Το παιχνίδι του Ιράν για τη διαδοχή τού Μεγάλου Αγιατολάχ στο Ιράκ | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το παιχνίδι του Ιράν για τη διαδοχή τού Μεγάλου Αγιατολάχ στο Ιράκ

Γράμμα από τη Νατζάφ
Περίληψη: 

Καθώς ο Μεγάλος Αγιατολάχ Αλί Σιστανί γερνά, ένας αγώνας για την διαδοχή του έχει ξεκινήσει, βάζοντας στο παιχνίδι την πνευματική ηγεσία ενός από τα κύρια δόγματα του κόσμου. Αλλά με το γειτονικό Ιράν να κινείται για να εγκαταστήσει στην θέση του τον υποψήφιο που προτιμά, τα κοσμικά πολιτικά θεμέλια στη νεαρή δημοκρατία του Ιράκ βρίσκονται σε κίνδυνο.

Ο PAUL MCGEOUGH είναι επικεφαλής ξένος ανταποκριτής για την εφημερίδα The Sydney Morning Herald.

Ο Μεγάλος Αγιατολάχ Αλί Σιστανί εμφανίζεται σπάνια. Ο πιο σεβαστός πνευματικός ηγέτης για 170 εκατομμύρια σιιτών μουσουλμάνων στον κόσμο δεν μιλάει σχεδόν ποτέ δημοσίως. Περίπου 90 χιλιόμετρα νότια της Βαγδάτης, στη Νατζάφ, την έδρα της σιιτικής θρησκευτικής εξουσίας, οι άνθρωποι λένε ότι τα τελευταία χρόνια ο 82χρονος Σιστανί έχει γίνει πιο εύθραυστος και στηρίζεται όλο και περισσότερο σε έναν από τους γιους του για να εκτελέσει τα καθήκοντά του. «Είναι ένας αδύναμος γέρος. Σύντομα μπορεί να χρειαστεί να πάει στο Λονδίνο για περισσότερη θεραπεία», λέει ένας τοπικός φοιτητής θρησκευτικής πολιτικής. (Όπως και οι περισσότεροι οι οποίοι ρωτήθηκαν για την ανταπόκριση αυτή, ο φοιτητής επιθυμεί να παραμείνει ανώνυμος).

Καθώς ο Σιστανί γερνά, ένας αγώνας για την διαδοχή του έχει ξεκινήσει, βάζοντας στο παιχνίδι την πνευματική ηγεσία ενός από τα κύρια δόγματα του κόσμου. Αλλά με το γειτονικό Ιράν να κινείται για να εγκαταστήσει στην θέση του Σιστανί τον υποψήφιο που προτιμά, τα κοσμικά πολιτικά θεμέλια της νεαρής ιρακινής δημοκρατίας βρίσκονται σε κίνδυνο. Κατά συνέπεια, αυτό που φαίνεται μια πνευματική αναμέτρηση θα μπορούσε να αποτελέσει πρόκληση στην ελπίδα της Ουάσινγκτον για ένα μεταπολεμικό Ιράκ που θα χρησιμεύσει ως ένα κράτος σύμμαχο της Δύσης, μετριοπαθές και κοσμικό, στην καρδιά της Μέσης Ανατολής.

Το σιιτικό δόγμα απαιτεί ότι πριν να ξεκινήσουν οι επίσημοι ελιγμοί μιας διαδικασίας διαδοχής, ο νυν ηγέτης πρέπει να έχει πεθάνει. Αλλιώς, οι όποιες διαδικασίες πρέπει να είναι παρασκηνιακές και άτυπες. Αλλά ο Μαχμούντ Χασεμί Σαχρουντί, ο 64χρονος κληρικός που θεωρείται ευρέως ως η προτιμητέα επιλογή της Τεχεράνης, έχει ξεκινήσει ήδη τον αγώνα του, στέλνοντας προπομπούς για να ανοίξουν ένα γραφείο στη Νατζάφ. Αυτή η ομάδα λειτουργεί μέσα σε ένα σκονισμένο κτίριο, βαμμένο κλιμακωτά σε τόνους του λευκού και του σομόν, μόλις μερικά τετράγωνα μακριά από το γραφείο και το σπίτι του Σιστανί. Σε μια πρόσφατη επίσκεψή του, μια σειρά από παπούτσια και σανδάλια στην είσοδο υποδήλωνε ότι μέσα γινόταν μια συνάντηση, αλλά ο άνθρωπος που ήρθε στην πόρτα ήταν σαφής: «Ζητάμε συγγνώμη, αλλά δεν μπορεί να συναντηθεί με κανέναν δημοσιογράφο».

Χωρίς καν να πατάει το πόδι του στη Νατζάφ, ο Σαχρουντί ξεδιπλώνει μια περίπλοκη και δαπανηρή προεκλογική εκστρατεία – χρηματοδοτούμενη, όπως λέγεται, από την Τεχεράνη. Κλειδί για την στρατηγική του Σαχρουντί είναι να παρασύρει τον Σιστανί και τους οπαδούς του σε ένα δαπανηρό πόλεμο πλειοδοσίας σχετικά με την εκκλησιαστική νομιμοφροσύνη. Οι κληρικοί και οι ιεροσπουδαστές δέχονται προσφορές για μία τεράστια ποικιλία από υποτροφίες, στέγαση και υπηρεσίες υγείας με την ελπίδα ότι μπορεί να επηρεαστούν.

