Ο λάθος υπολογισμός της Χαμάς

Η κλιμάκωση στη μάχη της περασμένης εβδομάδας μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς εξέπληξε πολλούς παρατηρητές. Η επιχείρηση «Συμπαγές Μολύβι», η εκστρατεία του Ισραήλ εναντίον της Χαμάς το 2008, είχε οδηγήσει σε μια δύσκολη ηρεμία μεταξύ των δύο αντιμαχόμενων πλευρών. Και η περσινή απελευθέρωση του Gilad Shalit (του Ισραηλινού στρατιώτη που είχε απαχθεί από τους μαχητές το 2006) με αντάλλαγμα χιλιάδες Παλαιστίνιους κρατούμενους, είχε δώσει στους παρατηρητές την ελπίδα ότι το Ισραήλ και η Χαμάς είχαν βρει έναν τρόπο να διαχειρίζονται τις αντιθέσεις τους. Στη συνέχεια, όμως, στις 10 Νοεμβρίου η Χαμάς επιτέθηκε σε Ισραηλινή περίπολο εντός ισραηλινού εδάφους και το Ισραήλ απάντησε με τη δολοφονία του Ahmed Jabari, του επικεφαλής του στρατού της Χαμάς. Αυτή τη φορά, η βία που ακολούθησε δεν ξεθώριασε γρήγορα: στην πραγματικότητα η μάχη εξακολουθεί να εντείνεται.

Λόγω της καταστροφής που προκάλεσε η τελευταία μεγάλη σύγκρουση του Ισραήλ με τη Χαμάς, οι υπολογισμοί της Χαμάς όσον αφορά την πορεία προς αυτό το στάδιο της μάχης είναι ιδιαίτερα αινιγματικοί. Η τυπική εξήγηση είναι ότι η Χαμάς ενέτεινε τις βομβιστικές της επιχειρήσεις νωρίτερα αυτό το χρόνο σε μια προσπάθεια να σπάσει την πολιορκία του Ισραήλ στη Λωρίδα της Γάζας. Αφού το Ισραήλ δεχόταν πυρά έπρεπε να προβεί σε αντίποινα.

Αυτή, όμως, η απάντηση δεν είναι ικανοποιητική. Με πολλούς τρόπους, η πολιορκία είχε ήδη σπάσει. Είναι αλήθεια, ότι η Λωρίδα της Γάζας είναι πολύ μικρή, πυκνοκατοικημένη, στριμωγμένη ανάμεσα στο Ισραήλ και την Αίγυπτο και η διέλευση ανθρώπων και αγαθών εξαρτάται από τις δύο αυτές χώρες. Και όλα αυτά καθιστούν τη θέση της μάλλον κλειστοφοβική. Ωστόσο, οι προσπάθειες του Ισραήλ να ελέγχει στενά τα σύνορα της περιοχής, οι οποίες ξεκίνησαν μετά τη νίκη της Χαμάς στις εκλογές του 2006, είχαν ατονήσει σταδιακά. Μετά την επικοινωνιακή καταστροφή που ακολούθησε τον αδιέξοδο χειρισμό του Ισραήλ όσον αφορά τη δέσμευση της Τουρκίας για ανθρωπιστική βοήθεια στη Γάζα το 2010, η ροή των αγαθών απ’ τα σύνορα του Ισραήλ στη Γάζα αυξήθηκε σημαντικά. Επιπλέον, οι σήραγγες κάτω από τα σύνορα Αιγύπτου- Γάζας, μέσω των οποίων τα περισσότερα προϊόντα που φτάνουν στη Γάζα είναι λαθραία, δέχτηκαν τέτοια επεξεργασία ώστε να μοιάζουν με επίσημες διασυνοριακές συναλλαγές. Στην πραγματικότητα, ο όγκος των εμπορικών συναλλαγών μέσα από τις σήραγγες φτάνει ως τα 700 εκατομμύρια δολάρια το χρόνο [1].

Σε κάποιο βαθμό, η Χαμάς είχε πολιτικό ενδιαφέρον στην διαιώνιση της ιδέας της πολιορκίας, γιατί θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ώστε να υποδαυλίσει την οργή εναντίον του Ισραήλ και να ξεσηκώσει την λαϊκή υποστήριξη. Έτσι, ήταν αναμενόμενη η κίνηση να διατηρήσει ορισμένους περιορισμούς σχετικά με την κυκλοφορία των εμπορευμάτων στη Γάζα, αφού η βιομηχανία του λαθρεμπορίου γέμιζε τα ταμεία της. Έτσι, αν και η ζωή των κατοίκων της Γάζας δεν είναι πολύ ευχάριστη, το ότι η Χαμάς επιθυμεί να σπάσει την πολιορκία δεν αποτελεί μια καλή εξήγηση για την ανανέωση της βίας εναντίον του Ισραήλ.

Στην πραγματικότητα, δύο παράγοντες ώθησαν τη Χαμάς να εντείνει τη βομβιστική της εκστρατεία: ο ανταγωνισμός με τις ομάδες σαλαφιτών και η πεποίθησή της ότι το στρατηγικό περιβάλλον είχε βελτιωθεί στον απόηχο της Αραβικής Άνοιξης. Από τότε που κέρδισε τις εκλογές, η Χαμάς βρήκε τις ομάδες των σαλαφιτών στη Γάζα ιδιαίτερα δύσκολες στη διαχείρισή τους. Η Φατάχ, ο κύριος ανταγωνιστής της Χαμάς πριν την απωθήσει εκτός περιοχής το 2006, δεν αποτελούσε ποτέ τόσο μεγάλη πρόκληση: με την απαξίωση της ειρηνευτικής διαδικασίας του Όσλο και την υποχώρηση του Ισραήλ από τη Λωρίδα της Γάζας, που οφείλονται κυρίως (τουλάχιστον στην ψυχολογία των κατοίκων της Γάζας) σε δραστηριότητες των μαχητών της Χαμάς, τα απομεινάρια της Φατάχ απλά δεν ήταν ικανά να την ανταγωνιστούν. Όμως, οι μικρές ομάδες τζιχαντιστών ενδύθηκαν το μαχητικό ήθος. Και αντίθετα με την Χαμάς, ήταν ελεύθερες από κάθε περιορισμό που βάζουν οι κυβερνητικές ευθύνες στην ιδεολογική καθαρότητα.

Η Χαμάς υπό αυτή την πίεση, προσπάθησε επανειλημμένα να καταστείλει την απειλή των σαλαφιτών και δεν δίστασε να χρησιμοποιήσει ωμή βία για να το πετύχει. Η σαφέστερη απόδειξη ήρθε τον Αύγουστο του 2009, όταν η Χαμάς σκότωσε τον αρχηγό της Jund Ansar Allah, μιας ομάδας σαλαφιτών η οποία είχε αμφισβητήσει ανοιχτά τη διοίκηση της Χαμάς καθώς και έναν αριθμό μελών της. Αλλά εκτός από την χρήση υπερβολικής βίας για την καταστολή του σαλαφισμού στη Γάζα, η οποία θα ήταν πολύ δαπανηρή για τη Χαμάς, δε θα μπορούσε να εξαλείψει την πρόκληση των σαλαφιτών. Παρακολουθούσε με ανησυχία τις ομάδες σαλαφιτών που προέκυπταν και ενισχύονταν σε όλη τη Λωρίδα.

