Η αυξανόμενη γεωπολιτική σημασία της Κεντρικής Ασίας

Το 1997, ο Zbigniew Brzezinsky έγραφε ότι η Ευρασία αποτελεί το κλειδί για την παγκόσμια κυριαρχία. Στην καρδιά της, βρίσκεται η Κεντρική Ασία, μία περιοχή στην οποία συνέβησαν τεκτονικές γεωπολιτικές αλλαγές μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991 και η οποία σε διάστημα δύο δεκαετιών μετατράπηκε από έναν χώρο που είχε βυθιστεί σε τέλμα σε μία περιοχή όπου το διακύβευμα της διεθνούς κοινότητας είναι πλέον στρατηγικό. Αν και κατά την διάρκεια των πρώτων χρόνων της μετάβασης τους, το Καζακστάν, το Κιργιστάν, το Ουζμπεκιστάν, το Τατζικιστάν, και το Τουρκμενιστάν δεν κατείχαν σημαντική θέση στις εξωτερικές προτεραιότητες της Δύσης, σταδιακά η περιοχή άρχισε να προσελκύει το ενδιαφέρον εξωτερικών παικτών και κυρίως της Αμερικής, της Ρωσίας, της Κίνας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στην συγκεκριμένη εξέλιξη συνετέλεσαν κυρίως ο ενεργειακός της πλούτος, αλλά και μιας σειρά διασυνοριακών απειλών που πηγάζουν από την περιοχή, όπως η τρομοκρατία, η εξάπλωση όπλων μαζικής καταστροφής, και η διακίνηση ναρκωτικών ουσιών.

Εν συνεχεία, τα τρομοκρατικά χτυπήματα της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001, και η συνακόλουθη αρχή του πολέμου κατά της τρομοκρατίας, (war on terror), κατέδειξαν την στρατηγική σημασία της Κεντρικής Ασίας. Το Αφγανιστάν αποτέλεσε το κύριο μέτωπο του αγώνα κατά της ισλαμικής τρομοκρατίας και δεδομένης της γεωστρατηγικής τους θέσης, οι πέντε κεντρο-αασιατικές δημοκρατίες αναδείχθηκαν σε καθοριστικής σημασίας παράγοντες για την επιτυχία των στρατιωτικών επιχειρήσεων της Διεθνούς Δύναμης για την Υποστήριξη της Ασφάλειας (International Security Assistance Force, ISAF) που τελεί υπό την διοίκηση του ΝΑΤΟ. Πιο συγκεκριμένα, η περιοχή αποτελεί σημαντικό διαμετακομιστικό κέντρο για την μεταφορά προμηθειών στα συμμαχικά στρατεύματα μέσω της συμμετοχής τους στο Βόρειο Δίκτυο Διανομής (Northern Distribution Network-NDN), και την διέλευση στρατευμάτων στο Αφγανιστάν, και φιλοξενεί στρατιωτικές βάσεις των νατοϊκών συμμάχων.

