Η Ουκρανία κρατάει το μέλλον

Η κλασική έννοια της τυραννίας και η σύγχρονη έννοια του φασισμού βοηθούν στην κατανόηση του καθεστώτος του Πούτιν, αλλά καμία από τις δύο δεν είναι επαρκής. Οι βασικές αδυναμίες των τυραννιών είναι γενικές και από καιρό γνωστές -καταγεγραμμένες, για παράδειγμα, από τον Πλάτωνα στην «Πολιτεία» του. Οι τύραννοι αντιστέκονται στις καλές συμβουλές, γίνονται εμμονικοί καθώς γερνούν και αρρωσταίνουν, και επιθυμούν να αφήσουν μια αιώνια κληρονομιά. Όλα αυτά είναι σίγουρα εμφανή στην απόφαση του Πούτιν [8] να εισβάλει στην Ουκρανία. Ο φασισμός, μια συγκεκριμένη μορφή τυραννίας, βοηθά επίσης να εξηγηθεί η σημερινή Ρωσία, η οποία χαρακτηρίζεται από την προσωπολατρεία, ένα de facto μοναδικό κόμμα, τη μαζική προπαγάνδα, την παραχώρηση προνομίου στην βούληση έναντι της λογικής, και την πολιτική του «εμείς εναντίον αυτών». Επειδή ο φασισμός θέτει την βία πάνω από την λογική, μπορεί να νικηθεί μόνο με την βία. Ο φασισμός ήταν αρκετά δημοφιλής -και όχι μόνο στις φασιστικές χώρες- μέχρι το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Απαξιώθηκε μόνο επειδή η Γερμανία και η Ιταλία έχασαν τον πόλεμο.

O Πούτιν στην Αγία Πετρούπολη, στην Ρωσία, τον Ιανουάριο του 2020. Dmitri Lovetsky / Pool / Reuters
--------------------------------------------------------

Παρόλο που η Ρωσία είναι φασιστική στην κορυφή, δεν είναι φασιστική καθ’ ολοκληρίαν. Μια συγκεκριμένη κενότητα βρίσκεται στο κέντρο του καθεστώτος Πούτιν. Είναι η κενότητα στα μάτια των Ρώσων αξιωματούχων στις φωτογραφίες, καθώς κοιτάζουν σε μια κενή μέση απόσταση, μια συνήθεια που πιστεύουν ότι προβάλλει την ανδροπρεπή απάθεια. Το καθεστώς του Πούτιν λειτουργεί όχι στρατεύοντας την κοινωνία με την βοήθεια ενός ενιαίου μεγάλου οράματος, όπως έκαναν η φασιστική Γερμανία και η Ιταλία, αλλά αποστρατεύοντας τα άτομα, διαβεβαιώνοντάς τα ότι δεν υπάρχουν βεβαιότητες και θεσμοί που μπορούν να εμπιστευτούν. Αυτή η συνήθεια της αποστρατείας αποτέλεσε πρόβλημα για τους Ρώσους ηγέτες κατά την διάρκεια του πολέμου στην Ουκρανία, επειδή εκπαίδευσαν τους πολίτες τους να βλέπουν τηλεόραση αντί να παίρνουν τα όπλα. Ακόμα κι έτσι, ο μηδενισμός που στηρίζει την αποστρατεία αποτελεί άμεση απειλή για την δημοκρατία.

Το καθεστώς του Πούτιν [9] είναι ιμπεριαλιστικό και ολιγαρχικό, εξαρτώμενο για την ύπαρξή του από την προπαγάνδα που ισχυρίζεται ότι όλος ο κόσμος ήταν πάντα τέτοιος. Ενώ η υποστήριξη της Ρωσίας στον φασισμό, τον λευκό εθνικισμό, και το χάος τής φέρνει ένα συγκεκριμένο είδος υποστηρικτών, ο απύθμενος μηδενισμός της είναι αυτό που προσελκύει τους πολίτες των δημοκρατιών που δεν είναι σίγουροι για το πού να βρουν ηθικά ορόσημα -οι οποίοι έχουν διδαχθεί, στα δεξιά, ότι η δημοκρατία είναι φυσική συνέπεια του καπιταλισμού ή, στα αριστερά, ότι όλες οι απόψεις είναι εξίσου βάσιμες. Το χάρισμα των Ρώσων προπαγανδιστών ήταν να διαχωρίζουν τα πράγματα, να ξεφλουδίζουν τα στρώματα του κρεμμυδιού μέχρι να μην απομείνει τίποτε άλλο από τα δάκρυα των άλλων και το δικό τους κυνικό γέλιο. Η Ρωσία κέρδισε τον πόλεμο της προπαγάνδας την τελευταία φορά που εισέβαλε στην Ουκρανία [10], το 2014, στοχεύοντας ευάλωτους Ευρωπαίους και Αμερικανούς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με ιστορίες για τους Ουκρανούς ως Ναζί, Εβραίους, φεμινιστές, και ομοφυλόφιλους. Αλλά πολλά έχουν αλλάξει από τότε: μια γενιά νεότερων Ουκρανών έχει έρθει στην εξουσία, οι οποίοι επικοινωνούν καλύτερα από όσο οι γηραιότεροι Ρώσοι στο Κρεμλίνο.

