Γιατί έγιναν οι επαναστάσεις το 2011

Αντιλαμβανόμενοι ότι η υψηλή ανεργία είχε υποκινήσει την καθεστωτική μεταβολή, κάποιοι στις Ηνωμένες Πολιτείες έκαναν έκκληση για ένα Σχέδιο Μάρσαλ για τη Μέση Ανατολή, με σκοπό τη σταθεροποίηση της περιοχής. Όμως το 1945, η Ευρώπη είχε μια ιστορία προγενέστερων δημοκρατικών καθεστώτων και κατεστραμμένες φυσικές υποδομές που έχρηζαν ανοικοδομήσεως. Η Τυνησία και η Αίγυπτος έχουν άθικτες οικονομίες με εξαιρετικές επιδόσεις ανάπτυξης, αλλά χρειάζεται να οικοδομήσουν νέους δημοκρατικούς θεσμούς. Αν ρίξει κανείς λεφτά στις χώρες αυτές, προτού δημιουργήσουν αξιόπιστες κυβερνήσεις, θα τροφοδοτήσει απλώς τη διαφθορά και θα ναρκοθετήσει την πορεία προς τη δημοκρατία.

Επιπλέον, οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλα δυτικά έθνη δεν χαίρουν μεγάλης αξιοπιστίας στη Μέση Ανατολή, δεδομένου της μακρόχρονης υποστήριξης που έχουν προσφέρει στους σουλτανικούς δικτάτορες. Κάθε προσπάθεια να χρησιμοποιηθεί η βοήθεια για υποστήριξη συγκεκριμένων ομάδων ή επιρροή εκλογικών αποτελεσμάτων, ενδέχεται να προκαλέσει καχυποψία. Αυτό που χρειάζονται οι επαναστάτες από το εξωτερικό είναι σθεναρή ενίσχυση στη δημοκρατική τους πορεία, η βούληση να γίνουν αποδεκτές όλες οι ομάδες που σέβονται το δημοκρατικό παιχνίδι και μια θετική ανταπόκριση σε κάθε αίτημα για τεχνική βοήθεια στην οικοδόμηση των θεσμών.

Ο μεγαλύτερος κίνδυνος που αντιμετωπίζουν τώρα η Τυνησία και η Αίγυπτος είναι η προσπάθεια αντεπανάστασης από κάποιους συντηρητικούς στρατιωτικούς, μια ομάδα που συχνά διεκδίκησε την εξουσία μετά την απομάκρυνση κάποιου σουλτάνου. Αυτό συνέβη στο Μεξικό μετά την ανατροπή του Ντίαζ, στην Αϊτή μετά τη φυγή του Ζαν-Κλοντ Ντιβαλιέ και στις Φιλιππίνες μετά την πτώση του Μάρκος. Κι όταν ο Σουχάρτο εκδιώχθηκε από την εξουσία στην Ινδονησία, οι στρατιωτικοί έδειξαν τη δύναμή τους, καταπνίγοντας κινήματα ανεξαρτησίας στο Ανατολικό Τιμόρ, που η Ινδονησία είχε καταλάβει από το 1975.

Κατά τις τελευταίες δεκαετίες αντεπαναστατικές προσπάθειες (όπως στις Φιλιππίνες το 1987-88 και στην Αϊτή το 2004) απέτυχαν ολοσχερώς. Δεν ακύρωσαν τις δημοκρατικές κατακτήσεις ούτε οδήγησαν τα μετα-σουλτανικά καθεστώτα στα χέρια των εξτρεμιστών, θρησκευτικών ή άλλων.

Βέβαια, παρόμοιες προσπάθειες αποδυναμώνουν τις νεαρές δημοκρατίες και τις εμποδίζουν να προβούν στις επείγουσες αναγκαίες μεταρρυθμίσεις. Μπορούν, επίσης, να προκαλέσουν ριζικές αντιδράσεις. Αν οι στρατιωτικοί στην Τυνησία ή την Αίγυπτο αποπειραθούν να διεκδικήσουν την εξουσία ή τον αποκλεισμό των ισλαμιστών από τη συμμετοχή στα νέα καθεστώτα, ή αν οι μοναρχίες της περιοχής επιδιώξουν να κρατήσουν τα καθεστώτα τους κλειστά μέσω καταστολής και όχι να τα ανοίξουν μέσω μεταρρυθμίσεων, το μόνο που θα κάνουν θα είναι να ωφελήσουν τις ακραίες δυνάμεις. Για παράδειγμα, η αντιπολίτευση στο Μπαχρέιν, η οποία είχε επιδιώξει συνταγματικές μεταρρυθμίσεις, αντέδρασε στη σαουδαραβική απόπειρα να κατασταλούν οι διαδηλώσεις, απευθύνοντας έκκληση για ανατροπή της μοναρχίας του Μπαχρέιν, αντί για μεταρρύθμισή της. Η σύγκλιση θα έπρεπε να είναι στην ημερήσια διάταξη.

Η άλλη σημαντική απειλή για τις δημοκρατίες στη Μέση Ανατολή είναι ο πόλεμος. Αν το δούμε ιστορικά, τα επαναστατικά καθεστώτα σκληραίνουν και γίνονται ακόμη ριζοσπαστικότερα σε περίπτωση διεθνούς σύγκρουσης. Δεν ήταν η πτώση της Βαστίλης, αλλά ο πόλεμος με την Αυστρία που έδωσε στους ριζοσπάστες Ιακωβίνους την εξουσία κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης. Παρομοίως, ο πόλεμος του Ιράν με το Ιράκ έδωσε στον Αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί την ευκαιρία να απομακρύνει τους μετριοπαθείς κοσμικούς. Στην πραγματικότητα, το μόνο γεγονός που μπορεί να κάνει τους εξτρεμιστές να σαμποτάρουν τις επαναστάσεις στη Μέση Ανατολή θα συμβεί αν, εξαιτίας του άγχους του Ισραήλ ή των παλαιστινιακών προκλήσεων, κλιμακωθεί η εχθρότητα μεταξύ Ισραήλ και Αιγύπτου, και οδηγήσει, έτσι, σε έναν καινούργιο πόλεμο.

Όπερ σημαίνει, υπάρχει περιθώριο για αισιοδοξία. Πριν από το 2011, η Μέση Ανατολή ξεχώριζε στον χάρτη ως η μόνη περιοχή του κόσμου που όντως στερείτο δημοκρατίας. Οι επαναστάσεις των Γιασεμιών και του Νείλου φαίνεται να τα αλλάζουν όλα αυτά. Οτιδήποτε κι αν προκύψει τελικά, ένα είναι σίγουρο: η διακυβέρνηση από σουλτάνους οδεύει προς το τέλος της.

*Τίτλος τραγουδιού του συγκροτήματος The Clash (Άσε την κάσμπα να ροκάρει).
**Οχυρό σε ύψωμα σε πόλεις της Βόρειας Αφρικής ή η περιοχή γύρω του.

Πρωτότυπο: http://www.foreignaffairs.com/articles/67694/jack-a-goldstone/understand...

Copyright © 2002-2010 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.