H επικείμενη απόσυρση των στρατευμάτων του ΝΑΤΟ από το Αφγανιστάν μέχρι το 2014 συνετέλεσε στο να επανέλθει η Κεντρική Ασία και πάλι σε περίοπτη θέση στην ατζέντα της διεθνούς κοινότητας για δύο λόγους: πρώτον, η ανακοίνωση χωρών που μετέχουν στην ISAF ότι θα αποσύρουν τα στρατεύματα τους νωρίτερα από το συμφωνημένο χρονοδιάγραμμα σε συνδυασμό με τις αυξανόμενες «εκ των έσω» επιθέσεις μελών του Αφγανικού στρατού σε συμμαχικά στρατεύματα και τα συνεχή περιστατικά βίας δίνουν λαβή για προβληματισμό αναφορικά με το κατά πόσο εν τέλει η αφγανική κυβέρνηση και οι δυνάμεις ασφαλείας της θα είναι ικανές να αναλάβουν την κύρια ευθύνη για να διατηρήσουν την σταθερότητα στην χώρα χωρίς την παρουσία ξένων δυνάμεων. Για παράδειγμα, η Olga Oliker, Αναπληρώτρια Διευθύντρια του Κέντρου Διεθνούς Ασφάλειας και Αμυντικής Πολιτικής της RAND Corporation, υπογραμμίζει ότι «στην καλύτερη περίπτωση, όπου η βοήθεια από την διεθνή κοινότητα θα είναι διαθέσιμη επιτρέποντας στην αφγανική κυβέρνηση να διατηρήσει τις δυνάμεις ασφαλείας της, κάτι το οποίο από μόνη της δεν δύναται να κάνει, η κατάσταση στο Αφγανιστάν θα μπορούσε να μοιάζει πολύ με το τι συνέβη όταν οι Σοβιετικοί έφυγαν το 1989 και συνέχισαν να υποστηρίζουν το αφγανικό καθεστώς: το καθεστώς παρέμεινε στη θέση του και έθεσε υπό τον έλεγχο του μεγάλο μέρος, αλλά όχι ολόκληρη την χώρα. Οι μάχες συνεχίστηκαν, όπως και ο κυβερνητικός έλεγχος μέρους της χώρας». Αναμφισβήτητα, αν το χειρότερο σενάριο επαληθευόταν, θα υπήρχαν συνέπειες από πλευράς ασφάλειας καθώς ένα ασταθές Αφγανιστάν θα είχε την δυναμική να εντείνει τις ήδη υπάρχουσες πηγές αστάθειας στη Κεντρική Ασία. Δεύτερον, η μείωση της παρουσίας των Αμερικανικών δυνάμεων και των δυνάμεων του ΝΑΤΟ στην περιοχή αποτελεί ένα παράθυρο ευκαιρίας για την επαναχάραξη της πολιτικής που εφαρμόζουν οι ξένες δυνάμεις στην Κεντρική Ασία. Το γεγονός ότι το ΝΑΤΟ έχει ανακοινώσει ότι μετά το πέρας της ISAF θα διατηρήσει ένα σημαντικό ρόλο στην εκπαίδευση των αφγανικών ενόπλων δυνάμεων χωρίς να έχει δώσει πληροφορίες αναφορικά με την σύνθεση ή τον αριθμό των στρατευμάτων που θα παραμείνουν στην χώρα, συμβάλλει στο να υπάρχει μια ασάφεια αναφορικά με τις γεωπολιτικές ανακατατάξεις μετά το 2014, ενώ οι εντάσεις μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων που ανταγωνίζονται στην περιοχή έχουν ήδη ξεκινήσει.

ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΠΟΣΥΡΣΗΣ: ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Αναμφίβολα, τo Aφγανιστάν κατέχει σημαντική θέση στην ατζέντα ασφαλείας των κυβερνήσεων των χωρών της Κεντρικής Ασίας, δεδομένης της γεωγραφικής τους εγγύτητας με αυτό, αλλά και των οικονομικών, πολιτικών και ιστορικών δεσμών που διατηρούν με την Καμπούλ. Οι ηγεσίες των χωρών αυτών φοβούνται την πιθανή δημιουργία ενός «κενού ασφαλείας» στο Αφγανιστάν το οποίο, όπως υποστηρίζουν θα εξαπλωθεί στις πρώην Σοβιετικές δημοκρατίες και θα αφήσει την περιοχή ευάλωτη σε κρούσματα βίας, θα μεγεθύνει το πρόβλημα διακίνησης ναρκωτικών και θα συμβάλλει στην εξάπλωση του πολιτικού Ισλάμ. Η έκδηλη ανησυχία των κεντρο-ασιατικών κρατών υποδεικνύεται και από το γεγονός ότι το Αφγανιστάν κατείχε κεντρική θέση στις συνομιλίες των χωρών που συμμετέχουν στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης (Shanghai Cooperation Organization, SCO) στην διάρκεια της τελευταίας συνόδου του στο Πεκίνο, στην οποία μάλιστα τα μόνιμα μέλη του Οργανισμού συμφώνησαν να δώσουν καθεστώς κράτους - παρατηρητή στο Αφγανιστάν. Ακόμα, κατά την τελευταία συνεδρίαση του Συμβουλίου του Οργανισμού για την Συλλογική Ασφάλεια (Collective Security Treaty Organization, CSTO), τα κράτη μέλη του χαρακτήρισαν το Αφγανιστάν «ζώνη αστάθειας» και «πηγή διάδοσης ιδεών του ριζοσπαστικού Ισλάμ».