Η υπεράσπιση του καθεστώτος του Πούτιν έχει προσφερθεί από ανθρώπους που λειτουργούν σαν φιλολογικοί επικριτές, πάντα αποσυνθέτοντας και διαστρεβλώνοντας. Η ουκρανική αντίσταση, την οποία ενσάρκωσε ο πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι, μοιάζει περισσότερο με την λογοτεχνία: επιμελής προσοχή στην τέχνη, χωρίς αμφιβολία, αλλά με σκοπό την άρθρωση αξιών. Αν το μόνο που έχει κανείς είναι η λογοτεχνική κριτική, αποδέχεται ότι όλα χάνονται στον αέρα και παραχωρεί τις αξίες που καθιστούν δυνατή την δημοκρατική πολιτική. Όταν όμως έχει κανείς λογοτεχνία, βιώνει μια ορισμένη στερεότητα, μια αίσθηση ότι η ενσωμάτωση αξιών είναι πιο ενδιαφέρουσα και πιο θαρραλέα από το να τις απορρίπτεις ή να τις χλευάζεις.

Η δημιουργία προηγείται της κριτικής και την ξεπερνά˙ η δράση είναι καλύτερη από τον χλευασμό. Όπως το έθεσε ο Περικλής: «Δεν βασιζόμαστε στην διοίκηση ή στην εξαπάτηση, αλλά στις καρδιές και στα χέρια μας». Η αντίθεση ανάμεσα στα δολερά μαύρα κοστούμια των Ρώσων ιδεολόγων και προπαγανδιστών και στους ένθερμους λαδί τόνους των Ουκρανών ηγετών και στρατιωτών θυμίζει μια από τις πιο βασικές απαιτήσεις της δημοκρατίας: τα άτομα πρέπει να διεκδικούν ανοιχτά τις αξίες παρά τον κίνδυνο που συνεπάγεται κάτι τέτοιο. Οι αρχαίοι φιλόσοφοι κατανοούσαν ότι οι αρετές ήταν εξίσου σημαντικές με τους υλικούς παράγοντες για την άνοδο και την πτώση των καθεστώτων. Οι Έλληνες γνώριζαν ότι η δημοκρατία μπορούσε να διολισθήσει σε ολιγαρχία, οι Ρωμαίοι γνώριζαν ότι οι δημοκρατίες μπορούσαν να γίνουν αυτοκρατορίες, και αμφότεροι γνώριζαν ότι οι μετασχηματισμοί αυτοί ήταν ηθικοί όπως και θεσμικοί. Αυτή η γνώση βρίσκεται στα θεμέλια της Δυτικής λογοτεχνικής και φιλοσοφικής παράδοσης. Όπως αναγνώριζε ο Αριστοτέλης, η αλήθεια ήταν τόσο απαραίτητη για την δημοκρατία όσο και ευάλωτη στην προπαγάνδα. Κάθε αναβίωση της δημοκρατίας, συμπεριλαμβανομένης της αμερικανικής [δημοκρατίας] του 1776 με τις αυτονόητες αλήθειες της, εξαρτήθηκε από ηθικούς ισχυρισμούς: όχι ότι η δημοκρατία ήταν υποχρεωμένη να υπάρχει, αλλά ότι έπρεπε να υπάρχει, ως μια έκφραση επαναστατικής ηθικής δέσμευσης ενάντια στις πανταχού παρούσες ελκτικές δυνάμεις της ολιγαρχίας και της αυτοκρατορίας.