Ο τρόπος του Ερντογάν

Ήταν τότε που ο Ερντογάν μετακινήθηκε από την τοπική στην εθνική πολιτική, αψήφησε την απαγόρευση για τις πολιτικές του δραστηριότητες και ηγήθηκε μιας αποσχισθείσας ομάδας από το κόμμα του Ερμπακάν. (Εξήγησε το σχίσμα με τον μέντορά του επαναλαμβάνοντας ένα γνωμικό που αποδίδεται στον Αριστοτέλη: Ο Πλάτων είναι φίλος μου, αλλά η αλήθεια είναι ένας καλύτερος φίλος.) Το όχημα για τις φιλοδοξίες του Ερντογάν ήταν το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης -γνωστό με την τουρκική συντομογραφία του, AKP [5]- το οποίο δημιούργησε το 2001. Στην συνέντευξη Τύπου όπου ανακοίνωσε το νέο κόμμα, ο Ερντογάν χαρακτήρισε τον εκδημοκρατισμό και τον πλουραλισμό ως τους ιδεολογικούς ακρογωνιαίους λίθους του. Το κίνημά του, σύμφωνα με τον ισχυρισμό του, βασιζόταν στην κατανομή της εξουσίας: «Μια ομάδα στελεχών θα λειτουργεί το κόμμα και οι αποφάσεις δεν θα λαμβάνοντα υπό την σκιά ενός ηγέτη». Περιέγραψε τον δικό του ρόλο ως «επικεφαλής ορχήστρας», διακηρύσσοντας ότι «Ο Ερντογάν ίδρυσε το AKP με δύο άλλους βετεράνους του Κόμματος Ευημερίας, τον Αμπντουλάχ Γκιουλ και τον Μπουλέντ Αρίντς και η τρόικα έχει χάρισμα, υποστήριξη από την Ανατολιακή καρδιά της Τουρκίας, και μια νέα ιδέα: Ότι η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και η προστασία της θρησκευτικής ελευθερίας που προσφέρθηκε από την ΕΕ ήταν καλή για τους θεοσεβείς και ότι ο εκδημοκρατισμός ήταν προς το συμφέρον των συντηρητικών Τούρκων. «Συνηθίζαμε να βλέπουμε το τουρκικό κράτος ως έναν λεβιάθαν που καταπιέζει τους θρησκευόμενους και τους φτωχούς», υπενθυμίζει ο Arinc. «Τώρα η διαδικασία διαπραγμάτευσης της ΕΕ μάς έπεισε ότι το τουρκικό κράτος μπορεί να εκδημοκρατιστεί». Ο Ερντογάν σημείωσε επίσης ότι λόγω του αντιδημοκρατικού χαρακτήρα του τουρκικού κατεστημένου, το «συντηρητικό δημοκρατικό» κόμμα του θα μπορούσε να θεωρηθεί «αντι-κατεστημένο» χωρίς να αυτοαποκαλείται ισλαμικό κόμμα, αποκομίζοντας τα πλεονεκτήματα του καθεστώτος του outsider, διατηρώντας ταυτόχρονα μεγάλη ελκυστικότητα. Θα γινόταν μια νικηφόρα φόρμουλα για τα επόμενα χρόνια.