Η πίεση στη Χαμάς αυξήθηκε μετά τις Αραβικές εξεγέρσεις του 2011. Η αιγυπτιακή επανάσταση και το χάος που επακολούθησε στη Χερσόνησο του Σινά αποτέλεσαν τον «άνεμο στα πανιά» των σαλαφιτών της Γάζας. Η κατάρρευση των αυταρχικών καθεστώτων στη Βόρεια Αφρική προκάλεσε μια πλημμύρα όπλων και πολεμιστών, την οποία οι σαλαφίτες μετέφεραν στη Χερσόνησο του Σινά. Με τον αιγυπτιακό στρατό ανίκανο να ελέγξει την περιοχή, οι σαλαφίτες της Γάζας μετέτρεψαν τη Χερσόνησο σε μια βάση για επιθέσεις στο Ισραήλ. Πίστευαν (ορθώς) ότι το Ισραήλ, ανησυχώντας μην καταστρέψει την συμφωνία ειρήνης με την Αίγυπτο, δε θα τολμούσε να απαντήσει άμεσα.

Πράγματι, το Ισραήλ κατέφυγε στην παρεμπόδιση των επιθέσεων που προέρχονταν από το Σινά και τη Λωρίδα της Γάζας με τον καλύτερο τρόπο, αρχικά εμποδίζοντας τους κατοίκους της Γάζας να φτάσουν στο Σινά. Σε ορισμένες περιπτώσεις, το Ισραήλ στόχευσε προληπτικά τους αρχηγούς των σαλαφιτών στη Γάζα. Οι σαλαφίτες απάντησαν εκτοξεύοντας ρουκέτες στις νότιες πόλεις του Ισραήλ. Οι περίοδοι ηρεμίας ανάμεσα στους γύρους βίας έγιναν μικρότερες και πιο σπάνιες.

Η νέα τάξη στην περιοχή υπέβαλε στη Χαμάς ένα σοβαρό δίλημμα. Ως κυβερνήτης της Γάζας δε θα μπορούσε να μείνει στο περιθώριο ενώ το Ισραήλ στόχευε να έχει υπό τον έλεγχό του τα εδάφη της. Αλλά δεν ήταν σε θέση να χαλιναγωγήσει πλήρως τους σαλαφίτες χωρίς να αποδείξει μία για πάντα ότι δεν είναι πλέον ένα κίνημα αντίστασης. Για τη Χαμάς, τότε, η μόνη επιλογή ήταν να υπομένει τις επιθέσεις. Τις περιέγραφε ως έναν τρόπο να διατηρηθεί η πάλη ενάντια στο Ισραήλ. Στο εξωτερικό, αρνήθηκε να αναγνωρίσει οποιοδήποτε ρόλο σε αυτές, ούτως ώστε να μειώσει τον κίνδυνο μιας σπασμωδικής κίνησης. Με την πάροδο του χρόνου, η πίεση από τους αξιωματικούς και τους στρατιώτες της Χαμάς οδήγησε την οργάνωση να αναλάβει έναν πιο ενεργό ρόλο σε κάθε κύκλο βίας.

Αλλά, η ρωγμή στη λογική της Χαμάς, ήταν η εικασία ότι το Ισραήλ θα συνεργαστεί και δε θα προβεί σε αντίποινα. Το Ισραήλ, όμως, δε θα επέτρεπε στη Χαμάς να αποφύγει την ανάληψη της ευθύνης και της ζήτησε να επιβάλει την εξουσία της πάνω στις ριζοσπαστικές φατρίες. Για να ενισχυθεί αυτό το μήνυμα, φέτος το Ισραήλ πραγματοποίησε μια σειρά χτυπημάτων σε στόχους της Χαμάς. Από τη στιγμή που έγινε η ίδια στόχος, η Χαμάς ήταν ακόμη λιγότερο σε θέση να επιδείξει αυτοσυγκράτηση. Τελικά, συνέχισε τη διενέργεια των επιθέσεών της στο Ισραήλ, μια κίνηση που επικροτήθηκε από τους αξιωματικούς και τους στρατιώτες της, οι οποίοι, χωρίς αυτού του είδους τις επιθέσεις θα μπορούσαν να έχουν αυτομολήσει σε πιο ριζοσπαστικές ομάδες.

