Οι χρήσιμοι ιερείς του Πούτιν

Στις 23 Ιουλίου, μια από τις μεγαλύτερες εκκλησίες της Ουκρανίας, ο ορθόδοξος καθεδρικός ναός της Οδησσού, υπέστη σοβαρές ζημιές από ρωσική πυραυλική επίθεση. Το χτύπημα ανέδειξε ένα από τα αινίγματα που παραμένουν για την βίαιη εισβολή του Ρώσου προέδρου, Βλαντιμίρ Πούτιν, στην Ουκρανία: η Μόσχα διεξάγει πόλεμο όχι μόνο σε έναν γειτονικό πληθυσμό αλλά και σε έναν πληθυσμό που, όπως και ο δικός της, αποτελείται κατά συντριπτική πλειοψηφία από Ορθόδοξους Χριστιανούς. Στην πραγματικότητα, η ρωσική κυβέρνηση αναγκάστηκε να στοχεύσει την ίδια της την θρησκεία στην εκστρατεία της για την καθυπόταξη της Ουκρανίας. Ωστόσο, παρά το γεγονός αυτό, τα μέλη του Ορθόδοξου κλήρου της Ρωσίας ήταν από τους πιο ένθερμους υποστηρικτές του πολέμου και η κριτική από τους Ορθόδοξους ηγέτες άλλων χωρών ήταν συγκριτικά υποτονική.

Ο Πατριάρχης Κύριλλος και ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, στη Μόσχα, τον Νοέμβριο του 2019. Shamil Zhumatov / Reuters
--------------------------------------------

Κατά κάποιο τρόπο, αυτό δεν θα έπρεπε να αποτελεί έκπληξη, λόγω των γνωστών δεσμών μεταξύ της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και του καθεστώτος του Πούτιν. Από τα πρώτα χρόνια της θητείας του Πούτιν στην εξουσία, η εκκλησία απέκτησε αυξανόμενη επιρροή στην ρωσική κοινωνία και απολαμβάνει την ενίσχυση των ιστορικών δεσμών της με το ρωσικό κράτος και τον ρωσικό στρατό. Κατά τον ενάμιση χρόνο από την έναρξη της εισβολής, η εκκλησία έπαιξε επίσης καθοριστικό ρόλο στην υποστήριξη του πολέμου, με τον Πατριάρχη Κύριλλο, τον επικεφαλής της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, να γίνεται εξέχον φερέφωνο των στρατιωτικών στόχων του Κρεμλίνου.

Αλλά παράλληλα με αυτήν την εγχώρια υποστήριξη υπήρξε και ένα άλλο, λιγότερο αξιοσημείωτο φαινόμενο: η ισχυρή υποστήριξη που λαμβάνει ο Πούτιν από τις ορθόδοξες κοινότητες στο εξωτερικό. Πέρα από τα σύνορα της Ρωσίας, η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία διατηρεί 38.649 ενορίες, 474 μοναστήρια για άνδρες, και 498 μοναστήρια για γυναίκες. Πολλά από αυτά βρίσκονται στην Δύση: στις Ηνωμένες Πολιτείες, η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία έχει 2.380 ενορίες, μαζί με 41 ανδρικά και 38 γυναικεία μοναστήρια. Αν και η συνολική συμμετοχή στην εκκλησία παραμένει μικρή -στις Ηνωμένες Πολιτείες, σύμφωνα με μια πρόσφατη εκτίμηση, υπάρχουν 25.000 μέλη- ο μεγάλος αριθμός ενοριών δίνει στην εκκλησία μια ευρεία γεωγραφική παρουσία, μεταξύ άλλων σε πολλές μεγάλες Δυτικές πόλεις.

