Το Ιράν και η Σαουδική Αραβία ετοιμάζονται για μάχη

Χθες το απόγευμα, η αμερικανική κυβέρνηση κατηγόρησε τον Mansoor Arbabsiar, ο οποίος έχει διπλή υπηκοότητα όντας υπήκοος και των ΗΠΑ και του Ιράν, και τον Gholam Shakuri, ο οποίος θεωρείται μέλος της ιρανικής Δύναμης Quds (ένα τμήμα των Φρουρών της Επανάστασης) για συνομωσία προκειμένου να δολοφονήσουν τον σαουδάραβα πρεσβευτή στις Ηνωμένες Πολιτείες, Adel Al-Jubeir, αλλά και να επιτεθούν στις πρεσβείες της Σαουδικής Αραβίας και του Ισραήλ στην Ουάσιγκτον. Παρότι δεν έχει γίνει φανερή ακόμα η φύση της εμπλοκής της ιρανικής κυβέρνησης στην υπόθεση αυτή, το κατηγορητήριο εναντίον των δύο ιρανών είναι απλώς το πιο πρόσφατο επεισόδιο στον περίπλοκο ψυχρό πόλεμο που αναπτύσσεται μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας.

Οι δύο χώρες έχουν αναπτύξει αντιθέσεις μεταξύ τους από την ιρανική επανάσταση το 1979 και ακόμη περισσότερο με το ξέσπασμα της Αραβικής Άνοιξης, καθώς ανταγωνίζονται για την κυριαρχία επί των παγκόσμιων ενεργειακών αγορών αλλά και για την πυρηνική τεχνολογία στην περιοχή καθώς και για την πολιτική επιρροή στον Περσικό Κόλπο και στην Ανατολική Μεσόγειο. Η σύγκρουσή τους, συνυπολογιζομένων των θρησκευτικών αποχρώσεων που έχει, δυνητικά μπορεί να αποδυναμώσει τις φωνές υπέρ της δημοκρατίας στη Μέση Ανατολή και στη Βόρεια Αφρική, να ενισχύσει τους ισλαμιστές και να σύρει τις ΗΠΑ σε στρατιωτικές επεμβάσεις. Για να αποφευχθούν όλα αυτά, οι ΗΠΑ θα χρειαστούν στρατηγική φαντασία προκειμένου να εφεύρουν τρόπους μετριασμού και διαχείρισης της αντιπαλότητας μεταξύ του Ριάντ και της Τεχεράνης.

Το Ιράν και η Σαουδική Αραβία δεν είναι ούτε φυσικοί σύμμαχοι ούτε φυσικοί εχθροί αλλά είναι φυσικοί αντίπαλοι οι οποίοι επί μακρόν ανταγωνίζονται ως μεγάλοι πετρελαιοπαραγωγοί αλλά και ως αυτόκλητοι υπερασπιστές του Σιιτικού και του Σουνιτικού Ισλάμ αντιστοίχως. Μέχρι την Ιρανική επανάσταση το 1979, η αντιπαλότητα μεταξύ τους διαχειριζόταν και ελεγχόταν από τις ΗΠΑ, με τις οποίες και οι δύο χώρες ήταν σύμμαχοι. Αλλά μετά την εκθρόνιση του Σάχη, οι καταγγελίες του Αγιατολάχ Χομεϊνί ότι η σαουδική μοναρχία είναι αντίθετη με το Ισλάμ και η φιλοδοξία του να εξάγει την επανάσταση σε όλο τον αραβικό κόσμο φόβισαν την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας. Η Σαουδική Αραβία παρέμεινε φίλη των ΗΠΑ, το Ιράν μετατράπηκε σε αδυσώπητο εχθρό. Έκτοτε, η αντιπαλότητα μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας καθορίστηκε από τη νέα στρατηγική των ΗΠΑ – σύμμαχοι με τη Σ. Αραβία προκειμένου να αντισταθμιστεί το Ιράν.