Ένας άλλος λανθασμένος υπολογισμός της Χαμάς είναι το ότι ανέμενε πως η Αίγυπτος θα είναι υποστηρικτής των ενεργειών της, οι οποίες, σε συνδυασμό με το φόβο του Ισραήλ για αποξένωση με το καθεστώς του Καΐρου, θα της επέτρεπαν να κλιμακώσει την σύγκρουση χωρίς να βγει εκτός ελέγχου. Αυτή η ελπίδα δεν είχε βάση. Τον Αύγουστο, ο Αιγύπτιος πρόεδρος Μοχάμεντ Μόρσι είχε αποστρατεύσει την ηγεσία των ενόπλων δυνάμεων και είχε αναλάβει τον πλήρη έλεγχο των δυνάμεων ασφάλειας της Αιγύπτου. Η εξέλιξη αυτή ήταν ιδιαίτερα σημαντική, δεδομένου ότι το Ανώτατο Στρατιωτικό Συμβούλιο, το οποίο είχε στενές σχέσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες, δεν ενδιαφερόταν τόσο να βοηθήσει τη Χαμάς. Όμως, η Χαμάς έκανε και πάλι λάθος. Οι στενότερες σχέσεις της με την Αίγυπτο δεν αποθάρρυναν το Ισραήλ να της αντεπιτεθεί.

Με απλά λόγια, το στρατηγικό περιβάλλον για την Χαμάς δεν ήταν τόσο ευνοϊκό όσο αυτή νόμιζε. Όταν προσπάθησε να πιέσει τα όρια του Ισραήλ, το Ισραήλ αντέδρασε. Αυτή τη στιγμή, η οργάνωση βρίσκεται σε δύσκολη θέση. Χρειάζεται μια λύσει που να διασώζει το γόητρό της στην σύγκρουση, μια λύση που θα της επιτρέπει να διεκδικήσει ότι πέτυχε κάποια επιτεύγματα που άξιζαν την καταστροφή η οποία έπληξε την Γάζα αυτό τον μήνα. Ακόμα και μετά από αυτό, η οργάνωση θα εξακολουθεί να αντιμετωπίζει την ίδια παλιά ένταση μεταξύ της ιδεολογίας της αντίστασης και των ευθυνών της διακυβέρνησης. Και καθ’ όλο αυτό το διάστημα, οι αντίπαλοί της, οι σαλαφίτες, θα παραμονεύουν αμφισβητώντας τη δέσμευσή της στον αγώνα εναντίον του Ισραήλ. Αν η Χαμάς θελήσει να αποφύγει στο μέλλον μια τέτοια εξέλιξη, θα πρέπει να πατάξει αυτές τις ομάδες. Τούτο, όμως, θα έχει κάποιο τίμημα –σε δημοτικότητα και νομιμότητα- που η Χαμάς φαίνεται απρόθυμη να πληρώσει. Επίσης, η Χαμάς πρέπει τελικά να κάνει τη μετάβαση από κίνημα αντίστασης σε κανονικό πολιτικό κόμμα. Για να συμβεί αυτό ίσως χρειαστεί μια ώθηση από το Κάιρο. Η συμμαχία της Χαμάς με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα της Αιγύπτου, της προσφέρει λίγη από την κάλυψη που χρειάζεται για να πραγματοποιήσει την πολυπόθητη μετάβαση. Εκτός αυτού, η Μουσουλμανική Αδελφότητα είναι ένα καλό μοντέλο για να το ακολουθήσει η Χαμάς. Χωρίς τον πολιτικό μετασχηματισμό της, η κατάπαυση του πυρός με το Ισραήλ δεν θα κρατήσει για πολύ. Ο επόμενος κύκλος βίας περιμένει στον ορίζοντα.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/138435/barak-mendelsohn/hamas-mis...

Συνδέσεις:
[1] http://bbc.in/OTNEX9

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/#!/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr