Το μάθημα για την ΕΕ από το φιάσκο της Ιρλανδικής λιτότητας | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το μάθημα για την ΕΕ από το φιάσκο της Ιρλανδικής λιτότητας

Αφού η δημοσιονομική αυστηρότητα δεν πετυχαίνει εκεί δεν θα πετύχει και πουθενά αλλού στην ευρωζώνη
Περίληψη: 

Η οικονομική άνθηση της Ιρλανδίας στη δεκαετία του 1980 γενικά θεωρείται ότι οφείλεται σε δημοσιονομικά μέτρα παρόμοια με αυτά που άλλες ευρωπαϊκές χώρες εφαρμόζουν τώρα. Αλλά οι πολιτικές αυτές ήταν οδυνηρές και ούτε καν θα λειτουργήσουν ετούτη τη φορά.

Ο STEPHEN KINSELLA είναι λέκτορας στα Οικονομικά στο Πανεπιστήμιο του Limerick.

Στις 2 Νοεμβρίου, ο Michael Noonan, υπουργός Οικονομικών της Ιρλανδίας, μίλησε ενώπιον του ιρλανδικού κοινοβουλίου για να εξηγήσει γιατί η κυβέρνηση αποφάσισε να επιστρέψει ένα δισεκατομμύριο δολάρια - κεφάλαια που δεν περίσσευαν στην Ιρλανδία – σε μη εξασφαλισμένους ομολογιούχους. Δεν ήταν ότι ήθελε να ξεπληρώσει τα χρέη που προέκυψαν από την κλειστή πλέον ιρλανδική Anglo Irish Bank, όπως υποστήριξε ο Noonan, αλλά δεν είχε άλλη επιλογή. Ο προκάτοχός του είχε κάνει μια συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και ο νυν υπουργός ήταν υποχρεωμένος να την τιμήσει.

Ακριβώς ένα χρόνο νωρίτερα, ένας βουλευτής της αντιπολίτευσης είχε προειδοποιήσει ακριβώς για μια τέτοια «αδικαιολόγητη» και «αισχρή» κίνηση. «Τι νομική ή ηθική ανάγκη υπάρχει στην Ιρλανδία για να τιμήσει στο ακέραιο το χρέος που προκύπτει από τις ιρλανδικές τράπεζες», ρώτησε, «όταν δεν υπήρχε κρατική συμμετοχή στις συμφωνίες αυτές; Αυτά τα δάνεια συνήφθησαν ελεύθερα από πρόθυμους δανειστές και δανειζόμενους... Το επιτόκιο που εφαρμόστηκε αντιπροσώπευε τον κίνδυνο εκείνη τη χρονική στιγμή και δεν υπήρξε ποτέ κρατική ευθύνη».

Αυτός ο άνθρωπος ήταν ο ίδιος ο Michael Noonan. Παρά την ανάληψη της εξουσίας από το κόμμα του με μια πολιτική πλατφόρμα αλλαγών, μεταρρυθμίσεων και νέων θέσεων εργασίας, από τα τέλη του 2011 άρχισε την αποπληρωμή των ομολογιούχων κλειστών-πλέον- τραπεζών, βάζοντας στο ράφι τη μεταρρύθμιση των θεσμών της Ιρλανδίας και κάνοντας σχεδόν τίποτα για τον έλεγχο της ανεργίας. Εκείνη η ημέρα του Νοεμβρίου στο κοινοβούλιο της Ιρλανδίας ήταν χαρακτηριστική. Ο Noonan άπλωσε τα χέρια του σαν να έλεγε, «τί μπορώ να κάνω;».

Τί, πράγματι; Η Ιρλανδία λύγισε. Η αξία της παραγωγής της χώρας είναι σχεδόν στάσιμη (στα περίπου 160 δισ. ευρώ) και το ΔΝΤ υπολογίζει ότι θα παραμείνει έτσι για τα επόμενα χρόνια. Εν τω μεταξύ, η ανεργία είναι στο 14,5% και περίπου το ήμισυ των ανέργων είναι άνεργοι για ένα χρόνο ή και περισσότερο. Τα νοικοκυριά στην Ιρλανδία είναι από τα πιο χρεωμένα στον κόσμο. Αρκετοί δείκτες, όπως εκείνος της ΕΕ για το εισόδημα και τις συνθήκες διαβίωσης [1], δείχνουν ότι οι φτωχότεροι στη χώρα πλήττονται και περισσότερο. Κατά συνέπεια, οι αυτοκτονίες, η κατανάλωση αλκοόλ και τα βίαια εγκλήματα έχουν όλα αυξηθεί από τότε που η «φούσκα» στην αγορά ακινήτων και τις κατασκευές πρωτοέσκασε το 2007. Αν και έχουν υπάρξει διαμαρτυρίες και σιωπηλή οργή μέσα στα σπίτια, ωστόσο, δεν εκδηλώθηκαν ταραχές σε κλίμακα ανάλογη με της Ελλάδας. Συνολικά, οι Ιρλανδοί σηκώνουν το σημαντικό βάρος της κρίσης αρκετά καλά.