Σαν συνέπεια, το Ιράν αντιμετωπίζει τη Σαουδική Αραβία ως έναν πλούσιο και φιλόδοξο αντιπρόσωπο των ΗΠΑ και η Σαουδική Αραβία βλέπει το Ιράν σαν μια κύρια πηγή αποσταθεροποίησης στην περιοχή, πιστεύοντας ότι επιδιώκει την εγκαθίδρυση της λεγόμενης Σιιτικής Ημισελήνου προκειμένου να κυριαρχήσει στους Σουνίτες άραβες. Η αντιπαλότητα διαμόρφωσε τις πολιτικές και των δύο χωρών καθώς προσπάθησαν να περιορίσουν και να καταπολεμήσουν της επιρροή ο ένας του άλλου. Αλληλοκατηγορήθηκαν για κατάφωρη παραβίαση των εσωτερικών τους υποθέσεων, συμπεριλαμβανομένης και της έμμεσης υποστήριξης τρομοκρατικών ενεργειών εναντίον της μιας ή της άλλης χώρας.

Αυτός ο αγώνας ήταν πιο προφανής στον ενεργειακό τομέα, στον οποίον αμφότεροι το Ιράν και η Σαουδική Αραβία αποτελούν ισχυρές δυνάμεις. Με μια πρώτη ματιά το Ιράν φαίνεται να είναι στο ίδιο επίπεδο με τη Σαουδική Αραβία καθώς τα αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου των δύο χωρών είναι περίπου τα ίδια και το Ιράν έχει το στρατηγικό πλεονέκτημα να βρίσκεται μεταξύ της Κασπίας Θάλασσας και του Περσικού Κόλπου ενώ ελέγχει και το πλάτους 34 μιλίων Στενό του Χορμούζ από το οποίο περνά περί το 40% του πετρελαίου που διακινείται παγκοσμίως.

Αλλά οι αμερικανικές κυρώσεις κατά του Ιράν περιόρισαν δραματικά την ιρανική παραγωγή πετρελαίου και εμπόδισαν τις ξένες επενδύσεις στη χώρα, προσφέροντας στη Σαουδική Αραβία το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Σαν αποτέλεσμα η Σαουδική Αραβία κερδίζει στον ανταγωνισμό για την υπεροχή στην παγκόσμια ενεργειακή αγορά. Είναι το ηγετικό μέλος του Οργανισμού Πετρελαϊκών Εξαγωγικών Κρατών (ΟΠΕΚ), μια θέση που κατείχε το Ιράν επί Σάχη. Ελέγχει συναλλαγματικά αποθέματα 567 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε σύγκριση με τα μόλις 105 δις. δολάρια του Ιράν. Το ονομαστικό ΑΕΠ της Σ. Αραβίας είναι στα 567 δις. δολάρια ξεπερνώντας σημαντικά τα 475 δις. δολάρια του Ιράν παρά το γεγονός ότι το Ιράν έχει τριπλάσιο πληθυσμό από όσο η Σαουδική Αραβία. Έτσι, η Σ. Αραβία απολαμβάνει ένα επίπεδο οικονομικής ισχύος που το Ιράν μπορεί μόνο να φθονεί και σαν αποτέλεσμα δεν έχει κανένα κίνητρο να προωθήσει τη βελτίωση των σχέσεων μεταξύ της Ουάσινγκτον και της Τεχεράνης.

Το Ριάντ χρησιμοποίησε την επιρροή του στις ενεργειακές αγορές για να δαμάσει την Τεχεράνη, μειώνοντας τις τιμές του πετρελαίου και προσπαθώντας να περιορίσει τις ξένες επενδύσεις στην ιρανική βιομηχανία πετρελαίου και φυσικού αερίου, προκειμένου να σακατέψει την ήδη προβληματική ιρανική οικονομία. Η Σαουδική Αραβία μπορεί εύκολα να αντισταθμίσει την μείωση των εσόδων της λόγω των μειωμένων τιμών του πετρελαίου απλώς αυξάνοντας την πετρελαϊκή παράγωγη της, ενώ το Ιράν δεν μπορεί να κάνει το ίδιο, καθώς δεν έχει την τεχνική ικανότητα να αυξήσει την παραγωγή του. Καθώς η ζήτηση για ενέργεια στις αναπτυσσόμενες χώρες αυξάνει, οι τιμές των καυσίμων δεν έπεσαν τόσο ώστε να πλήξουν το Ιράν. Επιπλέον, η Σαουδική Αραβία πέτυχε ελάχιστα στην προσπάθειά της να πείσει την Κίνα και την Ινδία να μειώσουν την εμπλοκή τους στον ιρανικό ενεργειακό τομέα. Πάντως, μια σημαντική πτώση των εσόδων από το πετρέλαιο μπορεί να έχει καταστροφικές οικονομικές συνέπειες για την Τεχεράνη.