Μετά την πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022, ένας Ορθόδοξος ηγέτης στην Βόρεια Αμερική κάλεσε τους πιστούς σε όλο τον κόσμο να την υποστηρίξουν˙ στην Ευρώπη, ένας από τους σημαντικότερους Ορθόδοξους επισκόπους της Δύσης καταδίκασε τις ουκρανικές Αρχές και όχι τον ρωσικό στρατό για τις φρικαλεότητες που διαπράχθηκαν κατά των Χριστιανών κατά την διάρκεια του πολέμου. Ακόμα πιο εντυπωσιακή ήταν μια φιλόδοξη εκστρατεία για να κερδηθούν οι καρδιές και τα μυαλά των Ρώσων Ορθοδόξων –συμπεριλαμβανομένου μέσα στις Ηνωμένες Πολιτείες και σε άλλες Δυτικές χώρες-, της οποίας ηγείται ένας βραχίονας της εκκλησίας με διασυνδέσεις με τις ρωσικές μυστικές υπηρεσίες και την ρωσική κυβέρνηση.

Η σημερινή έκταση αυτών των προσπαθειών είναι τέτοια που έχει τραβήξει την προσοχή της αμερικανικής κυβέρνησης. Νωρίτερα φέτος, το FBI προειδοποίησε ιδιαιτέρως τα μέλη της ορθόδοξης κοινότητας στις Ηνωμένες Πολιτείες ότι η Ρωσία πιθανότατα χρησιμοποιεί την εκκλησία για να βοηθήσει στην στρατολόγηση πηγών πληροφοριών στην Δύση. Μέλη της κοινότητας μας έδωσαν αντίγραφα εγγράφων του FBI που είχαν μοιραστεί μεταξύ των ρωσικών ορθόδοξων και ελληνορθόδοξων ενοριών. Τα έγγραφα προσδιορίζουν και αναδεικνύουν τις δραστηριότητες ενός ανώτερου μέλους του τμήματος εξωτερικών σχέσεων της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, το οποίο το FBI υποπτεύεται ότι έχει δεσμούς με τις ρωσικές μυστικές υπηρεσίες. Η προειδοποίηση του FBI υποδηλώνει ότι η εκκλησία ίσως συνδέεται ακόμη πιο στενά με το καθεστώς Πούτιν απ' όσο υποθέτουν πολλοί παρατηρητές, με δυνητικά σημαντικές συνέπειες για την επιρροή του Κρεμλίνου στο εξωτερικό. Δεδομένης της εδραιωμένης παρουσίας της εκκλησίας στις Δυτικές χώρες, οι δεσμοί αυτοί ίσως επίσης περιπλέξουν τις προσπάθειες για την δημιουργία μιας αποτελεσματικής ρωσικής αντιπολίτευσης στο εξωτερικό.

ΤΟ ΟΧΥΡΩΜΑ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ, Η ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΤΟΥ ΠΟΥΤΙΝ

Από μόνο του, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η εκκλησία θα μπορούσε να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην προώθηση των στρατηγικών συμφερόντων της Ρωσίας. Για αιώνες, η εκκλησία ήταν στενά συνδεδεμένη με τον ρωσικό κράτος, μια σχέση που διήρκεσε από τις εποχές της Ρωσικής Αυτοκρατορίας μέχρι την Σοβιετική Ένωση και την Ρωσία του Πούτιν. Από τον 18ο αιώνα μέχρι την Ρωσική Επανάσταση, ο Ρώσος τσάρος ήταν ο επικεφαλής της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, η οποία με την σειρά της έδωσε νομιμοποίηση στην αυτοκρατορική διακυβέρνηση της Ρωσίας˙ το ρωσικό είδος ορθοδοξίας βασίζεται στην αντίληψη ότι η Μόσχα είναι «η Τρίτη Ρώμη» -ο διάδοχος των χριστιανικών αυτοκρατοριών της αρχαίας Ρώμης και της βυζαντινής Κωνσταντινούπολης. Η επιρροή της εκκλησίας ενίσχυσε επίσης (και ενισχύθηκε) από μια εθνική-ιμπεριαλιστική ιδεολογία του ρωσικού εξαιρετισμού, η οποία θεωρούσε ότι η αποστολή της εκκλησίας ήταν να υπηρετεί τον τσάρο και να υπερασπίζεται την ιερή πατρίδα.