Η επιστροφή του Ισραήλ στην Αφρική

Με την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του Τσαντ, αρχικά το Ισραήλ προσέφερε στο νέο κράτος χαμηλότοκο δάνειο με ευνοϊκούς όρους και μεσολάβησε ούτως ώστε να λάβει ακόμα ένα μεγάλο δάνειο από γερμανικό χρηματοπιστωτικό ίδρυμα. Ανέλαβε να οργανώσει κρατικές αγροτοκτηνοτροφικές μονάδες αποστέλλοντας Ισραηλινούς συμβούλους και, τέλος, ύστερα από αίτημα του προέδρου Τομπαλμπαγιέ, έστειλε έμπειρους αξιωματικούς του ισραηλινού στρατού προκειμένου να εκπαιδευθεί η προεδρική φρουρά. Με τον καιρό, η φρουρά αυτή ενισχύθηκε, λαμβάνοντας μορφή πολιτοφυλακής, με αποκλειστικό στόχο την διατήρηση του καθεστώτος στην εξουσία, όπως εξιστορεί στο βιβλίο του «Ισραήλ και Αφρική» (Israel ve-Afrika, Magnes Press, Jerusalem, 2011) ο Ισραηλινός πρέσβυς ε.τ. και ερευνητής του Ινστιτούτου Τρούμαν του Πανεπιστημίου της Ιερουσαλήμ, δρ. Αριέ Οντέντ. Με αυτόν τον τρόπο, το Ισραήλ ενεπλάκη έμμεσα, αλλά αποφασιστικά, στην διαμάχη ανάμεσα στο καθεστώς Τομπαλμπαγιέ και τους Μουσουλμάνους αντάρτες του κινήματος FROLINAT στο βόρειο Τσαντ.

Τον Ιούνιο του 1967 ξέσπασε ο Πόλεμος των Έξι Ημερών, με αποτέλεσμα την επικράτηση του Ισραήλ έναντι των στρατιωτικών δυνάμεων της Αιγύπτου, της Ιορδανίας, της Συρίας, του Λιβάνου και του Ιράκ. Η κατάληψη αραβικών εδαφών από το Ισραήλ προκάλεσε διεθνείς αντιδράσεις. Ο αραβικός κόσμος, με επικεφαλής τη νασερική Αίγυπτο, κατάφερε να συσπειρώσει γύρω του διπλωματικά τα νέα κράτη που είχαν αποκτήσει την ανεξαρτησία τους στην Ασία και στην Αφρική. Το Κίνημα των Αδεσμεύτων και ο Οργανισμός Αφρικανικής Ενότητας υιοθετούσαν αντι-ισραηλινές θέσεις και ψηφίσματα, με αποτέλεσμα πολλές χώρες της Αφρικής να διακόπτουν τις διπλωματικές τους σχέσεις με το Ισραήλ, ή να μειώνουν αισθητά τις συναλλαγές τους μαζί του. Όμως, εξ αιτίας της ισχυρής διασύνδεσης του Ισραήλ με το καθεστώς Τομπαλμπαγιέ –και σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε στην υπόλοιπη αφρικανική ήπειρο- οι καλές σχέσεις του Τσαντ και του Ισραήλ δεν επηρεάσθηκαν.

Δύο χρόνια αργότερα, το 1969, στην Λιβύη, ο συνταγματάρχης Καντάφι κατέλαβε την εξουσία με στρατιωτικό πραξικόπημα. Οι Μουσουλμάνοι αντάρτες του βορείου Τσαντ βρήκαν στο πρόσωπο του Καντάφι τον δυνατό σύμμαχο που αποζητούσαν και η καθεστωτική αλλαγή στην Λιβύη άλλαξε τις ισορροπίες στην εσωτερική πολιτική σκηνή του Τσαντ: Ενόσω οι ένοπλες συρράξεις στην χώρα συνεχίζονταν, ο καθεστωτικός στρατός είχε την στήριξη της Γαλλίας, οι αντάρτες κέρδισαν την υποστήριξη της Λιβύης –ενώ, την ίδια στιγμή, ο πρόεδρος Τομπαλμπαγιέ είχε εμπιστοσύνη μόνο στην «δική του» πολιτοφυλακή και στην ισραηλινή της τεχνογνωσία και εκπαίδευση. Είχε γίνει πλέον σαφές, ότι το καθεστώς Καντάφι είχε θέσει στόχο να ελέγξει τα κοιτάσματα ουρανίου στο βόρειο Τσαντ. Επρόκειτο για μια φιλοδοξία, που ο Πρόεδρος του Τσαντ, η Γαλλία και το Ισραήλ ήθελαν να εμποδίσουν.

Το έτος 1972 αποτέλεσε ορόσημο για τις διμερείς σχέσεις του Τσαντ με το Ισραήλ. Το Τσαντ αντιμετώπιζε σοβαρά οικονομικά προβλήματα λόγω του εμφυλίου πολέμου που βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη και η κυβέρνηση Τομπαλμπαγιέ ζήτησε από το Ισραήλ δάνειο ύψους 100 εκατομμυρίων δολαρίων. Η ισραηλινή πλευρά, όμως, απέρριψε το αίτημα κρίνοντας ότι η αποπληρωμή ενός τέτοιου ποσού από το Τσαντ θα ήταν ανέφικτη. Αν και η άρνηση των Ισραηλινών ήταν αντικειμενικά σωστή, σηματοδότησε την απαρχή αλυσιδωτών γεγονότων σε πολιτικό και διπλωματικό επίπεδο. Συγκεκριμένα, τον Απρίλιο του 1972, η Λιβύη εισέβαλε στο βόρειο Τσαντ για να θέσει υπό τον έλεγχό της τα σημαντικά κοιτάσματα ουρανίου. Ως πρόσχημα για αυτήν του την απόφαση, ο συνταγματάρχης Καντάφι προέβαλε την ανάγκη προστασίας των Μουσουλμάνων κατοίκων της περιοχής έναντι του καθεστώτος Τομπαλμπαγιέ. Η εισβολή της Λιβύης στο βόρειο Τσαντ αποτέλεσε το κύριο ζήτημα που απασχολούσε το καθεστώς Καντάφι για πολλά χρόνια ακόμα. Προφανώς, έτσι εξηγείται γιατί το 1974 η Λιβύη υπήρξε η πρώτη –και η μόνη– χώρα που συνεχάρη την Τουρκία, επειδή εισέβαλε στην Κύπρο. Τουρκία και Λιβύη μοιράζονταν τότε ταυτόσημο αφήγημα.

Με τον λιβυκό στρατό να έχει εισβάλει στο έδαφος της χώρας του και με την οικονομία κατεστραμμένη, ο Πρόεδρος του Τσαντ βρέθηκε αντιμέτωπος με την σκληρή πραγματικότητα. Επειδή, όμως, η «φύση μισεί τα κενά», βρέθηκε στο προσκήνιο ως από μηχανής θεός η Σαουδική Αραβία, η οποία και προσέφερε στο καθεστώς Τομπαλμπαγιέ γενναιόδωρη οικονομική βοήθεια, θέτοντάς του όμως έναν σημαντικό όρο : Να διακόψει κάθε επαφή με το Ισραήλ. Ο Τομπαλμπαγιέ θα μπορούσε ίσως να ζητήσει την οικονομική ενίσχυση της Γαλλίας. Ωστόσο, όπως τουλάχιστον προκύπτει από ισραηλινές αρχειακές πηγές, ο Πρόεδρος του Τσαντ υποπτευόταν ότι στην πραγματικότητα η Λιβύη είχε ενθαρρυνθεί παρασκηνιακά από το Παρίσι να εισβάλλει στις βόρειες επαρχίες της χώρας του, επειδή προφανώς οι Γάλλοι τον θεωρούσαν πια «καμένο χαρτί». Για αυτούς τους λόγους, εν τέλει το Τσαντ ενέδωσε στις απαιτήσεις της Σαουδικής Αραβίας και ο πρόεδρος Τομπαλμπαγιέ διέκοψε τις διπλωματικές σχέσεις της χώρας του με το Ισραήλ. Φρόντισε, όμως, να ενημερώσει παρασκηνιακά τους Ισραηλινούς ότι είχε αναγκαστεί να προβεί σε αυτήν την κίνηση, επειδή δεν είχε άλλη επιλογή. Και αυτή ήταν η αλήθεια.

Έτσι, ενώ το 1973 οι υπόλοιπες αφρικανικές χώρες διέκοπταν τις διπλωματικές τους σχέσεις με το Ισραήλ η μια μετά την άλλη, εξ αιτίας του Πολέμου του Γιομ Κιπούρ, το Τσαντ –μια από τις πολύ λίγες χώρες της Αφρικής που είχε κάθε λόγο να μην διαταράξει τους δεσμούς της με το εβραϊκό κράτος– είχε ήδη διακόψει κάθε επαφή μαζί του, και μάλιστα μια χρονιά νωρίτερα, το 1972. Εάν η ισραηλινή κυβέρνηση χορηγούσε το δάνειο των 100 εκατομμυρίων δολαρίων που ζητούσε το Τσαντ, πιθανότατα η εξέλιξη των γεγονότων να ήταν εντελώς διαφορετική.

Η πρόσφατη επίσκεψη του νυν Προέδρου του Τσαντ στο Ισραήλ, τον Νοέμβριο του 2018, αποτελεί ουσιαστικά την πρώτη επίσημη, φανερή κίνηση επαναπροσέγγισης μεταξύ των δύο χωρών –46 ολόκληρα χρόνια αργότερα.

Η ΙΣΡΑΗΛΙΝΗ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΑΦΡΙΚΗ – Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΠΟΥΣΙΑ