Η Ε.Ε. προς την «ομοσπονδοποίηση»

Τα τελευταία χρόνια η Ευρωπαϊκή Ένωση ως σύστημα αλληλεγγύης φάνηκε να έχει καταρρεύσει. Ο καθηγητής Π. Ιωακειμίδης θύμιζε με εύστοχο τρόπο πως «από τη δημιουργία της το 1957, η Ευρωπαϊκή Ένωση έθεσε ως θεμελιακό, απώτερο στόχο τη διαμόρφωση «de facto αλληλεγγύης» ανάμεσα στους λαούς της Ευρώπης. Η δημιουργία της αλληλεγγύης θεωρήθηκε από τους πατέρες της ευρωπαϊκής ενοποίησης το απαραίτητο πολιτικό στοιχείο για την προώθηση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και τελικά την οικοδόμηση της πολιτικής ένωσης και της ευρωπαϊκής ταυτότητας. Θεσμοί και πολιτικές της Ένωσης μπορούσαν με άλλα λόγια να οικοδομηθούν και να λειτουργήσουν αποτελεσματικά και να οδηγηθούν «σε ολοένα και στενότερη ένωση» μόνο στη βάση της αλληλεγγύης μεταξύ των λαών, και όχι απλά μεταξύ των πολιτικών ελίτ». [19]

Η Ευρώπη των «27» βρέθηκε τα τελευταία χρόνια αντιμέτωπη με μια κρίση ενότητας στόχων και προσανατολισμών αλλά και ηγεσίας ως αποτέλεσμα της μαζικής διεύρυνσης και των αμφισβητήσεων της εμβάθυνσης. Κάτι που έχει αμβλύνει τόσο τα χαρακτηριστικά της ενδοοικογενειακής αλληλεγγύης, τα οποία είχε μοναδικά αναπτύξει η ΕΕ τις προηγούμενες δεκαετίες, όσο και την ικανότητα να διαδραματίζει έναν αυτοδύναμο και συμπαγή ρόλο στα διεθνή δρώμενα. [20]

Σήμερα, μετά από μεγάλη καθυστέρηση φαίνεται πως επανέρχεται το φιλόδοξο σχέδιο της οικονομικής και πολιτικής ένωσης. Αυτό σημαίνει (επιτέλους) λιγότερη εθνική κυριαρχία προκειμένου να επιτευχθεί ο μεγαλύτερος δυνατός βαθμός πολιτικής θεσμικής ενοποίησης. Όπως προκύπτει από τα υπό επεξεργασία σχέδια, οδηγούμαστε σε μεγαλύτερο έλεγχο των εθνικών προϋπολογισμών, σε ευρωπαϊκή εποπτεία των τραπεζών, σε κοινή φορολογική, αμυντική και εξωτερική πολιτική και, τέλος, σε μεταρρύθμιση των κοινωνικών συστημάτων.
Σύμφωνα με την γαλλική εφημερίδα Le Monde, η ΕΕ βρίσκεται μπροστά σε τρεις μελλοντικές κρίσεις. Η πρώτη θα είναι μια κορυφαία κρίση γύρω από τον προϋπολογισμό με το Λονδίνο να απειλεί με βέτο αν προωθηθεί ένας τολμηρός προϋπολογισμός με έμφαση στην ανάπτυξη και στο ανθρώπινο δυναμικό. Η δεύτερη κρίση θα φέρει απέναντι τη ζώνη του ευρώ με την ΕΕ των «27». Η οικονομική ολοκλήρωση της ζώνης ευρώ θα κάνει αδύνατη τη διατήρηση της ενιαίας αγοράς με τη σημερινή μορφή και θα απομακρύνει οριστικά το Λονδίνο από το σχέδιο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Για παράδειγμα, μια ισπανική τράπεζα θα έχει την υποστήριξη των νέων μηχανισμών αλληλεγγύης σε αντίθεση με μια τράπεζα της Ουγγαρίας που θα πρέπει να δώσει τις «μάχες» με τις αγορές μόνη της. Τέλος, η τρίτη κρίση θα προκληθεί γύρω από τον οικονομικό έλεγχο της ευρωζώνης, όπου η Γερμανία επιθυμεί οι χώρες που θα «απολαμβάνουν» της αλληλεγγύης ενός προϋπολογισμού της ευρωζώνης, να δεσμευτούν για τους κανόνες του «παιχνιδιού». [21]

Η νέα συζήτηση που άνοιξε στην Ευρώπη (και με την πίεση του Ομπάμα) ίσως αποτελέσει το απαραίτητο πλαίσιο για την «πολιτικοποίηση» της πολιτικής ώστε να μπορούν να υπάρξουν εκ νέου δυνατότητες, εργαλεία και κίνητρα για συμμετοχή των πολιτών. Η συζήτηση αυτή φαίνεται πως θα κινηθεί σε δυο κομβικά επίπεδα. Στο πρώτο θα αναζητηθεί η ενοποίηση της Ευρώπης και η πολιτικοποίηση των οικονομικών, κοινωνικών και οικολογικών λειτουργιών της. Στο δεύτερο επίπεδο θα επιχειρηθεί η ανοικοδόμηση του κοινωνικού κράτους και η αποκατάσταση της φορολογίας ως εργαλείου ανακατανομής εισοδημάτων, παροχών και κοινωνικών παρεμβάσεων.

Η νέα συζήτηση για το μέλλον της ΕΕ οδηγεί εκ των πραγμάτων σε μια νέα αλληλεγγύη συμφερόντων σε ευρωπαϊκό επίπεδο που θα συμπληρώνει και δεν θα ακυρώνει το εθνικό συμφέρον.

Το κρίσιμο ερώτημα είναι αν θα μπορέσουν οι ελληνικές πολιτικές δυνάμεις, πρώτον, να συγκεντρωθούν στην προσπάθεια επανασύνταξης της ευρωπαϊκής πορείας ολοκλήρωσης, να συζητήσουν και να μετέχουν σε μια μεταρρύθμιση ιδεών, προτάσεων και τελικά δράσεων. Και δεύτερον να ανταποκριθούν στη σημαντικότερη πρόκληση της οικονομικής πολιτικής σήμερα στην Ελλάδα, που είναι η επιστροφή σε θετικούς και διατηρήσιμους ρυθμούς οικονομικής μεγέθυνσης. Μόνο η ανάπτυξη μπορεί να καταστήσει το χρέος βιώσιμο και τη δημοσιονομική ισορροπία διαχειρίσιμη, εξηγεί σε άρθρο του που φιλοξενείται σε αφιέρωμα της επιθεώρησης «Διεθνής και Ευρωπαϊκή Πολιτική» (τεύχος 26), ο καθηγητής Νίκος Καραμούζης.

Η πολιτική λιτότητας στραγγαλίζει στην Ευρώπη την ανάπτυξη, η οποία ουσιαστικά δεν υπήρξε ποτέ από το 2009 μέχρι σήμερα. Η επίτευξη των στόχων για τη μείωση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων και του δημοσίου χρέους των κρατών-μελών μοιάζει ακατόρθωτη με τις παρούσες οικονομικές συνθήκες. [22]

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