Η δια-μεσογειακή γεωστρατηγική αναδιάρθρωση της Ελλάδος

Η θεωρία του Samuel Huntington «Σύγκρουση των Πολιτισμών» απέκλειε προ είκοσι ετών την δυνατότητα άμεσης αντιπαράθεσης Ευρώπης-Αραβικού Κόσμου. Παρόμοιο ενδεχόμενο τώρα φαίνεται να διαφοροποιείται με την εμφάνιση νέων παγκόσμιων και περιφερειακών δυνάμεων, πρόθυμων να καλύψουν το πολιτικό κενό μερικής απομάκρυνσης των Ηνωμένων Πολιτειών από την περιοχή της Μέσης Ανατολής. Ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών μπορεί να δηλώνει ότι «η Αμερική επέστρεψε» στην ευρω-ατλαντική σκακιέρα, όμως οι γεωπολιτικές και στρατιωτικές προβολές ισχύος της Τουρκίας, ο διεθνής ανταγωνισμός ΗΠΑ-Ρωσίας, η επιστροφή της Ρωσίας στη Μεσόγειο ως ισχυρός παίκτης, και η πρωτοβουλία «Ζώνη και Οδός» (Belt and Road Initiative, BRI) της Κίνας -αποσκοπούσα επί του παρόντος μόνο σε επιχειρηματικές συμμαχίες-, μεταβάλλουν την διάρθρωση της δυτικής Ευρασίας. Η ανάσχεση της νέας χερσαίας δύναμης του 21ου αιώνα, της Κίνας, από το να κυριαρχήσει επί του Αναχωματικού Δακτυλίου (Rimland) της Ευρασίας -από την Θάλασσα της Νότιας Κίνας, κατά μήκος του Ινδικού Ωκεανού έως την Μεσόγειο-, φαίνεται να είναι η νέα πλανητική στρατηγική της Δύσης.

Εν έτει 1987, η Στρατιωτική Ακαδημία των ΗΠΑ επινόησε το ακρωνύμιο «VUCA» για να περιγράψει το πλαίσιο αστάθειας, αβεβαιότητας, πολυπλοκότητας, και αμφισημίας που δημιουργήθηκε με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Σήμερα δεν υπάρχει πιο κατάλληλη έννοια ικανή να περιγράψει τη γεωπολιτική κατάσταση της περιοχής της Μεσογείου. Τα συμφέροντα των παράκτιων κρατών της Ανατολικής Μεσογείου διασταυρώνονται με μια ασυνήθιστη δραστηριοποίηση χωρών του Κόλπου -κυρίως των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, της Σαουδικής Αραβίας, και του Κατάρ- καθώς και της Ρωσίας. Η Λιβύη και η Μεσόγειος (κεντρική και ανατολική) είναι τα πρωταρχικά θέατρα όπου σχηματίζονται νέες συμμαχίες, σε μια κατάσταση που περιπλέκεται περαιτέρω από την διαπλοκή διαφόρων δυναμικών που λαμβάνουν χώρα στην περιοχή [1].

Σημειωτέον ότι η μεταψυχροπολεμική Μεσόγειος απώλεσε την κεντρική θέση που κατείχε κατά την διάρκεια του Ι και ΙΙ Παγκόσμιου Πολέμου και κατά τον Ψυχρό Πόλεμο, προς όφελος του στρατηγικού κέντρου βάρους του ανταγωνισμού ΗΠΑ-Κίνας στον Ινδο-Ειρηνικό. Το νέο επίκεντρο γεωπολιτικών τάσεων ευρίσκεται πλέον ανάμεσα στην Θάλασσα της Κίνας και τον βόρειο Ινδικό Ωκεανό, σημείο αναχώρησης των υδρογονανθράκων του Περσικού Κόλπου, ζωτικής σημασίας για τις παγκόσμιες φιλοδοξίες του Μέσου Βασιλείου. Ως εκ τούτου, η Μεσόγειος δεν είναι πλέον απαραίτητη για τις δύο υπερδυνάμεις, όμως παραμένει σημαντική για εύκολη πρόσβαση της Κίνας στις ευρωπαϊκές αγορές, για την προστασία του Ισραήλ από τις ΗΠΑ, όπως και για παροχή από τις ΗΠΑ γρήγορης ενδεχόμενης βοήθειας στις δυνάμεις της στον Ινδο-Ειρηνικό. Επίσης, τόσο για τις ΗΠΑ όσο και για την Κίνα, η Μεσόγειος παραμένει ιδανική τοποθεσία για τον έλεγχο τριβής των γεωπολιτικών συμπλόκων της Ευρασίας, του μεσανατολικού, και του αφρικανικού. Τέλος, η Μεσόγειος διατηρεί την ιδιαίτερη γεωπολιτική της σημασία καθώς παραμένει μια ζώνη δομικών εντάσεων.

