Η ιρανική εξωτερική πολιτική μετά τις εκλογές

Καθώς οι Ιρανοί όδευαν στις κάλπες, μεγάλο μέρος του κόσμου επικεντρωνόταν στην εσωτερική πολιτική της χώρας, ιδίως λόγω της αναταραχής που ακολούθησε τις τελευταίες προεδρικές εκλογές. Ένα ερώτημα που απέσπασε λιγότερη προσοχή είναι το πώς η εκλογή προέδρου θα επηρεάσει την εξωτερική πολιτική της χώρας. Αλλά στο Ιράν, όπως και σε άλλες χώρες, η εγχώρια πολιτική διαδραματίζει μεγάλο ρόλο στην εξωτερική πολιτική. Οι εκλογές αποκάλυψαν τις επιλογές που είναι διαθέσιμες σε εκείνους που παίρνουν τις αποφάσεις και τα πολιτικά όρια που αντιμετωπίζουν.

Όπως γράψαμε στο Worldviews of Aspiring Powers [1], δύο βασικά ζεύγη αντίθετων τάσεων στηρίζουν σχεδόν όλες τις προοπτικές της εξωτερικής πολιτικής στο Ιράν. Το πρώτο είναι μεταξύ της ολοκληρωτικής απόρριψης της τρέχουσας διεθνούς τάξης από το Ιράν και της επιθυμίας του να βελτιώσει τη θέση του εντός αυτής της τάξης. Το δεύτερο είναι μεταξύ της αίσθησης της σημαντικότητας της χώρας ως περιφερειακού και παγκόσμιου παίκτη και της παρόρμησής της να τονίζει τις ιρανικές ανασφάλειες και την στρατηγική του μοναξιά. Η μοναδική κατευθυντήρια αρχή της ιρανικής εξωτερικής πολιτικής που σε καμία περίπτωση δεν τίθεται προς συζήτηση είναι ο εθνικισμός, ειδικά η έμφαση στην εθνική κυριαρχία απέναντι στην παγκόσμια αλαζονεία.

Αυτά τα τρία μεγάλα ζητήματα διαμορφώνουν τα όρια πέραν των οποίων οι πολιτικοί δεν μπορούν να επεκταθούν, εάν επιθυμούν να παραμένουν μέσα στο παιχνίδι. Εκείνοι που επιδιώκουν τη βελτίωση των σχέσεων ή των διευθετήσεων με την παγκόσμια τάξη, για παράδειγμα, πρέπει να βαδίσουν σε μια λεπτή γραμμή μεταξύ του να θεωρούνται ότι προωθούν το εθνικό συμφέρον και ότι υποκύπτουν σε μια sazesh (συμπαιγνία). Εν τω μεταξύ, όσοι υποστηρίζουν την αντίσταση προς τη Δύση και την αυτάρκεια της χώρας, πρέπει να είναι έχουν στο μυαλό τους την επίσημη βούληση της χώρας να είναι τεχνολογική και οικονομική ηγέτιδα της περιοχής. Και, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, ο καθένας πρέπει να πακετάρει τις θέσεις του μέσα σε ένα περιτύλιγμα εθνικισμού.

Εν ολίγοις, υπάρχει σχεδόν μια συναίνεση όσον αφορά τους γενικούς στόχους της ιρανικής εξωτερικής πολιτικής: την ενίσχυση του ρόλου του Ιράν στη Μέση Ανατολή και τη διατήρηση της ισλαμικής ταυτότητα της χώρας, παρά την αντίδραση των παγκόσμιων δυνάμεων. Εκεί που υπάρχει χώρος για συζήτηση είναι πάνω στο πεδίο εφαρμογής της εξωτερικής πολιτικής του Ιράν και στα μέσα με τα οποία θα μπορούσε να επιτύχει αυτούς τους στόχους. Θα ήταν λάθος να περιοριστούν αυτές οι συζητήσεις σε έναν ανταγωνισμό μεταξύ σκληροπυρηνικών και ιδεολόγων, από τη μία πλευρά, και εκείνων που θέλουν μια διευθέτηση με τη Δύση από την άλλη.