Στο πολιτικό μέτωπο πάντως, η Τεχεράνη υπερκέρασε το Ριάντ. Αυτή η επιτυχία έγινε πιο φανερή στο Ιράκ, του οποίου η μεταστροφή από χώρα που ελεγχόταν από τους σουνίτες σε χώρα που ελέγχεται από σιίτες την έβγαλε από τη σφαίρα επιρροής του Ριάντ και την έφερε στην επιρροή της Τεχεράνης. Αυτό αντιπροσωπεύει μια μνημειώδη οπισθοδρόμηση για τη Σαουδική Αραβία και ένα αθέλητο στρατηγικό δώρο προς το Ιράν το οποίο είδε το Ιράκ να μετατρέπεται από εχθρό σε σύμμαχο. Το Ιράν επένδυσε στο καινούργιο Ιράκ προκειμένου να αυξήσει σημαντικά την επιρροή του: Οι δύο χώρες αναπτύσσουν από κοινού πετρελαϊκά πεδία και, σύμφωνα με το American Enterprise Institute, το μεταξύ τους εμπόριο αξίζει πλέον τα περίπου 8 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως.

Παρότι τόσο οι ΗΠΑ όσο και το Ιράν στηρίζουν τη νεοσύστατη ιρακινή κυβέρνηση, η Σαουδική Αραβία εναντιώνεται ξεκάθαρα επειδή το Ιράκ βρίσκεται πολύ κοντά πολιτικά με το Ιράν. Το Ιράν υποστήριξε εξτρεμιστικές σιιτικές δυνάμεις στο Ιράκ, δυνάμεις οι οποίες επιτέθηκαν στις ιρακινές σουνιτικές κοινότητες αλλά και στους αμερικανούς στρατιώτες. Για να εξασθενήσει την ιρακινή κυβέρνηση, η Σαουδική Αραβία αρνήθηκε να στείλει πρεσβευτή στη Βαγδάτη όπως επίσης αρνήθηκε να διαγράψει ή να μειώσει το τεράστιο δάνειο που έδωσε στον Σαντάμ Χουσεΐν για να διεξάγει τον πόλεμο κατά του Ιράν τη δεκαετία του ’80, το οποίο σήμερα υπολογίζεται ότι έχει φτάσει στα περίπου 30 δις. δολάρια. Επιπροσθέτως, σύμφωνα με έγγραφα που δημοσιοποίησε το WikiLeaks, ο ιρακινός πρωθυπουργός Nouri al-Maliki κατηγόρησε τη Σαουδική Αραβία για «υπόθαλψη θρησκευτικών συγκρούσεων» και «χρηματοδότηση σουνιτικού στρατού». Ο ανταγωνισμός μεταξύ Ιράν και Σ. Αραβίας επί του Ιράκ προφανώς μόνο θα αυξηθεί μετά την αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων περί το τέλος του έτους, απειλώντας με περαιτέρω αποσταθεροποίηση μια ήδη ταραγμένη πολιτική κατάσταση στην περιοχή.