Ο ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΔΙΑΔΡΟΜΟΣ
ΙΝΔΙΚΟΣ ΩΚΕΑΝΟΣ - Μ. ΑΝΑΤΟΛΗ - ΑΝ. ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ - ΕΥΡΩΠΗ

Κατά την δεκαετία του 2010 παρατηρήθηκε έκρηξη κοινωνικο-οικονομικών, πολιτικών, και ζητημάτων ασφάλειας στην συμβολή Ασίας, Αφρικής, και Ευρώπης, η οποία οδήγησε σε ανάδυση του διεθνούς και περιφερειακού ενδιαφέροντος στην περιοχή Ανατολικής Μεσογείου και Ερυθράς θάλασσας (ΑΜΕΘ). Οι εν λόγω περιοχές –συνδεόμενες μέσω της διώρυγας του Σουέζ- θεωρούντο παραδοσιακά ως ανεξάρτητες εκατέρωθεν, έως ότου συνδέθηκαν προσφάτως μέσω πληθώρας διεθνών δυναμικών. Τα συμφέροντα των κρατών αυτής της περιοχής διασταυρώνονται με μια εκδηλούμενη ασυνήθιστη παρεμβατικότητα καταρχάς των κρατών του Κόλπου -Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Σαουδική Αραβία, και Κατάρ- και της Ρωσίας. Η Λιβύη και η Μεσόγειος είναι κύρια πεδία σχηματισμού νέων συμμαχιών και διαπλεκόμενων δυναμικών [2].

Τα κράτη του Κόλπου εμπλέκονται σε θέματα της περιοχής ΑΜΕΘ, όπως μέσω υποστήριξης των Κούρδων της Συρίας και στήριξης της Αιγύπτου, Ελλάδας, και Κύπρου έναντι της τουρκικής επιθετικότητας. Τα ΗΑΕ συνεργάζονται με το Ισραήλ στον στρατιωτικό και τον τομέα πληροφοριών εναντίον κοινών αντιπάλων όπως η Τουρκία, το Ιράν και ισλαμιστικά κινήματα, κατόπιν ανάπτυξης πλήρων διπλωματικών σχέσεων με το Τελ Αβίβ («Ειρηνευτική Συμφωνία Αβραάμ», 2020). Συνοψίζοντας, καθώς τα ΗΑΕ και η Σαουδική Αραβίας υποστηρίζουν την καθεστηκυία κατάσταση στην περιοχή και ιδιαιτέρως στην Αίγυπτο, ενώ το Κατάρ κατευθύνει πόρους σε δυνάμεις του Πολιτικού Ισλάμ –κυρίως στη Μουσουλμανική Αδελφότητα-, ένα ιδεολογικό χάσμα χωρίζει αυτές τις χώρες. Επίσης, Ριάντ και Άμπου Ντάμπι αντιδρούν στην αναθεωρητική και επεκτατική έναντι αραβικών κρατών εξωτερική πολιτική του Ιράν και στην στρατηγική της Τουρκίας που στοχεύει την κατάκτηση της πολιτικής ηγεσίας του μουσουλμανικού κόσμου [3].

Η περιοχή του Περσικού Κόλπου, γειτνιάζουσα μέσω της Αραβικής θάλασσας με την Ινδία, αποτελεί πόλο εισαγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου. Η γεωστρατηγική σημασία του Περσικού Κόλπου για την Ινδία αναδεικνύεται μέσω της ασφάλειας της θαλάσσιας περιοχής του δυτικού Ινδικού Ωκεανού, της σταθερότητας της διεθνούς αγοράς πετρελαίου, και της καταπολέμησης τρομοκρατικών οργανώσεων, όλοι παράγοντες καθιστώντες τον Κόλπο ζωτικής σημασίας για την διεθνή ασφάλεια. Παρόλα ταύτα, η περιοχή του Κόλπου στερείται περιφερειακής αρχιτεκτονικής και ισορροπίας δυνάμεων. Παρότι κύριος πάροχος ασφάλειας είναι οι ΗΠΑ, η περιοχή του Κόλπου διατηρεί αυξανόμενη διμερή συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας -ιδιαίτερα στον ναυτιλιακό τομέα- με την Ινδία.