ΠΙΣΩ ΣΤΑ ΘΡΑΝΙΑ

Οι στοχαστές της κυρίαρχης τάσης της ιρανικής εξωτερικής πολιτικής μπορεί να εκληφθούν ότι ταιριάζουν σε τρεις μεγάλες σχολές: τους ισλαμιστές ιδεαλιστές, τους οπαδούς της περιφερειακής εξισορρόπησης ισχύος (οι οποίοι χωρίζονται σε δύο στρατόπεδα, τους επιθετικούς και τους αμυντικούς) και τους οπαδούς της παγκόσμιας εξισορρόπησης ισχύος (οι οποίοι χωρίζονται σε αρνητές και συμβιβαστικούς). Είναι αρκετά πιθανό ο καθένας τους να διαθέτει πολλές θέσεις ταυτόχρονα ή να μετακινείται από την μια στην άλλη. Για παράδειγμα, μια ματιά σε οποιαδήποτε ομιλία του Ιρανού ηγέτη Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, αποκαλύπτει ότι παίρνει την θέση του πανισλαμικού ιδεαλιστή καθώς και εκείνη του επιθετικού παίκτη της περιφερειακής εξισορρόπησης ισχύος. Έχει επανειλημμένα αποκαλέσει τον σεχταρισμό ως μια δυτική συνωμοσία εναντίον του ισλαμικού κόσμου και προωθεί την ανάγκη για ισλαμική ενότητα. Την ίδια στιγμή, υποστήριξε μια επιθετική εξωτερική πολιτική εναντίον γειτονικών χωρών ως ένα μέσο για να εκτραπούν οι απειλές εναντίον του Ιράν. Ο πρώην πρόεδρος Μοχάμαντ Χαταμί έχει τοποθετηθεί τόσο ως ιδεαλιστής όσο και ως υπέρμαχος της αμυντικής πολιτικής για επίτευξη περιφερειακής εξισορρόπησης ισχύος. Η οικουμενική αντίληψή του περί «διαλόγου των πολιτισμών» είναι φιλόδοξα ιδεαλιστική και όμως, η εξωτερική πολιτική του για «μείωση των εντάσεων» με τις γειτονικές χώρες, όταν ήταν Πρόεδρος, διαμορφώθηκε σε αμυντικό καλούπι. Ο πρόεδρος Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ έχει αναγνωριστεί τουλάχιστον από έναν ιρανό πολιτικό επιστήμονα ως οπαδός της επιθετικής περιφερειακής εξισορρόπησης και ταυτόχρονα ως οπαδός της επίτευξης παγκόσμιων διευθετήσεων [2]. Είναι χρήσιμο, ωστόσο, να χαραχθούν όρια με μεγαλύτερη διάκριση για ξεκαθαριστεί το έδαφος.

Πρώτον, οι ιδεαλιστές: φιλοδοξία τους είναι το Ιράν να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ των σιιτών και των σουνιτών και να προωθήσουν την ισλαμική ενότητα. Ο ισλαμικός ιδεαλισμός συχνά συνδέεται μόνο με την επανάσταση του 1979 και τα χρόνια που ακολούθησαν αμέσως μετά, και με την ιδέα της εξαγωγής της ισλαμικής επανάστασης. Στην πραγματικότητα, όμως, αυτό το παρακλάδι του ιδεαλισμού συνεχίζεται μέχρι σήμερα και δεν είναι πλέον τόσο επικεντρωμένο στην εξαγωγή της επανάστασης. Αντ’ αυτού, η πολιτική ζωή του Ιράν χαρακτηρίζεται από εκκλήσεις ρουτίνας για παν-ισλαμική ενότητα και διάλογο μεταξύ του μουσουλμανικού και του μη-μουσουλμανικού κόσμου. Με όρους άμεσων επιπτώσεων επί της εξωτερικής πολιτικής, αυτή η σχολή υποστηρίζει ότι το Ιράν θα πρέπει να καθορίσει τα συμφέροντά του σε συντονισμό με τις ισλαμικές χώρες, μέσω οργανισμών όπως ο Οργανισμός της Ισλαμικής Συνεργασίας (Organization of the Islamic Cooperation, OIC).