευαισθησία και η κοινωνική συνοχή με την αντιμετώπιση της φτώχειας και της ανισότητας,
-και, τέλος, η αξιοποίηση του ικανού και μορφωμένου, ανθρώπινου δυναμικού της χώρας.

Το νέο αναπτυξιακό πρότυπο θα πρέπει να έχει ως κεντρική προτεραιότητα την ενίσχυση της εξωστρέφειας, της επιχειρηματικότητας και της καινοτομίας στην οικονομία. Η ενδυνάμωση του ρυθμού ανάπτυξης πρέπει να προέλθει από την ενίσχυση της εξωστρέφειας και τον τεχνολογικό μετασχηματισμό της οικονομίας, την αύξηση των εξαγωγών, τόσο των αγαθών όσο και των υπηρεσιών. Η οικονομία πρέπει να ενισχύσει την παραγωγή «εμπορεύσιμων» προϊόντων έναντι των «μη-εμπορεύσιμων», τα οποία μέχρι τώρα κυριαρχούσαν λόγω της έμφασης στην κατανάλωση.

Για την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας χρειάζονται καινοτόμες ιδέες στην παραγωγή και την επιχειρηματική διαχείριση. Χρειάζονται προϊόντα ποιότητας και διεύρυνση της παραγωγικής βάσης. Χρειάζεται αξιοποίηση του ανθρώπινου και του πολιτιστικού κεφαλαίου της χώρας, εισαγωγή και χρήση νέων τεχνολογιών, εξειδικευμένο ανθρώπινο κεφάλαιο και ελαστικότητα στην αγορά εργασίας. Μόνο με την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας θα επιτευχθεί ενίσχυση της εξωστρέφειας και, φυσικά, του ρυθμού ανάπτυξης.

Ο πυρήνας του προβλήματος είναι η έλλειψη ιδιωτικών επενδύσεων γιατί αυτό οδηγεί σε μείωση της ανταγωνιστικότητας, επιδείνωση του εμπορικού ισοζυγίου, απώλεια αγορών, εξειδίκευση σε χαμηλής ποιότητας και προστιθέμενης αξίας προϊόντα με συνεπακόλουθο την διάβρωση του παραγωγικού ιστού και τη μείωση της απασχόλησης. Η χαμηλή ανταγωνιστικότητα της οικονομίας οφείλεται σε μεγάλο βαθμό και στο χαμηλό επίπεδο Ξένων Αμέσων Επενδύσεων (ΞΑΕ) στην χώρα.

Επίσης, το έλλειμμα ανταγωνιστικότητας οφείλεται σε μια σειρά από άλλους γενικότερους κοινωνικούς παράγοντες όπως η δαιμονοποίηση του κέρδους και της επιχειρηματικότητας, η καθυστέρηση στην απονομή δικαιοσύνης κ.α.

Τέλος, σημαντική αιτία στη μείωση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας είναι και οι αγκυλώσεις στην λειτουργία της αγοράς εργασίας και οι αδυναμίες στην ποιότητα του ανθρώπινου κεφαλαίου.