Η αντιπαλότητα Ιράν – Σαουδικής Αραβίας επεκτάθηκε και πέραν του Ιράκ στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής, ειδικά στην αρχή της Αραβικής Άνοιξης. Το Ιράν αρχικά εξήρε τις επαναστάσεις στην Τυνησία και την Αίγυπτο σαν ισλαμική αφύπνιση, ενώ η Σαουδική Αραβία υπερασπίστηκε τα παλιά καθεστώτα και άσκησε κριτική στις ΗΠΑ για την υποστήριξή της στις εξεγέρσεις και την πίεση που άσκησε στον πρώην πρόεδρο της Αιγύπτου Χόσνι Μουμπάρακ να παραιτηθεί. Πράγματι, το Ιράν δεν θα μπορούσε να είναι πιο χαρούμενο από την πτώση του Μουμπάρακ, ο οποίος ηγήθηκε του αντι-ιρανικού μετώπου στις αραβικές χώρες. Το Ιράν βιάστηκε να αποκαταστήσει τις διπλωματικές σχέσεις με την Αίγυπτο μετά από χρόνια διαμάχης, πιστεύοντας ότι μια ενισχυμένη Μουσουλμανική Αδελφότητα και μια νέα κυβέρνηση που απηχεί τις ελπίδες του αιγυπτιακού λαού μπορεί να κάνουν την Αίγυπτο έναν δυνητικό σύμμαχο λόγω του ισλαμικού προσανατολισμού της. Έχοντας υποσχεθεί βοήθεια ύψους 4 δις. δολαρίων τους στρατιωτικούς που κυβερνούν την Αίγυπτο, η Σαουδική Αραβία είναι αποφασισμένη να αποτρέψει την ομαλοποίηση των σχέσεων μεταξύ Καϊρου και Τεχεράνης.

Πάντως, η Σαουδική Αραβία πανικοβλήθηκε κυριολεκτικά όταν η Αραβική Άνοιξη έφτασε στη γειτονιά της, το Μπαχρέιν, το οποίο είναι συνδεδεμένο με ένα δρόμο μήκους 16 μιλίων με την πλούσια σε πετρέλαιο ανατολική περιφέρεια της Σαουδικής Αραβίας, όπου το 15% του πληθυσμού είναι σιίτες. Η Σ. Αραβία δεν θα μπορούσε να ανεχθεί μια εξέγερση τόσο κοντά στα σύνορά της. Το Μπαχρέιν, όμως, με τη συντριπτική πλειονότητα του πληθυσμού της να είναι σιίτες αλλά την εξουσία να ασκείται από σουνίτες, φάνηκε έτοιμο για δραματικές αλλαγές όταν οι διαδηλωτές, συμπεριλαμβανομένων των καταπιεσμένων σιιτών, μαζεύτηκαν στην πλατεία του Μαργαριταριού για να ζητήσουν μεταρρυθμίσεις. Φοβούμενη μια διογκούμενη Ιρανική επιρροή, η Σαουδική Αραβία έπεισε τους κυβερνώντες το Μπαχρέιν να απόσχουν από οποιαδήποτε διαπραγμάτευση με τους διαδηλωτές και να στείλουν στρατεύματα για να τους τσακίσουν. Αν η εξέγερση στην πλατεία Ταχρίρ του Καϊρου είναι η εικόνα μιας νέας Μέσης Ανατολής, η διάλυση της πλατείας Μαργαριταριού είναι το σύμβολο της παλαιάς τάξης που επιβεβαιώνει τον εαυτό του.

Για να δικαιολογήσουν την παρέμβαση, η κυβέρνηση της Σ. Αραβίας και οι σύμμαχοί της στο Μπαχρέιν κατηγόρησαν την σιιτική κοινότητα ότι ενεργούσε για λογαριασμό του Ιράν και ότι προσπάθησε να μετατρέψει το Μπαχρέιν σε δορυφόρο των ιρανών. Όντως, το Ιράν είχε υποστηρίξει την εξέγερση και κατηγόρησε τη Σαουδική Αραβία για «γενοκτονία» εξαιτίας της παρέμβασής του στο Μπαχρέιν. Αλά είναι μάλλον απίθανο ότι το Ιράν πρόκειται να προσπαθήσει μια στρατιωτική παρέμβαση στην Σαουδική Αραβία, κυρίως εξαιτίας της παρουσίας του Πέμπτου Στόλου των ΗΠΑ αλλά και επειδή ένας μακροχρόνιος αγώνας των σιιτών στο Μπαχρέιν εξυπηρετεί τα συμφέροντα της Ισλαμικής Δημοκρατίας περισσότερο από μια στρατιωτική αντιπαράθεση με τη Σ. Αραβία, καθώς δίνει στο Ιράν την ευκαιρία να κερδίσει περισσότερη επιρροή στους σιίτες στους οποίους προηγουμένως δεν είχε μεγάλη επίδραση.

Για την ώρα, με τους συμμάχους της να ελέγχουν το Μπαχρέιν, η Σαουδική Αραβία φαίνεται να έχει το πάνω χέρι. Αλλά ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις που θα ενισχύσουν την πλειοψηφία του πληθυσμού (που είναι σιίτες) είναι απαραίτητες για μια μακροπρόθεσμη σταθερότητα. Πορευόμενες ανάμεσα στην αντιπαλότητα του Ιράν με τη Σ. Αραβία, οι ΗΠΑ πρέπει να πιέσουν την κυβέρνηση του Μπαχρέιν να ανοιχτεί απέναντι στους σιίτες, αλλιώς θα ρισκάρουν να δουν τους σιιτικούς πληθυσμούς να πέφτουν στις ανοιχτές αγκάλες των ιρανών.

Στην ανατολική Μεσόγειο, η Σαουδική Αραβία πιέζει για να αποκτήσει πλεονέκτημα με το να εκμεταλλευτεί την αδυναμία της Συρίας, μιας αφοσιωμένης συμμάχου του Ιράν. Η ελπίδα της Τεχεράνης να αποτρέψει μια ισραηλινή επίθεση στις πυρηνικές της εγκαταστάσεις και να διατηρήσει μια θέση στη Μέση Ανατολή, περιστρέφεται γύρω από την υποστήριξη της Δαμασκού, η οποία εδώ και καιρό αποτελεί τον αγωγό για χρήματα και όπλα προς την Χεσμπολάχ αλλά και καταφύγιο του Ισλαμικού Τζιχάντ και της Χαμάς. Παρότι η συμμαχία μεταξύ Ιράν, Χεσμπολάχ και Συρίας έμοιαζε δυνατότερη από ποτέ στις αρχές του 2011 –μια συμμαχία της οποίας ηγήθηκε η Χεσμπολάχ πήρε την εξουσία στο Λίβανο εις βάρος του σουνιτικού καθεστώτος που υποστήριζε η Σαουδική Αραβία- η Αραβική Άνοιξη χτύπησε σύντομα την Συρία και ήγειρε αμφιβολίες σχετικά με την υποστήριξη των ιρανών στους εξεγερμένους σε ολόκληρη την περιοχή. Όντως, αντί να εκφράσει την συμπάθειά του προς τους σύριους εξεγερμένους, το Ιράν έγινε ο μοναδικός μεγάλος υποστηρικτής του καταπιεστικού καθεστώτος του σύριου προέδρου Bashar al-Assad. Αν και πρόκειται να κάνει τα πάντα για να κρατήσει τον Άσαντ στην εξουσία, το Ιράν ελπίζει να προστατέψει την ελίτ της κυβέρνησής του καθώς και τις δυνάμεις ασφαλείας, στην περίπτωση που ο Άσαντ πέσει.

Σε μια προσπάθεια να υπονομεύσει την συμμαχία Ιράν – Συρίας, η Σαουδική Αραβία διακήρυξε την υποστήριξή της στο συριακό κίνημα υπέρ της δημοκρατίας και ήταν η πρώτη αραβική χώρα που ανακάλεσε τον πρεσβευτή της από τη Δαμασκό. Εάν η Σαουδική Αραβία κερδίσει αυτή την συγκεκριμένη μάχη, το Ιράν μάλλον θα ακολουθήσει πολύ περισσότερο επιθετικές πολιτικές απέναντι στη Σαουδική Αραβία στην περιοχή, ειδικά στο Μπαχρέιν και το Ιράκ.

