Η πετρελαϊκή κρίση στο Σουδάν και τα προβλήματα του Μπασίρ

Στις 9 Ιουλίου 2011, η Δημοκρατία της Νοτίου Σουδάν έγινε η νεότερη χώρα του κόσμου. Μετά από δημοψήφισμα στο οποίο το 98% των ψηφοφόρων ψήφισε υπέρ της ανεξαρτησίας, περίπου 30 αρχηγοί κρατών γιόρτασαν την ανεξαρτησία του έθνους. Μαζί με το διάδοχο του θρόνου της Νορβηγίας, τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ Ban Ki-Moon και την πολιτική ηγεσία του Βορρά, οι επίσημοι επιβεβαίωσαν την συλλογική αποδοχή της ανεξάρτητης κυριαρχίας του Νοτίου Σουδάν. Και η διεθνής κοινότητα άφησε μια ανάσα ανακούφισης, καθώς η ψηφοφορία, η οποία προβλεπόταν από την ειρηνευτική συμφωνία του 2005 μεταξύ του Βορρά και του Νότου, είχε ως στόχο να φέρει σε ένα τέλος την σύγκρουση που διήρκεσε 55 χρόνια.

Αλλά το δημοψήφισμα και η επίσημη διακήρυξη της ανεξαρτησίας του Νότου δεν έχουν φέρει ακόμα μια μόνιμη ειρήνη. Παρά τη διαμεσολάβηση του πρώην Προέδρου της Νοτίου Αφρικής κ. Thabo Mbeki, οι διαπραγματεύσεις πριν από την ανεξαρτησία (και έκτοτε) άφησαν πολλά άλυτα ζητήματα ως αγκάθια: Πόσα θα πληρώνει ο Νότος για τη μεταφορά πετρελαίου μέσω του Βορρά, όπου βρίσκονται τα πραγματικά σύνορα (ιδίως μέσα από το καθεστώς της αμφισβητούμενης περιοχής Abyei), την κατανομή του χρέους και ποιο θα είναι το καθεστώς για τους υπηκόους του Νοτίου Σουδάν οι οποίοι παραμένουν στο Βορρά, και αντίστροφα. Εκτός από την ένταση γύρω από αυτά τα ερωτήματα, μεγαλώνει και μια ευρύτερη αντιπολίτευση στην οποία περιλαμβάνονται και τα τρία μεγάλα επαναστατικά κινήματα στο Νταρφούρ, ο βόρειος βραχίονας του Νοτίου πολιτικού κινήματος. Αυτό κάνει αυτή τη στιγμή όλο και πιο επισφαλές το Χαρτούμ. Στην πραγματικότητα, το κουβάρι των αμφισβητήσεων και των συγκρούσεων σε ολόκληρη τη χώρα σηματοδοτεί την πιο σοβαρή πρόκληση για την επιβίωση της ισλαμικής κυβέρνησης του Ομάρ αλ-Μπασίρ, από το ξεκίνημα της διεκδίκησης της εξουσίας από αυτόν περισσότερο από δύο δεκαετίες πριν.

Αυτό που ο Νότος θα πληρώσει για την αποστολή πετρελαίου βόρεια προς το Πορτ Σουδάν είναι το θέμα που διχάζει προς το παρόν. Το 80% των πετρελαϊκών αποθεμάτων του Σουδάν βρίσκονται στο νότο. Το νεοσύστατο Νότιο Σουδάν πρόσφερε αρχικά ένα δολάριο το βαρέλι – που είναι η τιμή που εφαρμόζεται διεθνώς - και μια εφάπαξ χρηματοδότηση 2,6 δισ. δολαρίων για να βοηθήσει τον Βορρά με το έλλειμμα του προϋπολογισμού του. Το Χαρτούμ αρνήθηκε την προσφορά, ζητώντας 36 δολάρια ανά βαρέλι. Όταν ο Νότος αρνήθηκε να πληρώσει στις αρχές του Ιανουαρίου, η κυβέρνηση Μπασίρ αποφάσισε μονομερώς να εκτρέψει αρκετό πετρέλαιο (δηλαδή να το κλέψει) για να καλυφθεί η διαφορά. Την περασμένη Παρασκευή και το Σάββατο, ο Νότος έκλεισε τις στρόφιγγες, σταματώντας την άντληση από 900 πετρελαιοπηγές. Την περασμένη εβδομάδα, η πρωτεύουσα του Νότου Juba υπέγραψε συμφωνία με την Κένυα για την κατασκευή ενός αγωγού με κατεύθυνση νότια προς το λιμάνι της Μομπάσα. Το Νότιο Σουδάν λέει ότι η νέα διαδρομή προς την αγορά θα μπορούσε να είναι έτοιμη σε 11 μήνες. Εμπειρογνώμονες του πετρελαϊκού τομέα αμφιβάλλουν ότι ένα έργο αυτών των διαστάσεων, θα μπορούσε να τελειώσει τόσο γρήγορα.

Αμφότερες οι πρωτεύουσες, Χαρτούμ και Juba, έχουν ιστορία στη μικροπολιτική. Και ο Bashir είναι για άλλη μια φορά στο χείλος του γκρεμού - φαίνεται να σκέφτεται ότι μια εισβολή στο Νότο θα διευθετήσει το αδιέξοδο. Την περασμένη εβδομάδα, μαζί με τον υπουργό Άμυνας, Αμπντέλ Ραχίμ Μοχάμεντ Χουσέιν, ο Bashir είπε σε 700 αξιωματικούς του στρατού να προετοιμαστούν για πόλεμο. Αλλά οι στρατιωτικοί έκαναν πίσω. Οι αξιωματικοί είπαν στον Bashir και τον Χουσεΐν ότι ήταν αποτροπιασμένοι από τη εύκολη συζήτηση του καθεστώτος για πόλεμο. Πολιτικές παρεμβάσεις από το κυβερνών κόμμα του Bashir, είπαν οι αξιωματικοί, έχουν αποδυναμώσει το στρατό του Σουδάν εξαιτίας επανειλημμένων εκκαθαρίσεων όσων ήταν ύποπτοι για έλλειψη νομιμοφροσύνης αλλά και προαγωγών αξιωματικών που βασίστηκαν στην αφοσίωση και όχι στην επάρκειά τους. Υπήρξε εκτεταμένη διαφθορά στις προμήθειες όπλων - 200 τανκς που αγοράστηκαν πέρυσι ήταν ελαττωματικά. Και ο στρατός ήδη μάχεται εναντίον των 60.000 στρατιωτών του στρατού του συνασπισμού στο Νταρφούρ, στα όρη Νούμπα στη Νότια Kordofan, και την περιοχή του Μπλε Νείλου που έχει αγωνιστεί για την ανατροπή του Μπασίρ.

Η πολιτική κατάσταση στο Νότο φαίνεται λιγότερο επισφαλής, αλλά υπήρξαν προειδοποιητικά σημάδια μελλοντικών συγκρούσεων στους τελευταίους μήνες. Από την πλευρά της, κατά τα προηγούμενα έτη, η Juba διατηρούσε ενωμένες τις ανταγωνιστικές φυλές εστιάζοντας την προσοχή τους στην επικείμενη και πάντα παρούσα (και πολύ πραγματική) απειλή από το Βορρά. Αλλά τους τελευταίους δύο μήνες, η ιστορική αντιπαλότητα μεταξύ των φυλών Lou Nuer και Murle έχει αναζωπυρωθεί - αρκετές χιλιάδες μπορεί να έχουν σκοτωθεί. Η χρόνια σύφιλη έχει αφήσει τους Murle σε μεγάλο βαθμό στείρους. Για να μην εξαφανιστούν κλέβουν παιδιά από γειτονικές φυλές. Η συνεχιζόμενη ξηρασία έχει μειώσει τις προμήθειες τροφίμων, έτσι τώρα κλέβουν και βοοειδή. Έχοντας φτάσει στα όριά της, η φυλή Lou Nuer αντεπιτέθηκε. Ο Πρόεδρος του Νότιου Σουδάν Riek Machar- επίσης η ηγετική μορφή των Nuer στο πολιτικό σχήμα της νέας χώρας - έχει ζητήσει αυτοσυγκράτηση. Εάν δεν αντιμετωπιστούν σύντομα, αλληλοκτόνες μάχες μεταξύ ενόπλων νεαρών ανδρών στην ύπαιθρο θα μπορούσαν να αποσταθεροποιήσουν το νέο κράτος.