Η ανθεκτικότητά τους είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή δεδομένου ότι η ιρλανδική οικονομία είναι πολύ χειρότερη από αυτή της ευρωζώνης στο σύνολό της. Η ιδιωτική κατανάλωση στην ευρωζώνη αναμένεται να αυξηθεί κατά 1,4% φέτος, αλλά στην Ιρλανδία θα αυξηθεί μόνο κατά 0,6%. Οι κυβερνήσεις της ευρωζώνης θα προχωρήσουν σε αύξηση των δημοσίων δαπανών κατά 0,1%, αλλά η Ιρλανδία θα τις μειώσει κατά 3,1%. Από το 2007, οι επενδύσεις, όπως μετρώνται με τον ακαθάριστο σχηματισμό κεφαλαίου στην Ιρλανδία, έχουν μειωθεί κατά 74%, αλλά στη ζώνη του ευρώ έχουν μειωθεί μόνο κατά 11%.

Το έθνος είναι επίσης χρεωμένο. Το τρέχον δημοσιονομικό έλλειμμα ανέρχεται σε 16 δισ. ευρώ. Για να το καλύψει, το 2010 η Ιρλανδία δανείστηκε 67,5 δισ. ευρώ από την Ευρωπαϊκή Ένωση, το ΔΝΤ και άλλους, με αντάλλαγμα την υποχρέωση να εφαρμόσει μέτρα αυστηρής λιτότητας. Η πρόσφατη συμφωνία της ΕΕ για την ενίσχυση της δημοσιονομικής της συγκρότησης πιθανότατα θα παρατείνει την περίοδο της λιτότητας στην Ιρλανδία. Ο Noonan δεν έχει τη δύναμη να ακολουθήσει μια άλλη οδό, όπως αδύναμος θα είναι και κάθε υπουργός οικονομικών που θα τον διαδεχθεί. Μέσα σε τρία χρόνια, η Ιρλανδία δεσμεύεται να επιστρέψει σε συνθήκες δημοσιονομικής βιωσιμότητας, να αναμορφώσει τον τραπεζικό τομέα της με δύο υψηλότατης κεφαλαιοποίησης τράπεζες - «πυλώνες» (με την εντολή να απομοχλεύσουν την αγορά) και να απελευθερώσει προστατευόμενους τομείς, όπως τα νομικά και ιατρικά επαγγέλματα.

Λόγω αυτών των μέτρων, το άμεσο μέλλον προοιωνίζεται ένα αργόσυρτο τρόχισμα της οικονομίας. Το Τμήμα Οικονομικών Σχεδιασμών της Ιρλανδίας προβλέπει ότι τα δημόσια έσοδα θα παραμείνουν σταθερά - 39.9 δισεκατομμύρια ευρώ το 2012, σε σύγκριση με 39,2 δισεκατομμύρια ευρώ το 2011. Οι τρέχουσες εισπράξεις αναμένεται να αυξηθούν το 2012 κατά 1,7% αλλά το ποσοστό αυτό βρίσκεται κοντά στο αναμενόμενο ποσοστό του πληθωρισμού. Με άλλα λόγια, οι επίσημες προβλέψεις δεν δείχνουν καμιά πραγματική αύξηση εσόδων. Η εγχώρια οικονομία θα συνεχίσει να ξεφουσκώσει, με την ελπίδα ότι τελικά κάποτε θα αρχίσει να αναπτύσσεται και πάλι.

Αυτή η πολιτική του τύπου «περιέκοψε και φορολόγησε» ή αλλιώς πολιτική της επεκτατικής δημοσιονομικής συστολής, μοιάζει εντυπωσιακά με εκείνη που θεωρείται ότι προκάλεσε την οικονομική ανάκαμψη της Ιρλανδίας στη δεκαετία του 1980. Η ιδέα είναι απλή: τακτοποίησε τα δημοσιονομικά του οίκου σου με την εξισορρόπηση των λογιστικών βιβλίων και το άνοιγμα των αγορών εργασίας. Η εμπιστοσύνη του ιδιωτικού τομέα θα αυξηθεί. Οι επενδύσεις θα έρθουν, οδηγώντας στην αύξηση των φορολογικών εσόδων, τη μείωση της ανεργίας και κάνοντάς τα όλα εντάξει και πάλι.

Αλλά αυτή η ευτυχισμένη ιστορία αγνοεί κάποια σημαντικά ιστορικά ζητήματα – δηλαδή, δύο υποτιμήσεις του νομίσματος της Ιρλανδίας στη δεκαετία του 1980 και του 1990, τη δημιουργία της ευρωπαϊκής ενιαίας αγοράς, την άμεση διαθεσιμότητα των πόρων από την ΕΕ για να βοηθήσει στην κατασκευή δρόμων και Πανεπιστημίων, καθώς και ένα δημογραφικό πλεονέκτημα που συνίσταται στην ύπαρξη νέων, καλά μορφωμένων ανθρώπων πρόθυμων να εργαστούν για πολύ μικρή αμοιβή. Επιπλέον, η φιλική προς τις επιχειρήσεις φορολογική πολιτική της Ιρλανδίας και η προσέγγιση των άμεσων ξένων επενδύσεων μέσω ενός προγράμματος επιδοτήσεων βοήθησαν επίσης να αναζωογονηθεί η οικονομία της χώρας. Σε λίγα μόλις χρόνια, η Ιρλανδία κατάφερε να φτάσει τις άλλες ανεπτυγμένες ευρωπαϊκές χώρες.