Η επιστροφή του Ισραήλ στην Αφρική

Επιχειρώντας μια σύντομη κριτική ανασκόπηση του παρελθόντος, και συγκρίνοντας την ελληνική παρουσία στην Αφρική με την σημασία που δίνουν άλλες χώρες στην Μαύρη Ήπειρο, συμπεραίνονται τα εξής: Ενώ η Ελλάδα και ο κυπριακός ελληνισμός είχαν ισχυρά ερείσματα στην αφρικανική ήπειρο κατά την εποχή της αποικιοκρατίας, με την ανεξαρτητοποίηση των αφρικανικών κρατών, η ελληνική παρουσία σχεδόν εξαφανίζεται. Η εξέλιξη αυτή οφείλεται στο ότι οι ελληνικές κυβερνήσεις των ετών εκείνων δεν είχαν αντιληφθεί το κέρδος που θα μπορούσαν να αντλήσουν από τις νέες κρατικές οντότητες, που τότε έδειχναν να βρίσκονται στο περιθώριο της διεθνούς πολιτικής σκηνής. Μόνη ευτυχής εξαίρεση είναι η περίπτωση της Αιγύπτου, με την οποία οι σχέσεις της Ελλάδας και της Κύπρου μετουσιώθηκαν επιτυχώς με αφορμή τα κοιτάσματα φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο. Σε ό,τι αφορά όμως την απουσία του ελληνικού παράγοντα στις υπόλοιπες αφρικανικές χώρες –η σταδιακή φυγή των Ελλήνων και Ελληνοκυπρίων από αυτές, σε συνδυασμό με την υπέρμετρα ευρωκεντρική εξωτερική πολιτική που εφάρμοσαν Αθήνα και Λευκωσία όλα αυτά τα χρόνια, άφησαν πίσω τους ένα κενό δυσαναπλήρωτο.

Σε αντίθεση με τον ελληνικό παράγοντα, η κατάρρευση της αποικιοκρατίας και η ανεξαρτητοποίηση μιας πλειάδας χωρών, αντί να αποτρέψει τρίτα κράτη που δεν είχαν κανένα απολύτως ιστορικό έρεισμα στην περιοχή εκείνη, κατάφεραν να διεισδύσουν στο νέο αφρικανικό γίγνεσθαι. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του Ισραήλ, του Ιράν –που ανέπτυξε στενές σχέσεις με το Σουδάν– και εσχάτως της Τουρκίας. Μάλιστα, όσο παράδοξο και αν ακούγεται, είναι γεγονός ότι η σημερινή αντι-ισραηλινή Τουρκία, σε πολλές περιπτώσεις, ακολουθεί κατά γράμμα την διεισδυτική τακτική που εφάρμοσε το Ισραήλ κατά την μακρινή δεκαετία του 1960. Χαρακτηριστικές είναι οι επιλογές της Τουρκίας στη Σομαλία –οι οποίες θυμίζουν πάρα πολύ τον τρόπο που επέλεξε να διεισδύσει το Ισραήλ στο Τσαντ, όπως αναλυτικά παρατίθεται ανωτέρω.

Η ΤΡΙΜΕΡΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ-ΚΥΠΡΟΥ-ΙΣΡΑΗΛ ΣΤΗΝ ΑΦΡΙΚΗ

Αν και το κύριο βάρος της τριμερούς συνεργασίας Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ έχει δοθεί στο φυσικό αέριο της Ανατολικής Μεσογείου, καμία από τις τρεις χώρες δεν μπορεί να αγνοήσει τις πολυποίκιλες δυναμικές, τις οποίες, παραδόξως, η σθεναρή τουρκική αντίδραση φροντίζει να αναπτύσσει –και να καταδεικνύει.

Την τελευταία οκταετία, το Ισραήλ σταδιακά συνειδητοποιεί πως οι σχέσεις του με την Τουρκία δύσκολα αποκαθίστανται. Αυτή η διαπίστωση το παρότρυνε να αναπτύξει νέους δεσμούς με χώρες που μέχρι τώρα θεωρούνταν δευτερεύουσας σημασίας για τις προτεραιότητές του. Πέραν της Ελλάδας και της Κύπρου, το Ισραήλ (επ’ ευκαιρία του φυσικού αερίου και της τριμερούς μεταξύ τους συνεργασίας), μπόρεσε να αξιοποιήσει προς το συμφέρον του τις ανησυχίες της Βουλγαρίας, της Ρουμανίας και της Σερβίας έναντι του τουρκικού παράγοντα, και να βρει ευήκοα ώτα στα Βαλκάνια, όπως αποδείχθηκε στην πρόσφατη σύσκεψη της Βάρνας. Η Ελλάδα, η Κύπρος αλλά και άλλες χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, βαλκανικές και μη (π.χ. Τσεχία, Αυστρία) είναι πρόθυμες πια να συμβάλλουν, ώστε οι άλλοτε οξείς τόνοι των Βρυξελλών έναντι του Ισραήλ να μειωθούν σημαντικά. Σε καθαρά μεσανατολικό επίπεδο, η όξυνση των σχέσεων Ισραήλ-Τουρκίας και η ενίσχυση των δεσμών της Άγκυρας με Μόσχα και Τεχεράνη, αξιοποιήθηκαν καταλλήλως από την ισραηλινή διπλωματία σε τέτοιο βαθμό ώστε να εκφράζεται πια ανοικτά ότι Ισραήλ και Σαουδική Αραβία έχουν κοινά στρατηγικά συμφέροντα. Τον Οκτώβριο του 2018 ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Νετανιάχου φωτογραφίζεται στο Ομάν με τον ηγέτη της χώρας και αμέσως μετά την αναπάντεχη επίσκεψη του Προέδρου του Τσαντ στην Ιερουσαλήμ, να φημολογείται πλέον έντονα ότι, εντός του επομένου διαστήματος, το Ισραήλ πρόκειται (έστω και άτυπα) να ομαλοποιήσει τις σχέσεις του με το Μπαχρέιν, ή ακόμα και με το άλλοτε φολοϊρανικό (αλλά νυν φιλοσαουδαραβικό) Σουδάν. Τέτοιες εξελίξεις θα ακούγονταν κυριολεκτικά εξωπραγματικές, εάν τον Μάιο του 2010 αφ’ ενός δεν είχε επέλθει βαθιά ρήξη στις σχέσεις του Ισραήλ με την Τουρκία του προέδρου Ερντογάν, και αφ’ ετέρου εάν την δεδομένη στιγμή η Κυπριακή Δημοκρατία δεν τολμούσε να προβεί σε στρατηγικές αποφάσεις σε σχέση με το Ισραήλ και τους ενεργειακούς της σχεδιασμούς στην Αποκλειστική Οικονομική της Ζώνη.

Ο πρωθυπουργός του Ισραήλ, Βενιαμίν Νετανιάχου, συναντά τον σουλτάνο Qaboos bin Said στο Ομάν, σε αυτή την αχρονολόγητη φωτογραφία που δημοσιοποιήθηκε από το γραφείο πρωθυπουργού του Ισραήλ. Israel GPO/Handout via REUTERS
-------------------------------------------------------------------------

Συγχρόνως, από ελληνικής και κυπριακής πλευράς, ενώ αρχικά εκφράζονταν φόβοι ότι η περιφερειακή σύμπλευση με το Ισραήλ στα ζητήματα ενέργειας θα έβλαπτε ανεπανόρθωτα τις σχέσεις τους με τον αραβικό κόσμο, τα τωρινά γεγονότα αποδεικνύουν ακριβώς το αντίθετο. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας, η οποία πλέον, κυρίως κατά την τελευταία πενταετία, προχωρώντας με σίγουρα βήματα, δηλώνει όσο ποτέ άλλοτε διπλωματικά παρούσα στις χώρες του Περσικού Κόλπου, ενώ ανάλογη εικόνα παρουσιάζει και η Ελλάδα, κατά το μέτρο του εφικτού.