Πράγματι, ο χάρτης του Σουδάν διαιρείται με περισσότερες γραμμές από εκείνες των συνόρων Βορρά-Νότου. Από το Μάιο, μια συμμαχία κατά του Bashir έχει αρχίσει να συνενώνεται στη βόρεια περιφέρεια. Τον περασμένο Ιούνιο, το Χαρτούμ διέταξε το στρατό του Σουδάν για να επιτεθεί στις δυνάμεις του Abdel Aziz al-Hilu στα όρη Νούμπα και προσπάθησε να σκοτώσει τον εκλεγμένο κυβερνήτη της περιφέρειας Blue Nile, Malik Agar, και να νικήσει τις δυνάμεις του. Και οι δύο επιθέσεις απέτυχαν οικτρά. Σε απόγνωση, το Χαρτούμ ξεκίνησε βομβαρδισμούς στα όρη Νούμπα και στην περιφέρεια Blue Nile, προκαλώντας μαζική μετακίνηση αμάχων. Επέβαλε αποκλεισμό στην ανθρωπιστική και επισιτιστική βοήθεια. Εργαζόμενοι στην ανθρωπιστική βοήθεια προβλέπουν τώρα συνθήκες λιμού μέσα στους επόμενους δύο μήνες εάν ο αποκλεισμός δεν αρθεί. Στις 12 Νοεμβρίου ο Agar, ο Hilu και οι τρεις βασικοί ηγέτες των ανταρτών στο Νταρφούρ ανακοίνωσαν επίσημα μια νέα συμμαχία για να αποκαθηλώσουν την ισλαμική απολυταρχία του Bashir (η θυγατρική της Μουσουλμανικής Αδελφότητα της Αιγύπτου στο Σουδάν) και να εγκαταστήσουν ένα κοσμικό πλουραλιστικό δημοκρατικό κράτος. Το Χαρτούμ έχει κατηγορήσει την κυβέρνηση του Νότιου Σουδάν ότι παρέχει όπλα στους αντάρτες της συμμαχίας. Η κυβέρνηση Ομπάμα επανέλαβε την κατηγορία. Αυτό οδήγησε σε μια πικρή συνάντηση του αμερικανού προέδρου Μπαράκ Ομπάμα και του προέδρου του Νοτίου Σουδάν Salva Kiir στα τέλη του περασμένου έτους. Ο Νότος έκτοτε έχει σταματήσει τις μεταφορές όπλων.