Γεννημένος στη Νατζάφ, ο Σαχρουντί έχει ζήσει μεγάλο μέρος της ενήλικης ζωής του στο Ιράν. Υπό την αιγίδα του ανώτατου ηγέτη του Ιράν, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, αναδείχθηκε στις πρώτες θέσεις του θρησκευτικού και πολιτικού κατεστημένου του Ιράν. Και τους τελευταίους μήνες ο Σαχρουντί είχε αρκετές συναντήσεις με τον Ιρακινό πρωθυπουργό Νούρι αλ Μαλίκι, εκ των οποίων η πιο πρόσφατη τον Απρίλιο στην Τεχεράνη. Σύμφωνα με πηγές προσκείμενες στην θρησκευτική και πολιτική ηγεσία στη Βαγδάτη, ο Σαχρουντί έχει ήδη ενημερώσει ορισμένους βασικούς Ιρακινούς αξιωματούχους ότι θέτει τον εαυτό του έτοιμο για την ανάληψη του πνευματικού πηδαλίου του σιιτικού Ισλάμ.

«Χωρίς τη στήριξη του Χαμενεΐ, δεν θα μπορούσε ούτε να ονειρευτεί ότι θα το έκανε αυτό», λέει ένας διπλωμάτης από την περιοχή, ο οποίος βασίζεται στη Βαγδάτη και μίλησε υπό τον όρο της ανωνυμίας. Λόγω του κύρους του Σαχρουντί στο Ιράν, λέει ο ίδιος διπλωμάτης, θα θεωρείται πάντα ως υποψήφιος της Τεχεράνης: «Είναι τα [ιρανικά] χρήματα και η εξουσία που θα τον κάνουν Μεγάλο Αγιατολάχ».

Το ζήτημα του Σαχρουντί θέτει σε σύγκρουση δύο αντίθετες απόψεις για την πολιτική του σιιτισμού. Οι σιίτες του Ιράκ έχουν εδώ και πολύ καιρό υιοθετήσει την λεγόμενη «σχολή της αθόρυβης σκέψης», μια θεωρία που εξαπλώνεται περισσότερο ως irshad tawjeeh wa, λέξεις που μεταφράζονται ως «κατεύθυνση και καθοδήγηση» και έχουν τις ρίζες τους σε μια συμφωνία του δέκατου έκτου αιώνα με την περσική μοναρχία με την οποία οι τότε κληρικοί επέλεξαν να παραμείνουν έξω από τις πολιτικές διαμάχες. Οι παρεμβάσεις του Σιστανί τις πρώτες ημέρες της αμερικανικής κατοχής στο Ιράκ ήταν προφανώς μια κραυγαλέα εξαίρεση της «αθόρυβης σκέψης», αλλά ο μοναδικός στόχος του αγιατολάχ την εποχή εκείνη ήταν να κάμψει τη βούληση των Αμερικανών να διαμορφώσουν μια πολιτική διαδικασία από την οποία ο ίδιος και οι κληρικοί τελικά θα βρίσκονταν σε δεύτερη μοίρα. Τώρα, οι Ιρακινοί έχουν ήδη σχεδόν μία δεκαετία για να κρίνουν την σύγχρονη εφαρμογή της θεωρίας της «ήσυχης σκέψης» της Νατζάφ.

Στο Ιράν, πάντως, η επανάσταση του 1979 έδωσε στους κληρικούς τον πλήρη έλεγχο της πολιτικής διαδικασίας. Παρά το γεγονός ότι περισσότερες από τρεις ταραγμένες δεκαετίες ισλαμικής εξουσίας έχουν αφαιρέσει το λούστρο από το wilayat al-faqih, δηλαδή την «κηδεμονία των Ισλαμιστών νομομαθών», η συνταγματικά εδραιωμένη θεωρία του επαναστάτη Αγιατολάχ Χομεϊνί είναι ότι η εξουσία του Θεού ανήκει στον ανώτατο ηγέτη και τους ανώτερους θρησκευτικούς μελετητές και η Τεχεράνη εξακολουθεί να επιμένει ότι η πολιτική πρέπει να καθοδηγείται από την πίστη.

Έτσι, σήμερα στη Βαγδάτη, η παρέμβαση του υποστηριζόμενου από το Ιράν Σαχρουντί φαίνεται να είναι ένα στοίχημα της Τεχεράνης για να οδηγήσει το Ιράκ μακριά από τους μηχανισμούς της καθαρής μη-θρησκευτικής δημοκρατίας. «Αν έχουμε έναν Μεγάλο Αγιατολάχ που τάσσεται εναντίον της δημοκρατίας, έχουμε πρόβλημα», δήλωσε ο Σαμί αλ Ασκαρί, ένας από τους συμβούλους του Μαλίκι. «Δεν μπορούμε να έχουμε κάποιον που υποστηρίζει το wilayat al-faqih. Θέλουμε έναν μετριοπαθή που θα υποστηρίξει την πολυμορφία του έθνους μας». Αλλά ακόμη και αν ήθελε, δεν είναι σαφές πόσα θα μπορούσε να κάνει ο Μαλίκι για να σταματήσει την ιρανική παρέμβαση στη Νατζάφ.