Το AKP κέρδισε τις εκλογές της Τουρκίας το 2002 με 34% των ψήφων˙ ο δεύτερος έλαβε 19%. Τα παλαιότερα συντηρητικά κόμματα είχαν επίσης κερδίσει μαζικά -το Δημοκρατικό Κόμμα το 1950, το Δικαιοσύνη το 1965 και το Πατρίδα το 1983- αλλά οι ηγέτες των κινημάτων αυτών τα πήγαν άσχημα μόλις ανέλαβαν την εξουσία. Τούρκοι στρατηγοί κρέμασαν έναν στην αγχόνη, απέπεμψαν άλλον έναν με πραξικόπημα και προσπάθησαν, ανεπιτυχώς, να κρατήσουν τον τρίτο μακριά από την εξουσία. Ο Ερντογάν ήταν αποφασισμένος να αποφύγει μια παρόμοια μοίρα. Το 2004, υποσχέθηκε να περιορίσει την μακρόχρονη κυριαρχία της στρατιωτικής υπεροχής στην πολιτική και υποβίβασε τον αρχηγό του τουρκικού Γενικού Επιτελείου, κάποτε έναν ημίθεο, σε δημόσιο υπάλληλο. Αυτές οι υποσχέσεις του κέρδισαν υποστήριξη από τους φιλελεύθερους. Αλλά η στρατιωτική κηδεμονία της Τουρκίας δεν αντικαταστάθηκε από την δημοκρατία˙ μάλλον, όπως έγραψαν οι μελετητές Simon Waldman και Emre Caliskan [6], έδωσε την θέση της κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 2010 στην «κληρονομιά του AKP». «Αντί για πολιτική συναίνεση και πλουραλισμό», επισημαίνουν, «τα χρόνια του Ερντογάν … υπήρξαν πολλές φορές εξαιρετικά διχαστικά και αυταρχικά». Γύρω από εκείνο το διάστημα, ο Ερντογάν χώρισε τον δρόμο του από τους φιλελεύθερους και άρχισε να κινείται προς την κατεύθυνση της εγκαθίδρυσης ενός προεδρικού συστήματος, το οποίο θα παρουσίαζε λιγότερα εμπόδια στην άσκηση της εξουσίας από αυτόν.

ΑΝΑΘΕΤΟΝΤΑΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΣΕ ΑΛΛΟΥΣ

Ο Ερντογάν, ο οποίος είναι ψηλός 1,82 μέτρα, περπατά με σίγουρο βήμα: Ο δεξιός του ώμος βλέπει προς τα εμπρός, ενώ ο αριστερός ώμος περιμένει πίσω. Το βάδισμα, γνωστό ως «παρέλαση Kasimpasali», [ονοματισμένο] από την γειτονιά του, χαρακτηρίζει τον άνθρωπο. Μετά από την φυλάκισή του, ο Ερντογάν αντιστάθηκε στις εκκλήσεις να γίνει ο Τούρκος Νέλσον Μαντέλα και αντ' αυτού καλλιέργησε την εικόνα ενός külhanbeyi, ενός σκληροτράχηλου που τριγύριζε στους δρόμους της Κωνσταντινούπολης κατά την οθωμανική περίοδο. Με το να επικαλείται αυτή την εικόνα μπόρεσε να τονίσει την ταπεινή καταγωγή του και να εδραιώσει την θεοσεβή βάση του, τους στερούμενους από πολιτικά δικαιώματα ισλαμιστές που τον υποστήριξαν όχι για τον αντιληπτό ρεφορμισμό του αλλά για τις συντηρητικές αξίες που υπερασπίστηκε από νωρίς στην καριέρα του.

«Στην καρδιά κάθε Τούρκου πολίτη βρίσκεται η επιθυμία να γίνει πρόεδρος», είπε κάποτε ο Suleyman Demirel, ένα φτωχό αγόρι βοσκός που εκπλήρωσε την επιθυμία του το 1993. Η άνοδος του Ερντογάν, όπως και του Demirel, είναι ένα εμπνευσμένο παράδειγμα κινητικότητας προς τα πάνω. Ωστόσο, όπως και με τις περισσότερες καλές ιστορίες ενηλικίωσης, ο ήρωας στην ιστορία του Ερντογάν έχει ένα άλλο χαρακτηριστικό γνώρισμα: Την ευπάθεια. Στην παράδοση των αδικημένων συντηρητικών πολιτικών πριν από αυτόν, ο Ερντογάν έχει παρουσιάσει τον εαυτό του ως επισφαλή ηγέτη ο οποίος πρέπει να τύχει υπεράσπισης. Το 2006, όταν λιποθύμησε στο αυτοκίνητό του μετά από πτώση αρτηριακής πίεσης, οι πανικοβλημένοι σύμβουλοι έσπευσαν να βοηθήσουν αλλά η θωρακισμένη Mercedes κλείδωσε αυτόματα τις πόρτες της. Οι φρουροί έπρεπε να σπάσουν το παρμπρίζ με σφυριά για να τον διασώσουν. Το επεισόδιο μόνο πρόσθεσε στον μύθο ενός αδικημένου ανθρώπου, προδομένο από εκείνους που είναι κοντύτερα σε αυτόν.

Ο Ερντογάν σε συγκέντρωση του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, τον Μάρτιο του 2019. Xinhua / Eyevine / Redux
----------------------------------------------------------