Η ανατροπή του ηγέτη της Λιβύης Μουαμάρ αλ-Καντάφι παρέδωσε απρόσμενα στους αντάρτες του Νταρφούρ χρήματα και όπλα. Όταν ο Καντάφι άρχισε να βάλλεται στις αρχές του περασμένου έτους, οι τρεις πιο ισχυροί ηγέτες ανταρτών του Νταρφούρ έσπευσαν να τον υποστηρίξουν (στο κάτω – κάτω ο Καντάφι τους είχε εξοπλίσει στο παρελθόν). Τροφοδότησε τον Χαλίλ Ιμπραχίμ, έναν από τους ηγέτες των επαναστατικών ομάδων, με μεγάλα χρηματικά ποσά και πυραύλους εδάφους-αέρος. Στη συνέχεια ο Καντάφι σκοτώθηκε και στις 25 Δεκεμβρίου, αεροπορικές επιδρομές του Σουδάν σκότωσαν τον Ιμπραχίμ επίσης. Φημολογείται ότι η νέα κυβέρνηση της Λιβύης παρέσχε στο Χαρτούμ τις συντεταγμένες του στρατοπέδου του Ιμπραχίμ στο δάσος, όπου ίσως να κινούσε τα στρατεύματά του για μια επίθεση στο Χαρτούμ. Η σουδανική πολεμική αεροπορία - φέρεται να είναι επανδρωμένη με μισθοφόρους πιλότους από το Ιράν, την Αίγυπτο και τη Ρωσία - είναι το μόνο αξιόπιστο στοιχείο της στρατιωτικής ισχύος που στέκεται μεταξύ των ανταρτών και μιας επίθεσης στο Χαρτούμ. Ο θάνατος του Khalil μπορεί να έχει δώσει στην κυβέρνηση Μπασίρ μια περίοδο χάριτος από τις επιθέσεις που προέρχονται από τη νέα συμμαχία, αλλά είναι πιθανό να είναι μόνο προσωρινή.

Η επιδείνωση της στρατιωτικής θέσης του Χαρτούμ εναρμονίζεται με μια επικίνδυνη οικονομική κατάσταση. Η κυβέρνηση Μπασίρ έχει διατηρηθεί στην εξουσία την τελευταία δεκαετία επιδοτώντας τις τιμές των τροφίμων και του φυσικού αερίου για να κρατήσει ειρηνικές τις μεγάλες πόλεις και διορίζοντας τεράστιους αριθμούς ισλαμιστών υποστηρικτών του - ο δημόσιος τομέας αυξήθηκε από 10% του ΑΕΠ το 1990 σε 23% τη δεκαετία του 2000 – με χρηματοδότηση από τα πετρελαϊκά έσοδα που ξεκίνησαν να μπαίνουν στα δημόσια ταμεία μετά το 1999. Αλλά σήμερα, το Χαρτούμ αντιμετωπίζει ένα άνοιγμα 30% μεταξύ των δαπανών του προϋπολογισμού και των εσόδων, καθώς τα έσοδα από το πετρέλαιο μειώθηκαν απότομα και αισθητά όταν το Νότιο Σουδάν ανακήρυξε την ανεξαρτησία του και οι περισσότερες πετρελαϊκές συμφωνίες μεταφέρθηκαν στη Juba. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο εκτιμά ότι το Βόρειο Σουδάν θα αντιμετωπίσει μια σημαντική συρρίκνωση της οικονομικής του δραστηριότητας κατά τα επόμενα δύο χρόνια. Ο Μπασίρ θα αναγκαστεί να απολύσει δεκάδες χιλιάδες ισλαμιστές υποστηρικτές του και να περιορίσει τις επιδοτήσεις καθώς ο ιδιωτικός τομέας θα συρρικνώνεται. Οι τιμές των τροφίμων αυξάνονταν σταθερά τα τελευταία χρόνια - το κόστος του βοείου κρέατος διπλασιάστηκε κατά τους πρώτους εννέα μήνες του 2011 - προκαλώντας διαδηλώσεις στο Χαρτούμ τον περασμένο Σεπτέμβριο τις οποίες η αστυνομία κατέστειλε βίαια. Το 2011 η καλλιέργεια σόργου, ένα από τα κυριότερα σταθερά δημητριακά, μειώθηκε 50% σε σχέση με το προηγούμενο έτος, κάτι που θα τροφοδοτήσει ακόμη περισσότερο τις αυξήσεις των τιμών των τροφίμων - και την πείνα.