Ίσως το πιο σημαντικό είναι ότι το Ιράν και η Σ. Αραβία θα συνεχίσουν να μάχονται σχετικά με τις πυρηνικές φιλοδοξίες της Τεχεράνης. Οι σαουδάραβες βλέπουν ότι, από τη στιγμή που αποκτήσει πυρηνικά όπλα, το Ιράν θα έχει ένα ξεκάθαρο και θεμελιώδες στρατηγικό πλεονέκτημα. Σαν αποτέλεσμα αυτής της πεποίθησης, οι αξιωματούχοι της Σ. Αραβίας απείλησαν να φτιάξουν επίσης πυρηνικές βόμβες εφόσον και το Ιράν αναπτύξει αυτή την τεχνολογία. Το Ριάντ ήδη ξεκίνησε να αναπτύσσει ένα ειρηνικό πυρηνικό πρόγραμμα, διαπραγματευόμενο με τις ΗΠΑ και άλλες χώρες την κατασκευή 16 πυρηνικών σταθμών μέσα στα επόμενα 20 χρόνια. Η Σαουδική Αραβία επιμένει ότι ούσα μια χώρα που έχει υπογράψει την Συνθήκη Μη Εξάπλωσης των Πυρηνικών, το πυρηνικό της πρόγραμμα είναι μόνο για την παραγωγή ενέργειας και για ειρηνικούς σκοπούς. Το Ιράν, το οποίο εξακολουθεί να επιμένει ότι και το δικό του πυρηνικό πρόγραμμα είναι επίσης για ειρηνικούς σκοπούς, υποστήριξε δημοσίως το πυρηνικό πρόγραμμα της Σαουδικής Αραβίας. Αλλά το Ιράν μάλλον ανησυχεί ότ,ι καθώς η διεθνής κοινότητα εστιάζεται στις δικές του πυρηνικές δραστηριότητες, η Σαουδική Αραβία με την βοήθεια του Πακιστάν θα γίνει πυρηνική δύναμη χωρίς πολλή φασαρία.

Στην ενέργεια, τη γεωπολιτική και την πυρηνική ισχύ, η αντιπαλότητα μεταξύ Ιράν και Σαουδικής Αραβίας φαίνεται ότι μάλλον θα ενταθεί στα επόμενα χρόνια. Με έναν πακτωλό πετροδολαρίων στη διάθεσή τους, με δύο ισχυρές θρησκευτικές δομές που προωθούν την δική τους εκδοχή για το Ισλάμ και με συμμάχους και αντιπροσώπους να βρίσκονται σε ολόκληρο τον ισλαμικό κόσμο, το Ιράν και η Σαουδική Αραβία θα επιδιώξουν με επιθετικό τρόπο να αναμορφώσουν την καινούργια Μέση Ανατολή ώστε να συντηρήσουν και να επεκτείνουν την ισχύ τους.

Για να μετριάσουν την πιθανότητα μιας σύγκρουσης, οι ΗΠΑ θα πρέπει να ενθαρρύνουν το Ιράν και τη Σαουδική Αραβία να συνεργαστούν και να μειώσουν την ένταση. Τα συμφέροντα των ΗΠΑ δεν είναι πάντοτε ευθυγραμμισμένα με εκείνα της Σαουδικής Αραβίας ούτε αναπόφευκτα αντίθετα με εκείνα του Ιράν. Εξαιρώντας την πιθανότητα οι ΗΠΑ να καταφέρουν να βρουν έναν δρόμο πλεύσης ανάμεσα στις δύο χώρες και να αποφύγουν να πάρουν θέση, ο ψυχρός πόλεμος μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας φαίνεται ότι θα σπρώξει την περιοχή μακριά από τη δημοκρατία, παγώνοντας τελικά την Αραβική Άνοιξη.

Πρωτότυπο: http://www.foreignaffairs.com/articles/136409/mohsen-m-milani/iran-and-s...

Copyright © 2002-2010 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.