Οι δυτικές κυβερνήσεις, συμπεριλαμβανομένης της Ουάσινγκτον, άργησαν να αντιδράσουν στον αποκλεισμό της ανθρωπιστικής βοήθειας από το καθεστώς Μπασίρ και στους βομβαρδισμούς πολιτικών στόχων (υπήρξαν δημόσιες δηλώσεις, αλλά τίποτε άλλο). Η διακοπή της λειτουργίας των πετρελαιοπηγών την περασμένη εβδομάδα και η προετοιμασία του Μπασίρ για πόλεμο, όμως, οδήγησε τον υφυπουργό Εξωτερικών Γουίλιαμ Μπερνς, τον υφυπουργό Εξωτερικών Τζόνι Κάρσον και τον ειδικό απεσταλμένο των ΗΠΑ, Πρίνστον Λάιμαν, να τρέξουν στην Juba για να ηρεμήσουν την κατάσταση. Τόσο ο Λευκός Οίκος όσο και το Στέιτ Ντιπάρτμεντ έχουν προσπαθήσει να έχουν πιο ισότιμη μεταχείριση όσον αφορά την αντιμετώπιση του Βόρειου και του Νότιου Σουδάν στη διάρκεια του περασμένου έτους, πιθανώς ως μέρος της ευρύτερης στρατηγικής τους να διαχειριστούν την άνοδο της Μουσουλμανικής Αδελφότητας στην εξουσία σε όλο τον αραβικό κόσμο. Το κόμμα του Μπασίρ, μαζί με εκείνο του Hassan al-Turabi, είναι η Μουσουλμανική Αδελφότητα στο Σουδάν.

Αφότου το ισλαμικό κόμμα του Μπασίρ κατέλαβε για πρώτη φορά την εξουσία στο Σουδάν, περισσότεροι από 1,5 εκατομμύριο άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους σε πολέμους, τόσο στο Νταρφούρ όσο και στο Νότο. Υπήρξαν τρομακτικές φρικαλεότητες κατά του άμαχου πληθυσμού, επαναλαμβανόμενοι λιμοί τους οποίους το Χαρτούμ εμπόδισε τις ανθρωπιστικές οργανώσεις να αντιμετωπίσουν, εκστρατείες αναγκαστικού εξισλαμισμού και μαζικοί βιασμοί γυναικών στο Νταρφούρ και στο Νότο. Αυτές οι θλιβερές επιδόσεις έχουν οδηγήσει στην κατάπτωση του Χαρτούμ.

Η άμεση πρόκληση είναι να καταστεί σαφές στο Χαρτούμ ότι οποιαδήποτε επίθεση εναντίον του Νότιου Σουδάν θα είναι μια πράξη πολέμου μεταξύ κυρίαρχων κρατών στον οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες θα απαντήσουν με δικές τους εναέριες δυνάμεις: Ο Νότος έχει ένα μεγάλο στρατό και δεν χρειάζεται ούτε θέλει χερσαία στρατεύματα, αλλά δεν έχει καμία αεροπορική δύναμη, κάτι που είναι το μεγαλύτερο πλεονέκτημα του Χαρτούμ. Η Ουάσιγκτον θα μπορούσε επίσης να προσπαθήσει να επιτύχει μια συμφωνία για την κατανομή των εσόδων από το πετρέλαιο, γεγονός που θα επιτρέψει και στις δύο πλευρές για να σώσουν τα προσχήματα και να αντιμετωπίσουν την πραγματική δημοσιονομική κρίση του Βόρειου Σουδάν, να διαπραγματευτεί ένα τέλος στον αποκλεισμό της ανθρωπιστικής βοήθειας από τον Βορρά στις περιοχές των ανταρτών και να ενθαρρύνει το Χαρτούμ να ικανοποιήσει τις δικαιολογημένες απαιτήσεις της συμμαχίας των ανταρτών του Βορρά μέσω μεταρρυθμίσεων. Όμως, ελλείψει μια πραγματικής στρατιωτικής απειλής από τις Ηνωμένες Πολιτείες, το Χαρτούμ μπορεί να αγνοήσει όλες τις εξωτερικές πιέσεις, καθώς φοβάται ότι το τέλος του είναι κοντά.

Πρωτότυπο: http://www.foreignaffairs.com/articles/137065/andrew-s-natsios/sudans-oi...

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.